Μτφρ. Α.Ν. Διαμαντόπουλος. [1937] 1975. Ξενοφώντος Λακεδαιμονίων Πολιτεία, Αθηναίων Πολιτεία. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.

Όλοι βέβαια γνωρίζομεν ότι εις την Σπάρτην προ πάντων πείθονται εις τους άρχοντας και εις τους νόμους. Εγώ μάλιστα νομίζω ότι ο Λυκούργος ουδέ επεχείρησε να εγκαταστήση αυτήν την ευταξίαν πριν να εξασφαλίση εις τούτο την συγκατάθεσιν των ισχυροτέρων πολιτών. Συμπεραίνω δε τούτο από το ότι εις τας άλλας πόλεις οι δυνατώτεροι ουδέ θέλουν να νομίζωνται ότι φοβούνται τας αρχάς, αλλά θεωρούν τούτο ανελεύθερον· ενώ εις την Σπάρτην οι ισχυρότεροι πολίται και περιποιούνται μάλιστα τους άρχοντας και δια την ταπείνωσίν των καυχώνται, και προσκαλούμενοι δεν βαδίζουν αλλά τρέχουν δια να υπακούσουν· επειδή νομίζουν ότι αν αυτοί πρώτοι με ακρίβειαν υπακούουν, θα ακολουθήσουν και οι λοιποί· τούτο ακριβώς και έγινεν. Είναι δε φυσικόν ότι αυτοί οι ίδιοι συνετέλεσαν και εις την ίδρυσιν της Εφορίας· διότι εννόησαν ότι η πειθαρχία είναι μέγιστον καλόν και εις την πόλιν και εις το στράτευμα και εις την οικίαν. Όσον δηλαδή μεγαλυτέραν δύναμιν έχει η εξουσία, τόσον περισσότερον φόβον ενόμισαν ότι θα εμπνεύσουν εις τους πολίτας, ώστε να υπακούουν. Οι έφοροι λοιπόν έχουν την δύναμιν να επιβάλλουν εις όποιον θέλουν τιμωρίαν και έχουν την εξουσίαν αμέσως να την εκτελούν και άρχοντας προ του τέλους της υπηρεσίας των να παύουν και να φυλακίσουν μάλιστα και να τους δικάσουν περί ζωής ή θανάτου. Και με τόσην μεγάλην δύναμιν δεν επιτρέπουν, όπως εις τας άλλας πόλεις, να άρχουν οι εκλεγόμενοι όλον το έτος όπως θέλουν, αλλά, όπως οι τύραννοι και οι επιστάται εις τους γυμναστικούς αγώνας, όταν παρατηρήσουν κανένα να παρανομή, ευθύς αμέσως τον τιμωρούν. Εις όλα δε τα άλλα αποτελεσματικά μέσα, εις τα οποία κατέφυγεν ο Λυκούργος, όπως αναγκάση τους πολίτας να θέλουν να υπακούουν εις τους νόμους, από τα καλύτερα, νομίζω, είναι και τούτο, ότι προτού να παραδώση τους νόμους εις τον λαόν ήλθεν εις τους Δελφούς με τους εγκριτωτέρους πολίτας και ηρώτησε τον θεόν, αν ωφελιμώτερον και καλύτερον δια την Σπάρτην θα ήτο αν υπακούη εις την νομοθεσίαν του· όταν δε έλαβεν απάντησιν του θεού ότι καθ' όλα θα είναι ωφελιμώτερον, τότε παρέδωκε την νομοθεσίαν και ώρισεν ότι όχι μόνον άνομον αλλά και ασέβεια είναι να μην υπακούουν εις νόμους επικυρωμένους από τον θεόν.

Μτφρ. Π. Βλαχάκος & Γ.Α. Ράπτης. 2003. Ξενοφώντος Αγησίλαος. Εισαγωγή, μετάφραση, περίληψη, σχόλια Π. Βλαχάκος. Πρόλογος Δ. Λυπουρλής. Λακεδαιμονίων Πολιτεία. Εισαγωγή, μετάφραση, περίληψη, σχόλια Γ.Α. Ράπτης. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.

