Σας ξεχώρισα, φίλοι μου, γιατί δε σας δοκίμασα μονάχα σήμερα, αλλά γιατί σας έβλεπα από μικρά παιδιά να εκτελείτε με προθυμία όσα το κράτος θεωρούσε καλά, και να αποφεύγετε εντελώς αυτά που θεωρούσε άσχημα. Τώρα όμως θέλω να σας εκθέσω το λόγο για τον οποίο και ο ίδιος δέχτηκα με προθυμία αυτό το αξίωμα και εσάς κάλεσα εδώ. Εγώ δηλαδή κατάλαβα πως καθόλου κατώτεροι από μας δεν υπήρξαν οι πρόγονοί μας· γιατί και κείνοι βέβαια κατόρθωσαν πάντοτε, όσα θεωρούνται έργα ανδρείας· αν και υπήρξαν όμως τέτοιοι, ωστόσο δεν μπορώ ακόμη νά διαπιστώσω τι καλό πρόσφεραν στο κράτος των Περσών ή στον εαυτό τους· και όμως εγώ νομίζω πως καμιά αρετή δεν ασκείται από τους ανθρώπους για να μην πλεονεκτούν οι καλοί από τους κακούς. Και εκείνοι που απέχουν από τις προσωρινές ηδονές, δεν το κάνουν με σκοπό να μην ευφρανθούν ποτέ, αλλά προετοιμάζονται έτσι, ώστε, ένεκα αυτής της αποχής, να νιώσουν στο μέλλον πολύ μεγαλύτερη ευχαρίστηση· και όσοι επιδιώκουν να γίνουν δεινοί ρήτορες δεν ασκούνται για να μιλούν εύγλωττα διαρκώς, αλλά επειδή ελπίζουν πως πείθοντας εύκολα πολλούς ανθρώπους με την ευγλωττία τους θα κατορθώσουν σπουδαία έργα· και όσοι πάλι ασκούνται στα πολεμικά, δεν καταγίνονται σ' αυτά με σκοπό πάντα να πολεμούν, αλλά γιατί και αυτοί νομίζουν πως, με το να γίνουν καλοί πολεμιστές, θα προσπορίσουν πολύ πλούτο, μεγάλη ευτυχία και μεγάλες τιμές και στον εαυτό τους και στην πατρίδα τους. Αν όμως μερικοί, παρ' όλο που ασκήθηκαν σ' αυτά, άφησαν να γίνουν ανίσχυροι απ' τα γηρατειά προτού ν' απολαύσουν τους καρπούς των κόπων τους, σε μένα τουλάχιστον φαίνεται πως έχουν πάθει παρόμοιο με εκείνον που θάθελε νά γίνει καλός γεωργός σπέρνοντας και φυτεύοντας καλά, και που κάθε φορά που πρέπει να μαζεύει τους καρπούς, τους αφήνει αμάζευτους να πέφτουν πάλι στη γη. Αν επίσης κάποιος αθλητής δεν πήρε μέρος ποτέ σε αγώνες, παρά το γεγονός ότι κοπίασε πολύ κι έγινε άξιος να νικήσει, μου φαίνεται πώς κι αυτός δε θα μπορούσε δικαιολογημένα να μη θεωρείται ανόητος. Όμως εμείς, φίλοι μου, ας μην πάθουμε αυτά· επειδή ακριβώς γνωρίζουμε πως από την παιδική μας ηλικία αρχίσαμε να ασκούμαστε σε έργα καλά και αγαθά, ας βαδίσουμε ενάντια στους εχθρούς, που εγώ προσωπικά γνωρίζω καλά ότι είναι ανίκανοι να πολεμήσουν εναντίον μας. Γιατί δεν είναι ακόμα καλοί αγωνιστές, έτσι που να γνωρίζουν σαν ειδήμονες να τοξεύουν, να ακοντίζουν και να ιππεύουν, αλλά και υστερούν πολύ, αν