«Και ύστερα από αυτά, Ισχόμαχε», είπα, «παρατήρησες ότι έδειξε μεγαλύτερο ζήλο στις φροντίδες του σπιτιού;»

«Ναι, μα τον Δία», απάντησε ο Ισχόμαχος, «και μάλιστα ξέρω ότι ταράχτηκε και κοκκίνισε, όταν ζήτησα κάποιο πράγμα από αυτά που της είχα πάει πρόσφατα και δεν μπορούσε να μου το βρει. Κι εγώ, επειδή είδα ότι στενοχωρήθηκε πολύ, της είπα:

»Μη στενοχωριέσαι καθόλου, γυναίκα, που δεν μπορείς να μου το δώσεις. Ναι, είναι βέβαια φτώχεια να χρειάζεσαι ένα πράγμα και να μην μπορείς να το έχεις. Σε στενοχωρεί όμως λιγότερο όχι τόσο η έλλειψή του, να μην μπορείς δηλαδή να πάρεις κάτι, όταν το ζητάς, όσο να μην το ζητάς καθόλου γιατί ξέρεις ότι δεν υπάρχει. Αλλά βέβαια, είπα, δεν είσαι εσύ η αιτία. Εγώ φταίω, γιατί όταν σου παρέδωσα τα πράγματα, δεν σου υπέδειξα πού πρέπει να τοποθετήσεις το καθένα, ώστε να ξέρεις πού να τα τοποθετείς και από πού να τα παίρνεις. Δεν υπάρχει, γυναίκα, τίποτε πιο ωραίο και πιο χρήσιμο από την τάξη. Και ο χορός των δραμάτων αποτελείται από ανθρώπους, αλλά όταν ο κάθε χορευτής κάνει ό,τι θέλει, τότε παρουσιάζεται αταξία και το θέαμα γίνεται δυσάρεστο. Όταν όμως κινούνται όλοι με τάξη και απαγγέλλουν ομόφωνα, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι όχι μόνο παρουσιάζουν μια ωραία εικόνα, αλλά και το άκουσμά τους είναι επίσης καλόηχο. Και στον στρατό επίσης, όταν δεν επικρατεί τάξη, είναι ένα μπερδεμένο σύνολο που μπορεί εύκολα να νικηθεί από τους εχθρούς. Στους δε φίλους παρουσιάζεται ως ένα θέαμα αηδέστατο και αχρηστότατο, όλοι μαζί ένα μπέρδεμα, ημίονοι, οπλίτες, σκευοφόροι, ελαφρά οπλισμένοι στρατιώτες, ιππείς, άμαξες. Γιατί πώς μπορούν να προελαύνουν αν βρίσκονται σ' αυτήν την κατάσταση της αταξίας; Εμποδίζουν ο ένας τον άλλον. Αυτός που βαδίζει εμποδίζει αυτόν που τρέχει, αυτός που τρέχει εμποδίζει εκείνον που στέκεται, η άμαξα εμποδίζει τον ιππέα, ο όνος την άμαξα, η σκευοφόρος τον οπλίτη. Αν όμως έπρεπε να πολεμήσουν, πώς θα μάχονταν, αν θα βρίσκονταν σε τέτοια χαώδη κατάσταση; Γιατί όσοι θα αναγκάζονταν να τραπούν σε φυγή μπροστά στην επέλαση των εχθρών, θα καταπατούσαν τους οπλίτες. Ο οργανωμένος τακτικός στρατός είναι ωραίο θέαμα για τους φίλους και ιδιαίτερα δυσάρεστο για τους εχθρούς. Γιατί ποιος φίλος δεν θα κοίταζε με προσοχή και ευχαρίστηση οπλίτες να πορεύονται με τάξη, ποιος δεν θα ήθελε να θαυμάσει τους ιππείς να προχωρούν στοιχισμένοι, ποιος εχθρός δεν θα φοβόταν, αν έβλεπε τους στρατιώτες χωρισμένους κατά τάξεις, τους ιππείς, τους πελταστές, τους τοξότες, τους σφενδονήτες να ακολουθούν τους αρχηγούς τους; Και όταν πορεύονται με τάξη, ακόμη κι αν είναι δεκάδες χιλιάδες στον αριθμό, προχωρούν σαν να είναι ένας. Γιατί κάθε κενός χώρος που δημιουργείται, καλύπτεται από το σώμα που ακολουθεί. Και η τριήρης, όπως είναι γνωστό, που είναι γεμάτη από ανθρώπους, γιατί άραγε προκαλεί τον φόβο στους εχθρούς, ενώ χαίρονται σαν τη βλέπουν οι φίλοι, αν όχι επειδή πλέει γρήγορα στη θάλασσα; Και για ποιον άλλο λόγο οι ναύτες του πληρώματος δεν ενοχλούν ο ένας τον άλλον, αν όχι επειδή οι κωπηλάτες κάθονται με τη σειρά και με τάξη κλίνουν μια προς τα εμπρός και μια προς τα πίσω και με τη σειρά μπαίνουν και βγαίνουν στο καράβι;