Όλοι ασφαλώς γνωρίζουμε ότι στη Σπάρτη (οι πολίτες) είναι εξαιρετικά υπάκουοι στις αρχές και στους νόμους. Εγώ βέβαια πιστεύω ότι δε θα επιχειρούσε να επιβάλει ο Λυκούργος αυτή την ευταξία νωρίτερα παρά αφού εξασφάλισε τη συγκατάθεση των πιο ισχυρών παραγόντων της πόλης. Αυτά τα συμπεραίνω, διότι στις άλλες πόλεις οι ισχυρότεροι ούτε καν θέλουν να φαίνονται ότι φοβούνται την εξουσία, αλλά αυτό το θεωρούν ανελεύθερο· στη Σπάρτη όμως η ανώτερη τάξη και υπακούει στους άρχοντες και καμαρώνει με το ότι είναι ταπεινή και με το ότι όταν προσκαλείται, υπακούει τροχάδην και όχι βάδην, πιστεύοντας ότι αν αυτοί, κάνουν την αρχή να υπακούουν τυφλά, ασφαλώς θα ακολουθήσουν και οι άλλοι· πράγμα που ήδη έχει γίνει. Εύλογα λοιπόν αυτοί οι ίδιοι περιέβαλαν με δύναμη το θεσμό των εφόρων, γιατί ακριβώς πίστεψαν ότι η πειθαρχία είναι το μεγαλύτερο αγαθό και στην πόλη και στο στρατό και στο σπίτι· γιατί, με όσο μεγαλύτερη δύναμη περιβάλλεται η εξουσία, τόσο περισσότερο έκριναν ότι θα μπορούσε αυτή να εξαναγκάσει τους πολίτες να πειθαρχήσουν. Γιατί, οι έφοροι έχουν το δικαίωμα να επιβάλουν χρηματικό πρόστιμο σ' όποιον θελήσουν και έχουν τον τρόπο να το εισπράττουν άμεσα και είναι περιβεβλημένοι με την εξουσία να καθαιρούν και να φυλακίζουν τους άρχοντες, ακόμα και να τους εισάγουν σε δίκη που επισύρει την ποινή του θανάτου. Έχοντας λοιπόν τόσο μεγάλη εξουσία (οι έφοροι), δεν αφήνουν στους εκλεγμένους άρχοντες να ασκούν όλη τη χρονιά την εξουσία όπως τυχόν θελήσουν, όπως γίνεται στις άλλες πόλεις, αλλά όπως ακριβώς οι τύραννοι και οι επόπτες των αθλητικών αγώνων, αν αντιληφθούν ότι κάποιος παρανομεί σε κάτι, τον τιμωρούν στη στιγμή κι αμέσως. Ανάμεσα στα πολλά άλλα καλά επινοήματα του Λυκούργου για να θέλουν οι πολίτες να πεισθούν στους νόμους το καλύτερο μου φαίνεται πως είναι το εξής, ότι δηλαδή δεν έθεσε σε εφαρμογή νωρίτερα τους νόμους για τους πολίτες, παρά αφού επισκέφτηκε με τους πιο έγκριτους συμπολίτες του τους Δελφούς και ρώτησε το θεό (Απόλλωνα) αν ήταν καλύτερο και συμφερότερο για τη Σπάρτη να διάγει πειθαρχική στους νόμους που θέσπισε ο ίδιος. Κι όταν (ο θεός) απάντησε ότι είναι το καλύτερο από κάθε άποψη, τότε μόνο τους έβαλε σε ισχύ, θεσπίζοντας συνάμα ότι δεν είναι μόνο παράνομο αλλά και ανίερο να μην πείθεται κανείς στους νόμους που έχουν και την έγκριση της Πυθίας για την ωφελιμότητά τους.