Βιβλιογραφίες

Λογισμικό για τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής 

Οι κυριότεροι τίτλοι εκπαιδευτικού λογισμικού 

Εισαγωγικές πληροφορίες

Το εκπαιδευτικό λογισμικό Ιδεοκατασκευές προορίζεται για την υποστήριξη της διδασκαλίας της γραπτής έκφρασης σε μαθητές ηλικίας 11-15 ετών. Πιο συγκεκριμένα, αποτελεί μία μέθοδο την οποία μπορεί να ακολουθήσει ο μαθητής, χωρίς την απαραίτητη υποστήριξη του εκπαιδευτικού, για να προχωρήσει στην καθοδηγούμενη συγγραφή σχολικών εκθέσεων που εντάσσονται στο πλαίσιο των μαθημάτων α) Γλώσσα της Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης του Δημοτικού και β) Νεοελληνική Γλώσσα και Γραμματεία των τριών τάξεων του Γυμνασίου. Είναι σχεδιασμένο για την υποστήριξη της σύνταξης-συγγραφής δύο τύπων μαθητικών κειμένων: α) Περιγραφή και β) Αφήγηση.

Εγχειρίδιο

Το λογισμικό συνοδεύεται από συνοπτικό εγχειρίδιο, το οποίο περιλαμβάνει μόνο τις οδηγίες για την εγκατάστασή του και στοιχειώδεις οδηγίες χρήσης του. Οι τελευταίες δίνονται παράλληλα με τη σύντομη περιγραφή των περιεχομένων του.

Επιστημονική ομάδα

Στο εξώφυλλο της συσκευασίας αναφέρεται απλώς ότι «το πρόγραμμα ΙΔΕΟΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ, προϊόν διδακτορικής εργασίας έχει δοκιμαστεί σε πραγματικό περιβάλλον σχολικής τάξης με θεαματικά αποτελέσματα», χωρίς να δίνονται όμως πιο συγκεκριμένες πληροφορίες για τους δημιοργούς του λογισμικού.

Τεχνικά Χαρακτηριστικά

Γενικές προδιαγραφές, ελάχιστες απαιτήσεις συστήματος: IBM PC ή συμβατό 486 ή ανώτερο, 8MB RAM ή μεγαλύτερη, CD -ROM drive (συνιστάται 6x ή ταχύτερο), Κάρτα ήχου, SVGA κάρτα γραφικών, ρυθμισμένη στα 256 χρώματα και ανάλυση 800 X 600 pixels, Windows 3.1 ή ανώτερο (συνιστάται Windows 95 ή 98).
Η εγκατάσταση του προγράμματος είναι εύκολη και καθοδηγούμενη. Η λειτουργία του δοκιμάστηκε σε Windows 98 και Windows 2000 και δεν παρουσίασε κανένα πρόβλημα.

Χαρακτηρισμός – Τύπος λογισμικού

Το λογισμικό αποτελεί, όπως ήδη αναφέρθηκε, πρόγραμμα για την καθοδηγούμενη παραγωγή γραπτών κειμένων που ανήκουν στα δύο βασικά κειμενικά είδη, τα οποία αποτελούν ζητούμενα για τις εκθέσεις του δημοτικού και του γυμνασίου. Πρόκειται σαφώς για σύστημα καθοδηγούμενης αυτοδιδασκαλίας (tutorial), καθώς προορίζεται για την ατομική και καθοδηγούμενη άσκηση ενός μαθητή κάθε φορά στην παραγωγή γραπτού κειμένου. Εντάσσει τον ασκούμενο μαθητή σε μία διαδικασία, της οποίας η πορεία είναι προδιαγεγραμμένη και μοιράζεται σε επιμέρους βήματα με επίσης προκαθορισμένη σειρά.