»Νομίζω ότι το ίδιο θα συνέβαινε και με τον γεωργό, αν ήθελε να βάλει σε μια αποθήκη κριθάρι, σιτάρι και όσπρια, όλα μαζί μπερδεμένα. Κι έπειτα κάθε φορά που θα ήθελε να φτιάξει χυλό, ψωμί ή φαγητό θα έπρεπε πρώτα να ξεδιαλέξει τους σπόρους, αντί να πάρει την ποσότητα που θα χρειαζόταν από το καθένα είδος και να το χρησιμοποιήσει, αν ήταν χωριστά τακτοποιημένα. Και συ γυναίκα, αν δεν θέλεις να βρίσκεται σε τέτοια σύγχυση, θα θέλεις να μάθεις να διαχειρίζεσαι με τάξη και ακρίβεια τα αγαθά μας έτσι ώστε να παίρνεις εύκολα από αυτά όσα χρειάζεσαι και να τα χρησιμοποιείς, και αν ζητώ κάτι να μου το δίνεις ευχαρίστως. Ας διαλέξουμε λοιπόν την κατάλληλη θέση για κάθε πράγμα και αφού τα τακτοποιήσουμε, ας δείξουμε στην υπηρέτρια να το παίρνει από αυτή τη θέση και να το τοποθετεί πάλι εκεί. Έτσι θα ξέρουμε ποια αγαθά υπάρχουν και ποια τελειώνουν. Γιατί κάθε θέση πρέπει να συμπληρώνεται από τα αγαθά που τελειώνουν και κείνο που χρειάζεται την άμεση φροντίδα μας με μια ματιά θα το αντιλαμβανόμαστε. Αν ξέρουμε πού βρίσκεται το καθένα πράγμα, γρήγορα θα το έχουμε στη διάθεσή μας χωρίς να το ψάχνουμε άσκοπα και χωρίς να δυσκολευόμαστε».

(Σωκρ.) Ε, και κατάλαβες, Ισχόμαχε, είπα εγώ, να παρακινήθηκε μ' αυτά που της είπες και να 'γινε περισσότερο επιμελής; (Ισχόμ.) Ναι, μα το θεό, είπε ο Ισχόμαχος, και μάλιστα κατάλαβα πως ταράχθηκε και κοκκίνισε πολύ, γιατί της ζήτησα κάτι από κείνα που είχαν πάει στο σπίτι και δεν το 'βρισκε να μου το δώσει.

Κι εγώ φυσικά σαν την είδα στενοχωρημένη της είπα· μη στενοχωριέσαι καθόλου, γυναίκα μου, που δε βρίσκεις να μου δώσεις αυτό που έτυχε να σου ζητώ. Γιατί αυτό, το να μη μπορείς να βρεις και να μεταχειρισθείς ένα πράμα, τη στιγμή που το χρειάζεσαι, είναι ασφαλώς μια έλλειψη, μα η έλλειψη αυτή όμως φέρνει λιγώτερη στενοχώρια απ' όση φέρνει το να μη το 'χεις καθόλου μες στο σπίτι σου αυτό το πράμα, και να μη ψάχνεις να το βρεις, γιατί ξέρεις πως δεν το 'χεις. Έχεις δίκιο όμως που δεν μπορείς να βρεις και να μου δώσεις το πράμα που σου ζήτησα∙ γι' αυτό δεν είσαι εσύ η υπεύθυνη, μα εγώ, που σου το παράδωσα χωρίς να ορίσω τη θέση του καθενός, για να ξέρεις και πού πρέπει να τα τοποθετείς και πού πρέπει να τα βρίσκεις.

Να ξέρεις, γυναίκα μου, πως τίποτε δεν είναι τόσο ώμορφο για τους ανθρώπους όσο είναι η τάξη. Γιατί να, για ιδές, κι ο χορός στο θέατρο έχει τους ηθοποιούς του, μα άμα ο καθένας παίζει το ρόλο του όπως του καπνίσει παρουσιάζουν μια σύγχυση κι ένα θέαμα δυσάρεστο. Άμα όμως παίζουν το ρόλο τους ώμορφα και μιλούν με τάξη, και μας ευχαριστούν και τον εαυτό τους τον εξυψώνουν και τον κάνουν αξιοπρόσεκτο.

