ΣΤΗΛΗ: ΣΤΗ ΓΚΡΙΖΑ ΖΩΝΗ

Η ιστορία ως εργαλείο

ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΣΥΝΤΑΚΤΗ ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΚΟΥΡΚΟΥΛΑ

Η "ιστορία" είναι το "κλειδί" για την αποκρυπτογράφηση σημαντικών παρανοήσεων που διαφοροποιούν την καθ' ημάς πολιτική παιδεία από την ακραιφνώς δυτική.

Τον κοινό αυτό τόπο που επαναλαμβάνουν όσοι μιλούν για την "ιδιαιτερότητα" της νεοελληνικής ταυτότητας και παιδείας αλλά και όσοι εντάσσουν την παιδεία μας (πολιτική και άλλη) στον κορμό της σύγχρονης δυτικής παιδείας. Την ιστορία αναδεικνύει σε κορυφαίο εργαλείο κατανόησης της πολιτικής παιδείας και της πολιτικής συμπεριφοράς στην περιοχή μας το νέο βιβλίο του Μπρους Κλαρκ "Δυο φορές ξένος".

Ο κ. Κλαρκ, ανταποκριτής σημαντικών βρετανικών μέσων ενημέρωσης στην Αθήνα, τη Μόσχα, την Τουρκία και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, εμβαθύνοντας στην ελληνοτουρκική σύγκρουση και την κορυφαία στιγμή της υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών, καταφέρνει να αποκαταστήσει την κατακερματισμένη ενότητα της περιοχής. Προσφέρει έτσι τη δυνατότητα αποτελεσματικότερης διείσδυσης σε φαινόμενα που μοιάζουν εκ πρώτης όψεως ανεξήγητα ή που τείνουμε να τα εξηγούμε επιπόλαια και συναισθηματικά.

Η εκκένωση όλης της Ανατολής από τον ορθόδοξο χριστιανικό πληθυσμό της και της Βαλκανικής από το μουσουλμανικό πληθυσμό της είναι μία εκκεντρική στιγμή της ευρωπαϊκής ισορροπίας, που δεν αξιολογήθηκε ποτέ στις σωστές διαστάσεις της. Μελετήθηκε στην ανθρωπιστική διάσταση ως καταγραφή του πόνου και της ανθρώπινης δυστυχίας, που προκάλεσε η μεγάλη αυτή κίνηση "εθνοκάθαρσης".

Μελετήθηκε η διπλωματική διάστασή της, για να φωτιστούν οι συσχετισμοί των δυνάμεων που κρύβονται πίσω από τις συγκρούσεις. Ποτέ έως σήμερα δεν είχε μελετηθεί η ιστορική αυτή περιπέτεια ως μέρος της διαδικασίας εκκόλαψης των σύγχρονων κρατών-εθνών στην περιοχή μας.

Για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη η συνθήκη της Λοζάνης δεν είναι μόνο ένα σημαντικό διπλωματικό εργαλείο που οριστικοποιεί τα διάδοχα της οθωμανικής αυτοκρατορίας σύνορα. Η Λοζάνη διαμορφώνει τα στοιχεία που ενσωματώνονται στον ορισμό του "έθνους". Αναψηλαφώντας την εκρίζωση τριών εκατομμυρίων ανθρώπων από τις εστίες τους τις πρώτες δύο δεκαετίες του 20ού αιώνα το "Δυο φορές ξένος" δείχνει πόσοι παραλογισμοί και πόσες αντιφάσεις αφομοιώθηκαν και "νομιμοποιήθηκαν" από τη "νεόκοπη λύμη του εθνοφυλετισμού".

Ήταν η πρωτοφανής αυτή βία αναπόφευκτη; Συνέβαλε έστω μακροπρόθεσμα στη σταθερότητα της περιοχής; Συνέβαλε στον εκσυγχρονισμό; Η εκρίζωση των εκατομμυρίων αθώων και αμάχων από τις εστίες τους διεκπεραιώθηκε με όλους τους νοητούς και αδιανόητους τρόπους. Σφαγές, στρατόπεδα συγκέντρωσης, στρατόπεδα εργασίας, μετακινήσεις κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, "κρατική" τρομοκρατία και όλες οι άλλες μορφές της ανθρώπινης βαρβαρότητας που ξαναζήσαμε με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Στα "αδιανόητα" πρέπει να κατατάξουμε τη "συμπεφωνημένη" υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών. Μία αντίφαση που η δυτική παιδεία κατάπιε με την ίδια ευκολία που κατάπιε τους "ανθρωπιστικούς βομβαρδισμούς" της Γιουγκοσλαβίας.

Η υποδειγματική διήγηση αυτής της περιπέτειας από τον Μπρους Κλαρκ είναι το σημαντικό κείμενο που έχω διαβάσει γύρω από την ελληνοτουρκική σύγκρουση μετά τα κείμενα ενός άλλου ανταποκριτή, του Άρνολντ Τόιμπι στην εφημερίδα "Γκάρντιαν" του Μάντσεστερ.

Αλλά το ενδιαφέρον του βιβλίου ξεπερνά το ελληνοτουρκικό ακροατήριο. Εξηγεί "ανεξήγητες" συγκρούσεις από το Σαράγεβο και την Αγία Πετρούπολη μέχρι τη Λευκωσία και τη Βηρυτό. Η μεγάλη δημοσιογραφική ικανότητα και η εξοικείωση με την ορθόδοξη χριστιανική παράδοση οδήγησαν σε μία λειτουργική περιγραφή κεντρικών πολιτικών ζητημάτων της εποχής μας.