Περιγραφή της δομής και λειτουργίας του λογισμικού

Η λογική με βάση την οποία λειτουργεί το πρόγραμμα είναι με λίγα λόγια η εξής: καθοδηγεί το μαθητή στη συγγραφή εκθέσεων που ανήκουν στα δύο προαναφερθέντα κειμενικά είδη (αφήγηση και περιγραφή) και πληρούν ορισμένες προδιαγραφές, υποχρεώνοντάς τον να ακολουθήσει συγκεκριμένα βήματα.
Σε προκαταρκτικό στάδιο, δηλαδή πριν από τη σύνταξη-συγγραφή της έκθεσης, ο μαθητής συμπληρώνει μία καρτέλα (Στοιχεία Νέας Έκθεσης), στην οποία δίνει ορισμένες γενικές πληροφορίες για το κείμενο που σκοπεύει να συγγράψει: α) Τύπος, δηλαδή είδος στο οποίο ανήκει (αφήγηση ή περιγραφή), β) Θέμα (τίτλος της έκθεσης), γ) Ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται, δ) Διάθεση που θα αποπνέει το γραπτό, ε) Κύρια Σημεία του γραπτού. Τα στοιχεία αυτά που ο μαθητής δίνει για την έκθεσή του λειτουργούν, κατά κάποιον τρόπο, σαν προδιαγραφές τις οποίες ο ίδιος θέτει στον εαυτό του. Στα επιμέρους βήματα της συγγραφής μπορεί (επιλέγοντας τα αντίστοιχα εικονίδια) να ξαναδεί τις προδιαγραφές που έθεσε και να ελέγξει αν το κείμενο που παράγει ανταποκρίνεται σε αυτές.
Τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει ο μαθητής για τη συγγραφή της έκθεσής του είναι τα ίδια είτε επιλέξει αφηγηματικό είτε επιλέξει περιγραφικό τύπο κειμένου. Δε διαφοροποιούνται ούτε οι επιμέρους επιλογές που διαθέτει σε κάθε επιμέρους βήμα. Τα βήματα είναι τα ακόλουθα: 1. πρόχειρη καταγραφή ιδεών, 2. ταξινόμηση ιδεών, 3. πρώτη ανάπτυξη ιδεών και συγγραφή κειμένου σε τμήματα, 4. βελτίωση της δομής του κειμένου, 5. βελτίωση του ενδιαφέροντος που προκαλεί στον αναγνώστη, 6. βελτίωση της ροής του κειμένου, 7. βελτίωση της εικόνας του γραπτού (μορφοποίηση) και εκτύπωση. Ο μαθητής υποχρεωτικά ακολουθεί την πορεία που προδιαγράφεται από τη δεδομένη ακολουθία βημάτων, χωρίς να μπορεί να παρακάμψει πλήρως κάποιο από αυτά, έχει όμως τη δυνατότητα να επανέλθει σε προηγούμενο βήμα και να τροποποιήσει τις αρχικές του επιλογές. Ακολουθεί περιγραφή και σχολιασμός των επιμέρους λειτουργιών που περιλαμβάνει κάθε βήμα αυτής της εκπαιδευτικής εφαρμογής και των δυνατοτήτων που παρέχει στον χρήστη-μαθητή.

