Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. 1950. Ισοκράτους Προς Δημόνικον, Προς Νικοκλέα, Νικοκλής ή Κύπριοι. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.
[27] Να αποκτάς φίλους όχι όλους όσοι θέλουν την φιλίαν σου, αλλ' εκείνους που προσαρμόζονται εις τον χαρακτήρα σου, ούτε εκείνους με τους οποίους θα περάσης ευχάριστα τον χρόνον, αλλά εκείνους μετά των οποίων θα διοικήσης άριστα την πόλιν. Να ελέγχης με ακρίβειαν εκείνους που σε συναναστρέφονται με την πεποίθησιν, ότι όλοι όσοι δεν δύνανται να σε πλησιάσουν, θα πιστεύσουν ότι είσαι όμοιος με εκείνους που απολαύουν την φιλίαν σου. Εις τας υποθέσεις, που δεν διεξάγονται υπό σού, να διορίζης προς διαχείρισίν των άλλους με την ιδέαν ότι συ ο ίδιος θα ευθύνεσαι δι' όσα εκείνοι θα πράξουν. [28] Να νομίζης ως τους πλέον πιστούς σου φίλους όχι εκείνους που επαινούν παν ό,τι ήθελες είπει ή πράξει, αλλ' εκείνους που σε επικρίνουν διά τα σφάλματά σου. Να παρέχης ελευθερίαν λόγου εις τους ορθώς σκεπτομένους, διά να έχης εκείνους με τους οποίους μαζί θα εξετάσης τα ζητήματα διά τα οποία αμφιβάλλεις. Να διακρίνης τους επιτηδείους κόλακας από εκείνους, οι οποίοι προσφέρουν τας υπηρεσίας των κινούμενοι από ευμενή διάθεσιν, διά να μη ευρίσκωνται πλησίον σου εις ανωτέραν μοίραν οι κακοί από τους εναρέτους. Άκουε τους λόγους τους οποίους λέγουν οι άνθρωποι περί αλλήλων και προσπάθει να διαφωτίζεσαι συγχρόνως και δι' εκείνους που ομιλούν ποίοι είναι και δι' εκείνους διά τους οποίους ούτοι ομιλούν. [29] Με τας ιδίας τιμωρίας να τιμωρής τους συκοφάντας με τας οποίας τιμωρείς τους εγκληματούντας.
Να κυριαρχής του εαυτού σου εξ ίσου όπως εξουσιάζεις τους άλλους, και τούτο να νομίζης ότι είναι το κατ' εξοχήν προτέρημα του βασιλέως, δηλαδή να μη εξουσιάζεσαι από καμμίαν ηδονήν, αλλά περισσότερον να είσαι κυρίαρχος των παθών σου, παρά των πολιτών. Να μη συνάπτης κανένα σύνδεσμον άνευ λόγου και απερισκέπτως, αλλά να συνηθίζης τον εαυτόν σου να ευχαριστήται με εκείνας εκ των ενασχολήσεων, εκ των οποίων και συ ο ίδιος θα προοδεύσης και εις τους άλλους θα φανής ότι είσαι καλύτερος.
[30] Να μη στηρίζης την φήμην σου εις τας τοιαύτας πράξεις τας οποίας και οι κακοί δύνανται να πράξουν, αλλά να φαίνεσαι ότι είσαι υπερήφανος διά την αρετήν σου, της οποίας ουδόλως μετέχουν οι κακοί. Να νομίζης ότι αληθέσταται εκ των τιμών είναι όχι εκείναι αι οποίαι αποδίδονται εις το φανερόν και εμπνέονται από φόβον, αλλ' αι τιμαί, αι οποίαι προέρχονται από ανθρώπους, οι οποίοι ευρισκόμενοι μόνοι των θαυμάζουν μάλλον τον χαρακτήρα σου παρά την περιουσίαν σου. Να προσπαθής να μη γίνεσαι αντιληπτός, αν σου συμβή να ευχαριστηθής διά κάτι ανάξιον λόγου, να φαίνεσαι δε ότι ασχολείσαι με τα ευγενή και μεγάλα. [31] Να μη έχεις την αξίωσιν οι μεν άλλοι να ζουν κοσμίως, οι δε βασιλείς χωρίς ευπρέπειαν, αλλά την ιδικήν σου σωφροσύνην να παρέχης παράδειγμα εις τους άλλους, έχων υπ' όψιν σου ότι ο χαρακτήρ ολοκλήρου της πόλεως διαμορφούται κατά τρόπον όμοιον προς τον χαρακτήρα των αρχόντων. Ας είναι εις σε ως σημείον ότι κυβερνάς με σωφροσύνην το ότι βλέπεις τους υπηκόους σου να γίνωνται ευπορώτεροι και χρηστότεροι το ήθος διά των φροντίδων σου. [32] Να θέτης εις ανωτέραν μοίραν το να αφήσης εις τα παιδιά σου καλόν όνομα παρά μεγάλην περιουσίαν· διότι ο μεν πλούτος είναι θνητός η δε καλή φήμη αθάνατος, και διά της καλής μεν φήμης δύνανται να αποκτηθούν τα χρήματα, αλλά η καλή φήμη δεν δύναται να εξαγορασθή διά των χρημάτων· και τα μεν χρήματα έρχονται εις τας χείρας και των κακών, την δε καλήν φήμην δεν είναι δυνατόν να αποκτήσουν παρά μόνον όσοι διεκρίθησαν. Να ενδύεσαι με μεγαλοπρέπειαν και να καλλωπίζεσαι, τουναντίον δε να τηρής το μέτρον εις τας άλλας συνηθείας της ζωής, όπως αρμόζει εις τους βασιλείς, ίνα εκείνοι μεν που σε βλέπουν σε νομίζουν άξιον της αρχής κρίνοντες από την καθόλου εξωτερικήν εμφάνισιν, όσοι δε σε συναναστρέφονται, βλέποντες την δύναμιν της ψυχής σου, να έχουν την ιδίαν γνώμην περί σού με όσους κρίνουν από την εξωτερικήν σου όψιν. [33] Να εξετάζης μετά προσοχής πάντοτε τους λόγους σου και τας πράξεις σου, διά να περιπίπτης όσον το δυνατόν εις ολιγώτερα σφάλματα. Διότι άριστον μεν είναι να επιτυγχάνη κανείς το προσήκον μέτρον, αλλ' επειδή δυσκόλως γίνεται τούτο αντιληπτόν, να προτιμάς να έχης ολιγώτερα του δέοντος και όχι περισσότερα· διότι το προσήκον μέτρον (το ορθόν) ενυπάρχει μάλλον εις την έλλειψιν παρά εις την υπερβολήν.
