Μτφρ. Π. Λεκατσάς. [1939] χ.χ. Αριστοτέλης. Πολιτικά. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.
Τίθεται δε ήδη το ζήτημα τίνες πρέπει να κατέχουν την κυρίαρχον της πόλεως εξουσίαν· ούτοι δε δυνατόν να είναι ή ο λαός ή οι πλούσιοι, ή οι έγκριτοι ή είς ο πάντων βέλτιστος, ή τύραννος. Αλλά πάντα ταύτα συνεπάγονται ωρισμένας και ουχί ομαλάς συνεπείας. Επί παραδείγματι, εάν οι πένητες, διά τον λόγον ότι (15) είναι πλείονες, διανέμωνται τα υπάρχοντα των πλουσίων, δεν είναι άδικον τούτο; Διόλου, μα τον Δία, θα απήντα τις, διότι κατά το κρατούν δίκαιον απεφάσισεν η κυρίαρχος της πόλεως εξουσία. Εξ άλλου, μετά την δήμευσιν πάντων, το να διανείμουν οι πλείονες τα των ολιγοτέρων, είναι φανερόν ότι πρόκειται περί έργου φθείροντος την πόλιν· αλλ' όμως η αρετή βεβαίως δεν φθείρει το (20) έχον αυτήν, ουδέ το δίκαιον είναι στοιχείον φθαρτικόν της πόλεως, ώστε φανερόν είναι ότι ο νόμος ούτος δεν είναι δυνατόν να είναι δίκαιος. Επί πλέον και αι πράξεις όσας ο τύραννος έπραξε, κατ' ανάγκην άπασαι είναι δίκαιαι, διότι ισχυρότερος ων επιβάλλει την βίαν, ως ακριβώς και το πλήθος επί των πλουσίων. Αλλ' αφ' ετέρου είναι άραγε δίκαιον να άρχουν οι ολίγοι (25) και οι πλούσιοι; Αν λοιπόν εκείνοι τα αυτά πράττουν και διαρπάζουν και αφαιρούν τα κτήματα του πλήθους, είναι τούτο δίκαιον; Άρα ούτε το εν ούτε το άλλο είναι δίκαιον. Και ταύτα λοιπόν, ότι πάντα φαύλα και ουχί δίκαια είναι, φανερόν. Αλλά πρέπει να άρχουν οι έγκριτοι και αυτοί να είναι κύριοι πάντων; Αλλ' εις την περίπτωσιν αυτήν κατ' ανάγκην (30) πάντες οι άλλοι θα είναι εστερημένοι τιμής, μη τιμώμενοι διά των πολιτικών αξιωμάτων· διότι τιμαί λέγομεν ότι είναι τα αξιώματα, όταν δε άρχουν πάντοτε οι αυτοί κατ' ανάγκην οι άλλοι είναι εστερημένοι τιμής. Είναι λοιπόν καλύτερον να άρχη είς, ο σπουδαιότατος; Αλλά τούτο είναι έτι ολιγαρχικώτερον, διότι περισσότεροι είναι ενταύθα οι εστερημένοι τιμής. Αλλ' ίσως θα προσέθετε τις (35) ότι δεν είναι ορθόν είς άνθρωπος έχων τα συνήθως συμβαίνοντα περί την ψυχήν πάθη να είναι απόλυτος κύριος και όχι ο νόμος. Αλλ' εάν ο νόμος είναι ολιγαρχικός ή δημοκρατικός, κατά τι θα διευκολύνη την λύσιν των αποριών μας; Διότι όμοια προς τα ανωτέρω αναφερθέντα θα συμβούν και ενταύθα.
Μτφρ. Β. Μοσκόβης. 1989. Αριστοτέλους Πολιτικά. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Υπάρχει κι ένα άλλο πρόβλημα: ποιος πρέπει άραγε να είναι ο ηγεμόνας της πόλης; ο λαός; οι πλούσιοι; οι μετριοπαθείς; ο ένας που είναι καλύτερος απ' όλους; ένας τύραννος; Όλες όμως αυτές οι λύσεις παρουσιάζουν την ίδια δυσκολία. Τι πρέπει να κάνουμε, λοιπόν; (15) αν οι φτωχοί μοιρασθούν, επειδή είναι περισσότεροι από τους πλούσιους, τις περιουσίες τους, αυτό δεν αποτελεί αδικία; Όχι, μα τον Δία, γιατί αυτό αποφάσισε ο νόμιμος κυβερνήτης της πόλης. Τότε τι πρέπει να πούμε ότι αποτελεί την έσχατη αδικία; Ας εξετάσουμε κι από άλλη άποψη το ζήτημα παίρνοντας υπ' όψη όλο τον πληθυσμό: αν οι περισσότεροι μοιρασθούν τα αγαθά των λίγων, είναι φανερό ότι θα καταστρέψουν την πόλη. (20) Όμως ούτε η αρετή καταστρέφει αυτόν που την έχει κτήμα του, ούτε η δικαιοσύνη καταστρέφει την πόλη. Είναι επομένως ξεκάθαρο ότι ένας τέτοιος νόμος δεν είναι δίκαιος.
Άλλη συνέπεια: είναι δυνατό όλες οι πράξεις του τυράννου να είναι δίκαιες, αφού στηριζόμενος στη δύναμή του, ασκεί βία όμοια μ' εκείνη που ασκούν οι λαϊκές μάζες πάνω στους πλούσιους; Αλλά μήπως είναι δίκαιο η εξουσία ν' ανήκει στους λίγους και τους πλούσιους; (25) αν όμως κι εκείνοι κάμουν τα ίδια όπως οι άλλοι κι αρπάζουν και κλέβουν τα κτήματα του λαού, είναι δίκαιο; Ούτε το ένα βέβαια ούτε το άλλο. Είναι, λοιπόν, ολοφάνερο ότι όλες αυτές οι λύσεις είναι ανήθικες κι όχι δίκαιες. Τότε μήπως πρέπει να γίνουν άρχοντες και να κυβερνούν όλους οι αψεγάδιαστοι (χωρίς ελαττώματα) άνθρωποι; Στην περίπτωση αυτή πάλι θα αποκλεισθούν από την εξουσία όλοι οι άλλοι, (30) αφού δεν θα έχουν την τιμή να καταλάβουν κανένα αξίωμα στην πόλη. Γιατί αφού τα πολιτικά αξιώματα τα ονομάζουμε τιμές, αν τα ίδια πρόσωπα ασκούν πάντοτε την εξουσία, αναγκαστικά οι άλλοι αποκλείονται από κάθε τιμή. Μήπως είναι προτιμότερο να ασκεί την εξουσία ένας άνθρωπος, ο ηθικότερος απ' όλους; Αυτό ευνοεί την ολιγαρχία γιατί εκείνοι που θα στερηθούν τις τιμές θα είναι οι περισσότεροι. Θα μπορούσε να αντιτάξει κάποιος ότι, (35) με κανένα τρόπο, δεν πρέπει να κάνουμε απόλυτο κυρίαρχο έναν άνθρωπο με τα συνηθισμένα σ' όλους ψυχικά πάθη, αλλά το νόμο. Αλλ' αν ο νόμος είναι ολιγαρχικός ή δημοκρατικός ως προς τι θα μας βοηθήσει να ξεδιαλύνουμε τις απορίες μας; Θα συμβεί το ίδιο μ' εκείνα που είπαμε προηγουμένως.