Μτφρ. Γ.Δ. Ζευγώλης. 1979. Ξενοφώντος Κύρου Ανάβασις, Η κάθοδος των Μυρίων. Εισαγωγή, μετάφραση, σημειώσεις. Αθήνα: ΟΕΔΒ.
«Μαθαίνω, στρατιώτες, ότι κάποιος με συκοφαντεί, πως εγώ τάχα σας ξεγέλασα και σκοπεύω να σας οδηγήσω στο Φάση. Σας εξορκίζω στο όνομα των θεών να μ' ακούσετε, και αν αποδειχτεί πως έκανα κάτι κακό για σας, δεν πρέπει να φύγω απ' αυτό το μέρος προτού τιμωρηθώ. Αν όμως φανούν πως με βλάφτουν εκείνοι που με κατηγορούν λέγοντας ψευτιές, τότε πρέπει να τους φερθείτε όπως τους ταιριάζει. Εσείς ξέρετε βέβαια, είπε, από πού βγαίνει ο ήλιος και πού βασιλεύει, και πως, αν έχει σκοπό κανείς να πάει στην Ελλάδα, πρέπει να βαδίζει προς τη δύση. Αντίθετα, αν θέλει να πάει στους βαρβάρους, πρέπει να βαδίζει ανατολικά. Υπάρχει λοιπόν άνθρωπος, που θα μπορούσε να σας παραπλανήσει και να σας κάμει να πιστέψετε πως ο ήλιος βγαίνει από τη δύση και βασιλεύει στην ανατολή; Μα εκτός απ' αυτό ξέρετε και τούτο, ότι δηλαδή άμα φυσάει βοριάς, οδηγεί εκείνον που ταξιδεύει έξω από τον Πόντο στην Ελλάδα, ενώ άμα φυσάει νοτιάς, τον πηγαίνει προς το Φάση. Λένε ακόμα πως τα ταξίδια για την Ελλάδα είναι καλά, άμα φυσάει βοριάς. Είναι λοιπόν δυνατό να σας παρασύρει κανείς και να μπείτε στα πλοία με νοτιά; Ίσως όμως βρεθεί κάποιος να πει, πως θα σας βάλω στα καράβια, όταν είναι γαλήνη. Μα εγώ θα ταξιδέψω με ένα πλοίο, ενώ εσείς το λιγότερο με εκατό. Πώς λοιπόν μπορώ ή να σας αναγκάσω να ταξιδέψετε μαζί μου χωρίς να το θέλετε, ή να σας ξεγελάσω και να σας πάω όπου μου αρέσει; Ας υποθέσουμε όμως ότι παραπλανηθήκατε και παρασυρθήκατε από μένα να πάτε στο Φάση, και πως αποβιβαζόμαστε σε κείνη τη χώρα. Θα καταλάβετε βέβαια πως δε βρίσκεστε στην Ελλάδα. Τότε εγώ που σας έχω ξεγελάσει θα είμαι ένας, ενώ εσείς οι ξεγελασμένοι κοντά δέκα χιλιάδες, και μάλιστα οπλισμένοι. Σε ποια περίπτωση τάχα θα μπορούσε να τιμωρηθεί σκληρότερα ένας άνθρωπος, παρά όταν κάνει τέτοια σχέδια για τον εαυτό του και για σας; Μα αυτά είναι λόγια ανθρώπων ηλιθίων και εκείνων που με φθονούν για την εκτίμηση που μου δείχνετε. Δεν είναι όμως σωστό να με φθονούν· γιατί εγώ ποιον εμποδίζω να λέει, αν μπορεί, κάτι χρήσιμο στις συνελεύσεις σας, ή να πολεμά, αν το έχει όρεξη, για λογαριασμό δικό σας και δικό του, ή να φροντίζει άγρυπνα για την ασφάλειά σας; Μήπως όταν εκλέγετε τους αρχηγούς σας, εγώ είμαι εμπόδιο σε κανένα; Παραχωρώ τη θέση μου, ας είναι άλλος αρχηγός, φτάνει να αποδείξει πως εργάζεται για το καλό σας. Αλλά σταματώ, γιατί είναι αρκετά όσα είπα σχετικά με την υπόθεση τούτη. Αν όμως κάποιος από σας έχει τη γνώμη πως μπορούσε να ξεγελαστεί ο ίδιος ή κανένας άλλος μ' αυτά, ας μας διαφωτίσει λέγοντάς το. Πάντως, όταν νομίσετε πως έχουν ειπωθεί αρκετά, να μη φύγετε, προτού ακούσετε κάτι που βλέπω να παρουσιάζεται στο στρατό. Αυτό αν πέσει στους στρατιώτες κι αν απλωθεί όσο φαίνεται, είναι καιρός να σκεφτούμε για τους εαυτούς μας, γιατί υπάρχει φόβος μήπως αποδειχτεί πως είμαστε οι χειρότεροι κι οι πιο ξεδιάντροποι άντρες απέναντι σε θεούς και σε ανθρώπους, σε φίλους και σ' εχθρούς».
Μτφρ. Α. Τζάρτζανος. 1938. Ξενοφώντος Κύρου Ανάβασις. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.