1.Καταγραφή ιδεών: Ο μαθητής καλείται να καταγράψει, σε όποια σειρά του έρχονται στο νου, μέχρι και 20 βασικές ιδέες, τις οποίες στη συνέχεια θα αναπτύξει στο κείμενό του. Είναι υποχρεωμένος να συνοδεύσει κάθε ιδέα με ένα από τα 14 προτεινόμενα εικονίδια. Το καθένα από αυτά τα εικονίδια είτε χαρακτηρίζει το στοιχείο που καταγράφεται ως ιδέα (π.χ. πυροδοτικό γεγονός, κεντρικό γεγονός, ήρωας) είτε προσδιορίζει το πεδίο στο οποίο αυτό αναφέρεται (π.χ. χρόνος, περιβάλλον). Στα επόμενα βήματα της εφαρμογής δεν αποσαφηνίζεται για ποιο λόγο είναι υποχρεωτική η επιλογή ενός εικονιδίου για κάθε ιδέα.
2.Ταξινόμηση ιδεών: Στο στάδιο αυτό, ο μαθητής ταξινομεί τις ιδέες που κατέγραψε, δηλαδή ορίζει την ακριβή σειρά εμφάνισής τους στο κείμενο.
3.Πρώτη καταγραφή: Ο μαθητής αναπτύσσει σε ξεχωριστό τμήμα κειμένου κάθε ιδέα που έχει ήδη καταγράψει. Οι ιδέες αυτές εμφανίζονται στην οθόνη με τη σειρά που έχει επιλέξει κατά το προηγούμενο βήμα. Στα δύο επόμενα βήματα το γραπτό του εμφανίζεται στην οθόνη χωρισμένο σε τμήματα τοποθετημένα στη συγκεκριμένη σειρά που έχει ήδη ορίσει.
4.Βελτίωση δομής: Στο τέταρτο στάδιο ο μαθητής παροτρύνεται να βελτιώσει τη δομή της έκθεσής του. Έχει δηλαδή τη δυνατότητα να αλλάξει τη σειρά των τμημάτων που απαρτίζουν το γραπτό του.
5.Βελτίωση ενδιαφέροντος: Στο στάδιο αυτό έχει τη δυνατότητα να συμπληρώσει τα επιμέρους τμήματα του κειμένου του με τα οποία αναπτύσσεται κάθε ιδέα, χωρίς να επιστρέψει στο 3ο στάδιο.
6.Βελτίωση της ροής: Στο στάδιο αυτό, για πρώτη φορά, το γραπτό εμφανίζεται στην οθόνη ως ενιαίο κείμενο και όχι χωρισμένο σε τμήματα. Το πρόγραμμα προσφέρει έτοιμες στο μαθητή κάποιες συνδετικές λέξεις και φράσεις, τις οποίες του προτείνει να χρησιμοποιήσει, ώστε «η έκθεση να είναι ομοιογενής και το κείμενο να ρέει φυσιολογικά».
7.Βελτίωση της εικόνας: Στο μαθητή προσφέρονται δυνατότητες μορφοποίησης του γραπτού του, αντίστοιχες με αυτές που το παρέχει ο επεξεργαστής κειμένου (στοίχιση, διάστιχο, μορφοποίηση χαρακτήρων).
8.Εκτύπωση: στο στάδιο αυτό δεν επιτρέπεται καμία πρόσθετη παρέμβαση στο γραπτό.

Στα βήματα που περιγράφονται παραπάνω περιλαμβάνονται και ορισμένες επιπλέον λειτουργίες, οι οποίες είναι διαθέσιμες στον χρήστη του προγράμματος με την επιλογή των αντίστοιχων εικονιδίων:
Σε όλα τα βήματα, μέχρι και τη «βελτίωση της ροής», ο χρήστης της εφαρμογής έχει τις εξής δυνατότητες:
-να θυμηθεί τα τρία από τα «Στοιχεία της Έκθεσης» που έχει σημειώσει στην αρχική φάση της εισόδου του στην εφαρμογή: το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται, τη διάθεση που θέλει να αποπνέει το γραπτό του, και τα στοιχεία που όρισε ως κύρια σημεία του γραπτού του.
-να επιλέξει την παροχή βοήθειας από το πρόγραμμα, η οποία τον οδηγεί σε σχετικές συμβουλές και υποδείξεις.
-να ανοίξει ένα σημειωματάριο («να θυμηθώ») και να σημειώσει κάτι που δε θέλει να ξεχάσει σε επόμενο βήμα.
-να επιστρέψει στην αρχική οθόνη επιλογών και στη συνέχεια να επιλέξει την επιστροφή του σε προηγούμενο στάδιο της εφαρμογής.

Στα βήματα 3-6 έχει τη δυνατότητα να επιστρέψει με μία κίνηση (χωρίς τη διαμεσολάβηση της αρχικής οθόνης) στο βήμα Ταξινόμηση Ιδεών και να τροποποιήσει τη δομή που είχε διαμορφώσει στο 2ο βήμα.