παρουσιαστεί ανάγκη να κοπιάσουν και ούτε γνωρίζουν να υπομένουν τους κόπους· ούτε όσοι, ενώ πρέπει να αγρυπνούν, αφήνονται να καταβάλλονται από τον ύπνο· αλλά κι αυτοί είναι ασυνήθιστοι στην αγρύπνια· ούτε φυσικά είναι καλοί πολεμιστές εκείνοι που ναι μεν είναι ικανοί σ' αυτά (κόπους ή αγρυπνίες), αγνοούν όμως πώς πρέπει να μεταχειρίζονται τους συμμάχους και τους εχθρούς. Κι αυτοί είναι φανερό πως αγνοούν τα σπουδαιότερα μαθήματα. Σεις απεναντίας μπορείτε βέβαια να μεταχειρίζεστε τη νύχτα για όσα οι άλλοι χρησιμοποιούν τη μέρα, και να θεωρείτε τους κόπους οδηγούς σε μια ζωή ευτυχισμένη και να έχετε την πείνα σαν προσφάγι και να υποφέρετε τη δίψα ευκολότερα από τα λιοντάρια και να έχετε φυλαγμένο στις ψυχές σας τον καλύτερο απ' όλους και πολεμικότερο θησαυρό· να χαίρεστε δηλαδή περισσότερο όταν επαινείσθε, παρά για οτιδήποτε άλλο. Αυτοί μάλιστα που αγαπούν τον έπαινο είναι ανάγκη για χάρη του ν' αναλαμβάνουν κάθε κόπο και κάθε κίνδυνο μ' ευχαρίστηση. Αν όμως, τη στιγμή που λέω αυτά, σκέφτομαι διαφορετικά για σας, τότε εξαπατώ τον εαυτό μου. Γιατί εκείνο που δε θα επιτελεσθεί από μέρους σας, θα βλάψει προπάντων εμένα. Αλλά έχω εμπιστοσύνη στην εμπειρία και στη δική σας προς εμένα καλή διάθεση και στην απερισκεψία των εχθρών, πως δε θα διαψευσθούν οι καλές μου ελπίδες. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με θάρρος, γιατί απέχουμε πολύ από το να θεωρούμε πως άδικα επιθυμούμε ξένα πράγματα. Τώρα οι εχθροί βαδίζουν εναντίον μας κάνοντας αρχή να μας αδικούν, και οι φίλοι μας μας καλούν σε βοήθεια· τι υπάρχει λοιπόν δικαιότερο από το να αποκρούομε τους εχθρούς ή τι καλύτερο από το να βοηθούμε τους φίλους; Αλλά νομίζω βέβαια πως και για τούτο πρέπει να έχετε πολύ θάρρος· για το ότι δηλαδή επιχειρώ την εκστρατεία χωρίς να παραμελήσω τους θεούς· γιατί από πολλές μαζί μου συναναστροφές γνωρίζετε πως, όχι μόνο στις σπουδαίες επιχειρήσεις αλλά και στις ασήμαντες, προσπαθώ πάντοτε ν' αρχίζω από τους θεούς. Τέλος είπε: Ποια η ανάγκη να προσθέτω κι άλλα; Σεις λοιπόν, αφού εκλέξετε τους άντρες και τους πάρετε μαζί σας και ετοιμάσετε τα άλλα, ξεκινήστε για τη Μηδία· όσο για μένα, αφού επιστρέψω στον πατέρα μου, θα προπορευθώ, όπως είναι φυσικό, για να ετοιμάσω ό,τι μπορώ, αφού πληροφορηθώ όσο γίνεται γρηγορότερα την κατάσταση των εχθρών, για να πολεμήσουμε, με τή βοήθεια των θεών, όσο το δυνατόν καλύτερα. Εκείνοι λοιπόν εκτελούσαν τις διαταγές του.