«Μανθάνω, ω άνδρες, ότι κάποιος από σας με διαβάλλει ότι εγώ δήθεν σκέπτομαι δι' απάτης να σας οδηγήσω εις τον Φάσιν. Ακούσατέ με, εν ονόματι των θεών, και εάν μεν αποδειχθή ότι σας αδικώ, τότε δεν πρέπει να απέλθω από εδώ, πριν δώσω λόγον των πράξεών μου∙ αν όμως αποδειχθούν ότι με αδικούν εκείνοι οι οποίοι με συκοφαντούν, τότε πρέπει να τους μεταχειρισθήτε όπως τους πρέπει. Σεις, είπε, γνωρίζετε βέβαια από πού ο ήλιος ανατέλλει και πού δύει και ότι, αν μεν τις πρόκειται να μεταβή εις την Ελλάδα, πρέπει να βαδίση προς δυσμάς, εάν δε θέλη να μεταβή προς τους βαρβάρους, πρέπει να βαδίση αντιθέτως, προς ανατολάς. Υπάρχει λοιπόν άνθρωπος ο οποίος ήθελε δυνηθή να σας εξαπατήση εις τούτο λέγων ότι ο ήλιος δύει εκεί όπου ανατέλλει και ανατέλλει εκεί όπου δύει. Αλλ' όμως και τούτο βέβαια γνωρίζετε, ότι ο μεν βορράς πνέων φέρει τον πλέοντα έξω του Πόντου προς την Ελλάδα, ο νότος δε μέσα εις τον Πόντον, προς τον Φάσιν. Λέγεται επίσης από τους ναυτικούς, ότι, όταν πνέη βορράς, είναι οι προς την Ελλάδα πλόες ευνοϊκοί. Είναι λοιπόν δυνατόν να σας απατήση τις, ώστε να εισέλθετε εις τα πλοία, όταν πνέη νότιος άνεμος; Αλλά θα είπη τις ότι τούτο δεν θα συμβή, αλλ' εγώ θα επιβιβάσω τον στρατόν εις τα πλοία, όταν είναι γαλήνη. Λοιπόν εγώ μεν θα πλεύσω με ενα μόνον πλοίον, σεις δε όλοι, τουλάχιστον με εκατόν. Πώς λοιπόν ήθελον σας εξαναγκάσει να πλεύσετε μαζί μου χωρίς να θέλετε ή ήθελον σας οδηγήσει αφού σας εξαπατήσω; Έστω, παραδέχομαι, ότι σας εξηπάτησα και δια δόλου σας παρέσυρα να έλθετε εις τον Φάσιν και μάλιστα αποβιβαζόμεθα εις την χώραν∙ βεβαίως αμέσως θα αντιληφθήτε, ότι δεν ευρίσκεσθε εις την Ελλάδα∙ και εγώ μεν, ο οποίος σας έχω εξαπατήσει, θα είμαι ένας, σεις δε, οι οποίοι θα έχετε εξαπατηθή, περίπου δέκα χιλιάδες, έχοντες όπλα. Πώς λοιπόν είς ανήρ ήθελε τιμωρηθή περισσότερον παρά σκεπτόμενος ούτω δια τον εαυτόν του και δια σας; Αλλ' οι λόγοι ούτοι είναι λόγοι ανθρώπων ηλιθίων και φθονούντων εμέ δια τας τιμάς με τας οποίας με περιβάλλετε. Και όμως ουχί δικαίως με φθονούν∙ διότι ποίον εξ αυτών εγώ εμποδίζω να λέγη, εάν δύναται να είπη κάτι ωφέλιμον εις τας συνελεύσεις σας, ή να πολεμή, εάν τις θέλη και δια σας και δια τον εαυτόν του, ή να επαγρυπνή πάντοτε φροντίζων δια την ασφάλειάν σας; Διότι τι εμπόδιον είμαι εγώ εις κάποιον από σας, όταν εκλέγετε τους άρχοντάς σας; Παραχωρώ την θέσιν μου εις αυτόν, ας άρχη άλλος, φθάνει μόνον να φαίνεται ότι πράττει κάτι καλόν δια σας. Αλλά σταματώ, διότι αρκετά έχω είπει περί τούτων. Εάν δε υπάρχη κάποιος από σας, ο οποίος νομίζει ότι εις την περίπτωσιν ταύτην ηδύνατο να εξαπατηθή ο ίδιος ή άλλος με τα ψεύδη αυτά, ας το είπη και ας το αποδείξη. Όταν δε αρκεσθήτε εις τα λεχθέντα, μη φύγετε προτού ακούσητε τι βλέπω να παρουσιάζεται εις τον στρατόν. Και εάν τούτο πρόκειται να προχωρήση και να γίνη οποίον υποδηλώνεται, είναι, φρονώ, καιρός πλέον να σκεφθώμεν σοβαρώς δι' ημάς τους ιδίους, δια να μη κριθώμεν ως οι χείριστοι και πλέον επαίσχυντοι άνδρες και ενώπιον των θεών και ενώπιον των ανθρώπων, και των φίλων και των εχθρών μας».