Περιβάλλον διεπαφής

Ο χειρισμός των λειτουργιών του λογισμικού γίνεται κατά κύριο λόγο με την επιλογή εικονιδίων. Πρόβλημα αποτελεί ότι οι εντολές που αντιπροσωπεύουν τα εικονίδια δεν αποσαφηνίζονται μέσα από την ίδια την εφαρμογή, αλλά επεξηγούνται μόνο στο εγχειρίδιο χρήσης, που για ορισμένες περιπτώσεις είναι ελλιπές. Αυτό δυσχεραίνει τη διεπαφή του χρήστη με το πρόγραμμα, ο οποίος χρειάζεται να εφαρμόσει τη "μέθοδο της δοκιμής και της πλάνης", για να βρει το εικονίδιο που πρέπει να επιλέξει. Επίσης, σε κάποια από βήματα της εφαρμογής η οθόνη είναι φορτωμένη με πολλά εικονίδια που μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση.
Ο χρήστης του λογισμικού δεν έχει περιθώρια να επιλέξει την πορεία που θα ακολουθήσει ή να παρέμβει στην πορεία της ροής του προγράμμματος. Σε γενικές γραμμές, το περιβάλλον διεπαφής του λογισμικού δεν παρέχει ευελιξία κινήσεων στον χρήστη ούτε επιτρέπει τη διεπίδρασή του με το πρόγραμμα. Βέβαια, ο σχεδιασμός της διεπαφής υποθέτουμε ότι ακολουθεί τη συνολική λογική του προγράμματος, το οποίο, όπως ήδη επισημάνθηκε αποτελεί σύστημα καθοδήγησης για τη συγγραφή μαθητικών κειμένων που πληρούν συγκεκριμένες προδιαγραφές.

Χρήση - εκπαιδευτική αξιοποίηση πολυμεσικών εφαρμογών

Οι πολυμεσικές εφαρμογές που αξιοποιούνται στο λογισμικό συνίστανται κατά κύριο λόγο στη χρήση γραφικών. Σε ορισμένα επιμέρους ‘παράθυρα’ της εφαρμογής ο χρήστης μπορεί να επιλέξει να ακούσει την οδηγία που βλέπει γραμμένη στην οθόνη.