Σας διάλεξα, φίλοι μου, γιατί δεν σας δοκιμάζω τώρα πρώτη φορά, αλλά σας έβλεπα από μικρά παιδιά πως πρόθυμα εκτελούσατε όσα το κράτος θεωρεί καλά, και πως εντελώς αποφεύγατε όσα θεωρεί άσχημα. Θέλω να σας εκθέσω για ποιο λόγο και εγώ χάρηκα για το διορισμό μου σ' αυτό το αξίωμα, και προσκάλεσα και σας βοηθούς μου. Εγώ δηλαδή κατάλαβα πως οι πρόγονοί μας δεν ήσαν διόλου κατώτεροί μας, γιατί κι' αυτοί αδιάκοπα εκτελούσαν όσα θεωρούνται έργα ανδρείας. Τι όμως απέκτησαν, μολονότι ήσαν τέτοιοι, ή για το Περσικό κράτος ή για τον εαυτό τους, δεν μπορώ να το δω. Και βέβαια εγώ έχω την ιδέα πως καμμιά αρετή δεν ασκείται από τους ανθρώπους με σκοπό να μη πλεονεκτούν οι αγαθοί από τους φαύλους, μα και όσοι απέχουν από τις παρουσιαζόμενες κάθε φορά ευχαριστήσεις, δεν το κάνουν με το σκοπό να μη ευφρανθούν ποτέ, αλλά παρασκευάζονται έτσι για να απολάβουν εξ αιτίας της εγκρατείας των στο μέλλον πολύ μεγαλύτερη ευχαρίστηση. Και όσοι επιδιώκουν να γίνουν μεγάλοι ρήτορες, δεν ασκούνται με το σκοπό διαρκώς να μιλούν ευγλώττως, άλλά γιατί ελπίζουν ότι πείθοντας εύκολα με τα λόγια τους ανθρώπους, θα κατορθώσουν πολλά, μεγάλα και σπουδαία έργα∙ και κείνοι πάλι που γυμνάζονται στα πολεμικά έργα, δεν κοπιάζουν γι' αυτά με το σκοπό αδιάκοπα να πολεμούν, αλλά γιατί νομίζουν πως με το να γίνουν γενναίοι πολεμιστές, θα αποκτήσουν και για τον εαυτό τους και για την πατρίδα τους πολύν πλούτον, μεγάλη ευτυχία και μεγάλες τιμές. Αν όμως μερικοί, μολονότι ασκούνται με πολύν κόπο στα πολεμικά έργα, άφησαν να αδυνατίζουν από τα γηρατειά προτού να απολαύσουν τους καρπούς που προέρχονται από τις πολεμικές ασκήσεις, μου φαίνεται πως έχουν πάθει όμοιο με αυτό που παθαίνει εκείνος που φρόντισε να γίνη καλός γεωργός σπέρνοντας και φυτεύοντας καλώς, αλλά σαν έρθη καιρός να μαζέψη τον καρπό, τον αφήνει αμάζευτο να πέση πάλι στη γη. Και αν κανένας αθλητής, μολονότι κοπίασε πολύ και έγινε ικανός να νικήση, δε λαβαίνη ποτέ μέρος στους αγώνες, μου φαίνεται πως και αυτός αξίζει να θεωρείται ανόητος. Μα εμείς, φίλοι μου, ας μη πάθωμε αυτά, αλλά επειδή ξέρομε πως από την παιδική μας ηλικία ασκούμεθα σε έργα καλά και γενναία, ας βαδίσωμεν εναντίον των εχθρών, που το ξέρω καλά ότι στον πόλεμο συγκρινόμενοι με μας δεν αξίζουν τίποτα. Γιατί δεν είναι ακόμη δυνατοί αγωνιστές όσοι ξέρουν να χρησιμοποιούν το τόξο και το κοντάρι, και να ιππεύουν, αλλά υστερούν αν