Εφημερίδα "Μακεδονία"

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

Ρεπορτάζ :: Ανάλυση

( αρχιτεκτονική επί πόλεως ) 

Νίκος Καλογήρου*

Αρχιτεκτονική επί πόλεως

Επιπόλαιος είναι σίγουρα ο τρόπος που οι τοπικές και οι κεντρικές αρχές χειρίζονται τα ζητήματα της πόλης και της αρχιτεκτονικής.

Ας υποθέσουμε ότι μπορούμε να συγκεντρώσουμε γύρω μας, σ' ένα τμήμα της πόλης, τις πιο γνωστές και χαρακτηριστικές δημιουργίες συγχρόνων αρχιτεκτόνων, σχηματίζοντας ένα μωσαϊκό με λαμπερές ψηφίδες.

Αυτή η φανταστική σύνθεση, στη μεταμοντέρνα εποχή μας, παρά το αναμφισβήτητο ενδιαφέρον της, θα αποτελεί σίγουρα ένα άθροισμα αταίριαστων και μη αρμονικών στοιχείων, ένα αποδιαρθρωμένο παζλ με πολλαπλότητα σημείων και αναφορών. Κάτι τέτοιο μάλλον δε θα ίσχυε πριν από λίγα χρόνια: ένας παραδοσιακός οικισμός, όπως η Άνω πόλη της Θεσσαλονίκης ως τη δεκαετία του '80, μια νεοκλασική πόλη, όπως η Ερμούπολη της Σύρου ως και σήμερα, ακόμη και ένα μοντέρνο οικιστικό σύνολο, όπως οι εγκαταστάσεις του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, διαθέτουν ένα κοινό χαρακτηριστικό, τη δυνατότητα αντίληψης, αναπαράστασης και περιγραφής μέσα από ορισμένα εύκολα αναγνωρίσιμα και σαφή χαρακτηριστικά.

Αυτή η φαινομενική απουσία σεναρίου στη σημερινή πόλη αποτελεί την αδυναμία και ταυτόχρονα το ενδιαφέρον της. Η επανάχρηση και η ενσωμάτωση μορφών του παρελθόντος -σ' αυτό συμπεριλαμβάνεται βέβαια και το μοντέρνο κίνημα του εικοστού αιώνα- η αποδόμηση της αρχιτεκτονικής, είτε έντεχνη και επώνυμη είτε καθημερινή και αυθόρμητη, δυσκολεύουν την "επιστημονική" προσέγγιση.

Ίσως λοιπόν ένας επιπόλαιος δρόμος προσέγγισης να είναι πιο κατάλληλος για μερικά μικρά σχόλια με γενικό θέμα την "αρχιτεκτονική επί πόλεως". Ακόμη και ο τίτλος είναι ήδη χρησιμοποιημένος στο βιβλίο "Επί πόλεως: συλλογή κειμένων", που επιμελήθηκα μαζί με άλλους εκλεκτούς συναδέλφους, πανεπιστημιακούς, προς χρήσιν ορισμένων φιλομαθών φοιτητών της αρχιτεκτονικής, οι οποίοι επιμένουν να χρησιμοποιούν την αναχρονιστική τεχνική της ανάγνωσης.

Αν η αυτογνωσία με οδηγεί να σχολιάζω την "αρχιτεκτονική επί πόλεως" με έναν τρόπο που κινδυνεύει να χαρακτηριστεί επιπόλαιος, μπορεί με τη σειρά μου να επικαλεστώ ορισμένες βάσιμες (ελπίζω) δικαιολογίες: Επιπόλαιος είναι σίγουρα ο τρόπος που οι τοπικές και οι κεντρικές αρχές χειρίζονται τα ζητήματα της πόλης και της αρχιτεκτονικής. Επιπόλαιος είναι ο στρατηγικός χειρισμός της Θεσσαλονίκης ως υποθετικής "πρωτεύουσας των Βαλκανίων", αν και ένας τέτοιος ρόλος συνιστά κάτι το απόλυτα θεμιτό στη σημερινή συγκυρία. Επιπόλαιος ήταν ο προγραμματισμός και η υλοποίηση των έργων πολιτισμού μιας μάλλον ατυχούς "Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης". Επιπόλαιος είναι ο συστηματικός αφανισμός των διαδρομών της μνήμης, με τη συνεχιζόμενη καταστροφή των αρχιτεκτονικών μνημείων και συνόλων, ιδιαίτερα όταν παίρνει τη μορφή μιας ψευδεπίγραφης προστασίας (χαρακτηριστικό παράδειγμα η συνοικία των Λαδάδικων). Επιπόλαιος από την άλλη μεριά είναι ο αποκλεισμός κάθε δυνατότητας σύγχρονης αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής παρέμβασης μέσω μιας επαρχιακής μιζέριας, που καταδικάζει με χαρακτηριστική ευκολία κάθε καινοτόμο δράση ή αναπτυξιακή πρωτοβουλία στο όνομα μιας συντηρητικής διατήρησης της υποθετικής "φυσιογνωμίας" της πόλης. Επιπόλαιος είναι ο υποκριτικός "αποκλεισμός" από τον ευρύτερο αστικό χώρο των "άσχημων", αλλά αναγκαίων για την παραγωγική διαδικασία χρήσεων. Κανείς δήμος δε θέλει στα διοικητικά του όρια σκουπιδότοπο, βιομηχανική ζώνη, ραντάρ προσέγγισης αεροδρομίων… Προσθέστε εδώ ό,τι άλλο νομίζετε, για να γίνει αντιληπτός ο ρατσιστικός χαρακτήρας αυτών των αποκλεισμών. Θα θέλατε στη γειτονιά σας Βαλκάνιους μετανάστες, χρήστες ναρκωτικών ή πορνεία; Όμως, είτε το θέλουμε είτε όχι, όλα αυτά είναι στοιχεία της μεγάλης πόλης και οφείλουμε να τα κατανοήσουμε, να τα διευθετήσουμε, να τα διαχειριστούμε ή τουλάχιστον να εξαλείψουμε τα αίτια που δημιουργούν τα πραγματικά νοσηρά, και όχι βέβαια να απωθήσουμε τα επιφαινόμενα.

Θα αναρωτηθείτε ίσως, μήπως είναι απλά θέμα επιπόλαιης αντιμετώπισης όλα τα παραπάνω; Δεν είναι δομικά φαινόμενα οργανικά συνδεμένα με τη σύγχρονη πόλη; Ήδη μέσα από το νεανικό μου παρελθόν η φωνή της συνείδησης μού το υπενθυμίζει. Ωστόσο, ας προσαρμοστούμε στην πραγματικότητα της εποχής μας. Τα μικρά και επιμέρους ζητήματα αρχιτεκτονικής και πόλης δεν είναι τόσο ασήμαντα όσο φαίνονται. Αφορούν την καθημερινή μας ζωή στο σπίτι, στη γειτονιά, στην πόλη. Επιτέλους, αν μη τι άλλο, είναι ζήτημα αισθητικής.