Συνολική αποτίμηση της εκπαιδευτικής του αξίας

Το συγκεκριμένο λογισμικό, καθώς προορίζεται για την υποστήριξη της συγγραφής δύο συγκεκριμένων τύπων μαθητικών κειμένων, αφηγηματικών και περιγραφικών, ορίζει ένα περιορισμένο πλαίσιο μέσα στο οποίο στοχεύει να συμβάλει στην καλλιέργεια της παραγωγής γραπτού λόγου. Δεν λαμβάνεται δηλαδή υπόψη κατά το σχεδιασμό του η ανάγκη των σύγχρονων μαθητών να παράγουν και να χειρίζονται με άνεση διαφορετικά κειμενικά είδη.
Ένα ζήτημα που πρέπει να εξεταστεί για την αποτίμηση της εκπαιδευτικής αξίας του συγκεκριμένου προγράμματος είναι αν προσφέρει στο μαθητή κάτι περισσότερο από ό,τι ένα απλό περιβάλλον παραγωγής γραπτού λόγου, όπως είναι για παράδειγμα, ένας συνηθισμένος επεξεργαστής κειμένου. Με το συγκεκριμένο λογισμικό, υποστηρίζεται η συγγραφή συγκεκριμένου τύπου κειμένων μέσα από ένα περιβάλλον, που βέβαια είναι περισσότερο εμπλουτισμένο από ό,τι το «λευκό χαρτί». Η πορεία της συγγραφής μαθητικών εκθέσεων μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον ενδεχομένως για πολλούς μαθητές να είναι περισσότερο ευχάριστη διαδικασία, επομένως το περιβάλλον του λογισμικού ίσως δίνει κίνητρα για ενασχόληση με το γράψιμο. Ο αντίλογος σε αυτόν τον ισχυρισμό θα μπορούσε να είναι ότι οι πολλαπλές επιλογές που παρέχει το περιβάλλον της εφαρμογής και τα πολλά εικονίδια με τις ασαφείς λειτουργίες προκαλούν σύγχυση και αμηχανία στο χρήστη του λογισμικού, κυρίως μέχρι αυτός να εξοικειωθεί πλήρως με τον τρόπο χειρισμού και τις επιμέρους λειτουργίες του. Έτσι, η χρήση της εφαρμογής ενδέχεται, αντί να τον διευκολύνει στη συγγραφή της έκθεσής του, να τον δυσκολεύει περισσότερο και να καθίσταται χρονοβόρα.
Άλλο ζήτημα είναι αν η αυτή κατευθυνόμενη διαδικασία παραγωγής κειμένων μπορεί να διδάξει στους μαθητές κάποια συστηματική και οργανωμένη πορεία για τη συγγραφή των εκθέσεών τους και τι είδους πορεία προτείνει σε αυτούς, για να προσεγγίσουν μεθοδικά τη συγγραφή μιας έκθεσης. Υποθέτουμε, μια και δεν υπάρχει κάποια θεωρητική εισαγωγή που να εξηγεί ρητά τους στόχους και τη φιλοσοφία της εφαρμογής, ότι σκοπός της χρήσης του λογισμικού είναι να ασκηθούν οι μαθητές σε μία συγκεκριμένη πορεία μεθοδικής προσέγγισης της συγγραφής των εκθέσεών τους, την οποία θα είναι σε θέση να ακολουθήσουν και όταν θα συγγράφουν εκθέσεις χωρίς την υποστήριξη του συγκεκριμένου λογισμικού. Η πορεία που προτείνεται και που σε αδρές γραμμές περιλαμβάνει τα βήματα: πρόχειρη καταγραφή ιδεών, ταξινόμηση, ανάπτυξή τους, εμπλουτισμός περιεχομένου, επεξεργασία δομής και εξωτερικής εικόνας του γραπτού, δε διαφέρει από τη μέθοδο που προτείνεται πατροπαράδοτα από δασκάλους και φιλολόγους για την παραγωγή μαθητικών εκθέσεων κάθε τύπου. Πάντως, δεν αναπτύσσεται κάποια επιχειρηματολογία που να εξηγεί με βάση ποιες αρχές και ποιο σκεπτικό η πορεία αυτή θεωρείται καταλληλότερη για τη μεθοδική παραγωγή περιγραφικών και αφηγηματικών κειμένων, κάτι που περιμέναμε, με δεδομένο ότι “αποτελεί προϊόν διδακτορικής εργασίας”.
Επίσης, το γεγονός ότι στο μαθητή επιβάλλεται πορεία με προκαθορισμένα βήματα με τη μορφή συνταγής για τη μεθόδευση της συγγραφής της έκθεσής του και το ότι του παρέχονται τυποποιημένες συμβουλές και υποδείξεις συνεπάγεται τον περιορισμό της δημιουργικότητάς του. Σε γενικές γραμμές, η συγκεκριμένη εκπαιδευτική εφαρμογή δεν αναγνωρίζει ότι για την παραγωγή γραπτού λόγου (παραγωγή ιδεών, οργάνωση της δομής του κειμένου, σύνδεση των προτάσεων και των παραγράφων, τελική επιμέλεια του γραπτού) υπάρχουν εναλλακτικοί δρόμοι που εξαρτώνται από τη δημιουργικότητα και τις ικανότητες κάθε μαθητή-συγγραφέα και όχι αλάνθαστες και προδιαγραμμένες συνταγές. Η εφαρμογή αυτή λοιπόν στερεί από το μαθητή τη δυνατότητα να αναδείξει τις δημιουργικές του ικανότητες στο γράψιμο και να βρει μόνος του δρόμους για την οργάνωση της σκέψης του και την παραγωγή γραπτού κειμένου.
Σε κάποια επιμέρους βήματα οι επιλογές που παρέχει η εφαρμογή στο χρήστη της είναι εξαιρετικά στενές και περιορισμένες ή περιοριστικές και ανούσιες. Για παράδειγμα, στο βήμα Βελτίωση Ροής του δίνεται ένας έτοιμος κατάλογος από συνδετικές λέξεις και φράσεις, για να επιλέξει κάποιες και να τις εισάγει στο γραπτό του, ανεξάρτητα από το αν ταιριάζουν στη δομή και το περιεχόμενο του λόγου του. ΄Η ακόμη στο βήμα Καταγραφή Ιδεών είναι υποχρεωμένος να συνοδεύσει κάθε νέα ιδέα που καταγράφει με ένα από τα προκαθορισμένα 14 εικονίδια που το καθένα τις προσάπτει από έναν χαρακτηριστικό, ανεξάρτητα αν κανένα από τα προτεινόμενα χαρακτηριστικά δεν ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο της ιδέας που καταγράφει.