παρουσιαστή ανάγκη να κοπιάσουν∙ αυτοί δεν ξέρουν να υποφέρουν τους κόπους· ούτε είναι ικανοί αγωνιστές όσοι δεν μπορούν να υποφέρουν την αγρύπνια, όταν παρουσιαστή ανάγκη να αγρυπνήσουν, αλλά και αυτοί είναι ασυνήθιστοι στην αγρύπνια∙ ουδέ είναι ικανοί αγωνιστές όσοι είναι ικανοί σ' αυτά (κόπους και αγρύπνιες), δεν ξέρουν όμως πώς πρέπει να μεταχειρίζωνται τους συμμάχους και τους εχθρούς, αλλά και αυτοί είναι φανερό ότι αγνοούν τα σπουδαιότερα μαθήματα. Σεις όμως μπορείτε να χρησιμοποιήτε τη νύκτα όπως οι άλλοι χρησιμοποιούν την ημέρα, θεωρείτε τους κόπους οδηγούς για χαρμόσυνη ζωή, και έχετε για προσφάι την πείνα, υποφέρετε τη δίψα ευκολώτερο από τα λιοντάρια και έχετε φυλαγμένο μέσα στην ψυχή σας το καλύτερο από όλα και χρησιμώτατο για τον πόλεμο απόκτημα. Γιατί χαιρόσαστε περισσότερο για τους επαίνους παρά για ο,τιδήποτε άλλο πράγμα. Εκείνοι που αγαπούν τον έπαινο είναι ανάγκη γι' αυτόν κάθε κόπο να υποφέρουν, κάθε κίνδυνο να αναλαβαίνουν. Εάν λέω αυτά για σας, ενώ αλλά έχω στο νου μου, τον εαυτό μου εξαπατώ. Γιατί εκείνο που δε θα γίνη από μέρος σας, όπως εγώ το λέω, εμένα κυρίως θα βλάψη. Μα έχω πεποίθηση στη δοκιμή (που έκαμα των εχθρών), στην αγάπη σας για μένα και στην ανοησία των εχθρών μας, και πιστεύω πως δεν θα διαψευσθούν οι αγαθές ελπίδες μου. Ας ξεκινήσωμε με θάρρος, γιατί μακριά από μας είναι το να θεωρηθούμε πως αδίκως επιθυμήσαμε ξένα πράγματα. Τώρα έρχονται οι εχθροί κάνοντας αρχή να μας αδικούν και μας προσκαλούν οι φίλοι μας να τους βοηθήσωμε. Τι πράγμα λοιπόν είναι δικαιότερο από την απόκρουση των εχθρών, ή τι είναι καλύτερο από τη βοήθεια στους φίλους μας; Μα νομίζω πως και για το εξής πρέπει να έχετε θάρρος, γιατί δηλαδή επιχειρώ την εκστρατεία χωρίς να παραμελήσω τα προς τους θεούς καθήκοντά μου. Γιατί με συναναστραφήκατε πολλές φορές και ξέρετε πως όχι μονάχα στις σπουδαίες επιχειρήσεις μα και στις πιο ασήμαντες προσπαθώ πάντοτε να αρχίζω από τους θεούς. ― Τέλος είπε: Ποια ανάγκη υπάρχει να προστέσω και άλλα; Σεις αφού διαλέξετε τους άντρες και τους πάρετε μαζί σας, και ετοιμάσετε και όλα τα άλλα, ξεκινήσετε για τη Μηδία. Εγώ, αφού γυρίσω στον πατέρα μου, θα έλθω για να προπορευθώ, με πρόγραμμα, αφού πληροφορηθώ όσο το δυνατόν ταχύτερα την κατάσταση των εχθρών, να ετοιμάσω όσα πρόκειται να ετοιμαστούν για να δυνηθούμε να κάμωμε τον πόλεμο με τη βοήθεια των θεών επιτυχώς. ― Εκείνοι εξετέλεσαν τις διαταγές του.