Και με το στρατό, γυναίκα μου, συνέχισα εγώ, το ίδιο συμβαίνει· άμα είναι χωρίς τάξη, είναι κάτι το πάρα πολύ συγκεχυμένο, κι ευκολοϋπόταχτο στους εχθρούς, και σιχαμένο στους φίλους, και γενικά είναι κάτι ολότελα άχρηστο, ό,τι και να 'ναι, μουλάρι, οπλίτης, σκευοφόρος, ψιλός, ιππέας, άμαξα, όλα, ό,τι και να 'ναι. Γιατί, πώς θα μπορούσαν να βαδίσουν, όντας σ' αυτή την άτακτη κατάσταση, αφού ο ένας θα εμποδίζει τον άλλον, δηλαδή αυτός που πηγαίνει «βάδην» θα εμποδίζει αυτόν που τρέχει, αυτός που τρέχει τον σταματημένο, η άμαξα τον ιππέα, το μουλάρι την άμαξα κι ο σκευοφόρος τον οπλίτη;

Αν πάλι παραστεί ανάγκη να δώσουν μάχη πώς θα μπορούσαν ν' αγωνισθούν, όντας σ' αυτή την κατάσταση; Δεν θα μπορούσαν φυσικά, γιατί όσοι απ' αυτούς το 'χουν βάλει στα πόδια και κοιτούν να ξεφύγουν απ' αυτούς που τους έχουν πάρει κατά πόδι, είναι ικανοί στη φευγάλα τους να καταπατήσουν και ν' αχρηστέψουν αυτούς που βαστούν ακόμα τα όπλα.

Αμα όμως ο στρατός είναι ωργανωμένος με τάξη, είναι για τους φίλους λαμπρότατο θέαμα και για τους εχθρούς δυσκολοπολέμητος. Γιατί ποιος φίλος δεν θα χαρεί άμα δει τους οπλίτες να βαδίζουν με τάξη, ποιος δε θα θαυμάσει τους ιππέας που προχωρούν κατά τάγματα και ποιος εχθρός δεν θα δειλιάσει άμα δει να 'ναι με τάξη παραταγμένοι οι οπλίτες, οι ιππείς, οι πελταστές, οι τοξότες, οι σφενδονήτες, κι έτσι με τάξη παραταγμένοι να ακολουθούν τους αρχηγούς τους;

Άμα προχωρούν με τάξη, κι αν ακόμα είναι πολλές δεκάδες χιλιάδων, προχωρούν όλοι ήσυχα σαν ένας στρατιώτης∙ γιατί ο πισινός βαδίζει πάνω στα χνάρια του προηγουμένου του.

Και το πολεμικό πλοίο, το πληρωμένο από πολεμιστές, για τι άλλο είναι φοβερό στους εχθρούς κι αξιοπρόσεκτο στους φίλους παρά για το ότι πλέει ταχύτατα; Για ποιο άλλο λόγο οι άντρες του πληρώματος δεν είναι ενοχλητικοί ο ένας στον άλλον παρά για το ότι με τάξη κάθονται οι κωπηλάτες, με τάξη γέρνουν προς τα μπρος και με τάξη γυρνούν προς τα πίσω, τον καιρό που κωπηλατούν, με τάξη δε μπαίνουν στο πλοίο και με τάξη βγαίνουν;

Η αταξία εμένα μου φαίνεται πως είναι σαν να βάζει ο γεωργός ανάκατα στην αποθήκη κριθάρι, σιτάρι κι όσπρια∙ κι ύστερα που θα χρειαζότανε γλύκισμα από κριθάρι, ή ψωμί, ή φαγητό να καθότανε να τα ξεδιάλεγε, αντί να τα 'βρισκε και να τα χρησιμοποιούσε αμέσως, στη στιγμή, έχοντάς τα τοποθετημένα το καθένα χωριστά.

Και μεις λοιπόν, γυναίκα, αν δεν θέλεις να στενοχωριέσαι από μια τέτοια ακαταστασία, κι αν θέλεις να μπορείς να κανονίζεις με ακρίβεια τις δουλειές σου και να χρησιμοποιείς, όποιο πράμα θέλεις στη στιγμή, βρίσκοντάς το εύκολα, κι αν θέλεις να μου δίνεις ό,τι πράμα σου ζητώ με γρηγοράδα, πρέπει να διαλέξουμε το χώρο τον κατάλληλο που θα 'χει το καθένα∙ ύστερα, αφού τοποθετήσουμε το καθένα στη θέση του ας δασκαλέψουμε τη δούλα να παίρνει, το κάθε τι που θα χρειασθεί, από κει που είναι και να το ξαναβάζει πάλι στην ίδια θέση. Έτσι θα ξέρουμε κιόλας τι έχουμε στην αποθήκη μας και τι δεν έχουμε. Γιατί η ωρισμένη θέση θα ζητήσει εκείνο που δεν έχει, και το μάτι θα προσέξει τι λείπει, και η γνώση της θέσης του καθενός θα μας το δώσει γρήγορα στα χέρια, έτσι που να μη δυσκολευόμαστε στη χρήση του.