Μτφρ. Κ. Βάρναλης. [1939] χ.χ. Ξενοφών. Απομνημονεύματα. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

Το να μανθάνη δε κανείς αστρονομίαν μέχρι του σημείου να γνωρίζη και τα ουράνια σώματα που δεν έχουν την αυτήν τροχιάν και τους πλανήτας αστέρας και τους αβαρείς (κομήτας) και να χάνουν τον καιρόν των οι άνθρωποι με το να ζητούν και τας αποστάσεις αυτών από την γην και τας αιτίας των κινήσεών των, με όλα του τα δυνατά απέτρεπε τους μαθητάς του· διότι, έλεγεν, ότι εις αυτά δεν έβλεπε καμμίαν ωφέλειαν· και όμως ούτε εις αυτά τω όντι ήτο αμαθής· έλεγε δε, ότι και αυτά είναι ικανά να φθείρουν την ζωήν του ανθρώπου και να εμποδίζουν από πολλά και ωφέλιμα πράγματα. Εν γένει δε να ασχολήται κανείς περί των ουρανίων σωμάτων, πώς δηλαδή το καθέν απ' αυτά ο θεός το κυβερνά, απέτρεπε· διότι ενόμιζεν, ότι ούτε είναι δυνατόν να ευρεθούν αυτά υπό των ανθρώπων ούτε είναι ευχάριστος εις τους θεούς εκείνος που ερευνά όσα οι θεοί δεν ηθέλησαν να διασαφηνίσουν. Έλεγε δε, ότι ημπορεί να κινδυνεύση και να παρεκτραπή της αληθείας εκείνος που ασχολείται εις αυτά καθόλου ολιγώτερον από όσον παρεξετράπη ο Αναξαγόρας, ο οποίος υπερβολικά εμεγαλοφρόνησε, διά το ότι τάχα εξηγούσε πώς οι θεοί διευθύνουν τον κόσμον. Δηλαδή λέγων ο Αναξαγόρας, ότι είναι το ίδιον πράγμα η φωτιά και ο ήλιος, δεν ήξευρεν, ότι την μεν φωτιάν οι άνθρωποι εύκολα την βλέπουν, τον δε ήλιον δε δεν ημπορούν να τον βλέπουν κατάματα, και ότι υπό μεν του ηλίου καταφωτιζόμενοι γίνονται μαύροι κατά το πρόσωπον, υπό δε της φωτιάς όχι· δεν ήξευρε δε και ότι τίποτε μεν δεν ημπορεί από όσα φυτρώνουν από την γην να αυξηθή χωρίς το φως του ήλιου, όλα δε ταύτα, όταν θερμαίνωνται από την φωτιάν, καταστρέφονται· επειδή δε έλεγεν, ότι ο ήλιος είναι λίθος διάπυρος, και το εξής δεν ήξευρεν, ότι ο λίθος, όταν ευρίσκεται μέσα εις την φωτιάν, ούτε λάμπει ούτε πολύν καιρόν αντέχει, ο δε ήλιος καθ' όλον τον καιρόν εξακολουθεί να είναι λαμπρότερος από όλα τα σώματα.

Μτφρ. Ε.Γ. Παντελάκης. 1937. Ξενοφώντος Απομνημονεύματα (Ο βίος και η φιλοσοφία του Σωκράτους). Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.

Να μανθάνωσι δ' αστρονομίαν μέχρι τούτου του σημείου, ώστε να γνωρίζουν και τα ουράνια σώματα τα μη έχοντα την αυτήν κίνησιν, δηλαδή τους πλανήτας τε και κομήτας, και να κατατρίβωσι την ζωήν των ζητούντες τας αποστάσεις αυτών από της γης και τας περιόδους των και τας αιτίας των κινήσεών των, από πάντα ταύτα τους φίλους ισχυρώς απέτρεπε. Διότι έλεγεν ότι ουδ' απ' αυτά δεν βλέπει ουδεμίαν ωφέλειαν· καίτοι ουδέ της αστρονομίας βέβαια ήτο άπειρος· έλεγε δε ότι και ταύτα είναι ικανά να κατατρίβωσι την ζωήν του ανθρώπου και να τον εμποδίζουν από άλλας πολλάς και ωφελίμους γνώσεις.

Γενικώς δε περί τα ουράνια, πώς έκαστα τούτων κυβερνά ο θεός, απέτρεπε τους ανθρώπους να ασχολώνται· διότι εφρόνει ότι ταύτα ούτε δύνανται υπό των ανθρώπων να ευρεθούν, ούτε ότι δύναται να είναι αρεστός εις τους θεούς ο ερευνών πράγματα, τα οποία εκείνοι δεν ηθέλησαν να διασαφήσουν. Έλεγε δε ότι δύναται να κινδυνεύση και να παρεκτραπή της αληθείας ο ταύτα εξετάζων ουδόλως ολιγώτερον ή όσον παρεξετράπη ο Αναξαγόρας, ο υπέρ πάντα άλλον καυχηθείς ότι εξήγει τας μυστηριώδεις των θεών ενεργείας. Εκείνος δηλαδή λέγων μεν ότι είναι το ίδιον πράγμα το πυρ και ο ήλιος ηγνόει ότι το μεν πυρ ευκόλως βλέπουν οι άνθρωποι, τον δε ήλιον δεν δύνανται να αντικρύσουν, και υπό μεν του ηλίου εντόνως φωτιζόμενοι έχουσι σκοτεινότερα τα χρώματα του προσώπου, υπό δε του πυρός όχι· ηγνόει δε και τούτο, ότι εκ των επί της γης φυομένων ουδέν μεν δύναται να αυξηθή καλώς άνευ των ακτίνων του ηλίου, υπό δε του πυρός θερμαινόμενα πάντα καταστρέφονται· λέγων δε ότι ο ήλιος είναι λίθος διάπυρος και τούτο ηγνόει, ότι λίθος μεν ευρισκόμενος εις πυρ ούτε λάμπει ούτε πολύν χρόνον αντέχει, ο δε ήλιος παραμένει πάντοτε ο λαμπρότατος πάντων.