[34] Να είσαι ευγενής εις τους τρόπους σου και σοβαρός· διότι η μεν σοβαρότης αρμόζει εις την άσκησιν της απολύτου εξουσίας, η δε ευγένεια είναι το στόλισμα της εν τη κοινωνία αναστροφής· η συμβουλή αύτη είναι η δυσκολωτάτη από όλας τας συμβουλάς· διότι θα εύρης ως επί το πολύ εκείνους μεν που είναι σοβαροί να είναι ψυχροί, εκείνοι δε που θέλουν να είναι ευγενείς, να φαίνωνται ταπεινοί· πρέπει λοιπόν να μεταχειρίζεσαι μεν και τας δύο ταύτας ιδιότητας, να αποφεύγης δε το μειονέκτημα που υπάρχει εις εκάστην εκ τούτων. [35] Ό,τι θελήσης να εξακριβώσης εξ εκείνων τα οποία πρέπει να γνωρίζουν οι βασιλείς, να το επιδιώκης συνενώνων την πείραν με την θεωρίαν· διότι η μεν θεωρία θα σου δείξη την μέθοδον της ερεύνης, το να γυμνάζεσαι δε επάνω εις αυτά τα έργα (η εμπειρία) θα σε κάμη να δύνασαι να μεταχειρίζεσαι αυτά τα πράγματα.
Μτφρ. Μ. Πρωτοψάλτης. [1939] χ.χ. Ισοκράτης. Λόγοι. I, Προς Δημόνικον, Προς Νικοκλέα, Βούσιρις, Κατά σοφιστών. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.
[27] Να αποκτάς ως φίλους σου όχι όλους, όσοι θέλουν, αλλ' εκείνους, που είναι σύμφωνοι με τον χαρακτήρα σου, ούτε εκείνους, με τους οποίους θα περνάς τον καιρόν σου πολύ ευχαρίστως, αλλ' εκείνους με τους οποίους θα διοικής την πόλιν άριστα. Με αυστηρότητα να δοκιμάζης εκείνους, που σε συναναστρέφονται, έχων προς γνώσιν σου, ότι όλοι, όσοι δεν σε επλησίασαν, θα σε νομίζουν όμοιον με εκείνους, που σε συναναστρέφονται. Να διορίζης διά την διαχείρισιν των υποθέσεων της πόλεως, τας οποίας δεν διαχειρίζεσαι συ, τοιούτους άνδρας, ωσάν να επρόκειτο να ενοχοποιηθής συ ο ίδιος, δι' όσα εκείνοι θα έκαμνον. [28] Να νομίζης ως πιστούς όχι εκείνους, οι οποίοι επιδοκιμάζουν κάθε τι, που λέγεις ή κάμνεις, αλλ' εκείνους, οι οποίοι κατακρίνουν τα σφάλματά σου. Να επιτρέπης ελευθερίαν λόγου εις τους ορθώς σκεπτομένους όπως έχης διά τα πράγματα περί των οποίων αμφιβάλλεις, εκείνους οι οποίοι θα συνδιασκεφθούν μετά σου περί τούτων. Να διακρίνης και εκείνους, που σε κολακεύουν με τρόπον και εκείνους, που σε περιποιούνται με συμπάθειαν, διά να μη ευρίσκωνται οι κακοί εις ανωτέραν μοίραν από τους καλούς. Να ακούης όσα λέγουν οι μεν διά τους δε και να προσπαθής να γνωρίζης ταυτοχρόνως ποιου είδους είναι και εκείνοι, που λέγουν, και αυτοί, περί των οποίων τυχόν λέγουν. [29] Να τιμωρής εκείνους, οι οποίοι συκοφαντούν ψευδώς με τας αυτάς τιμωρίας, με τας οποίας ακριβώς εκείνους, που σφάλλουν.
Να εξουσιάζης τον εαυτόν σου όσον και τους άλλους, και να νομίζης ότι τούτο κατ' εξοχήν αρμόζει εις βασιλέα, δηλαδή, εάν δεν είσαι δούλος εις καμμίαν από τας απολαύσεις, αλλά εάν εξουσιάζης περισσότερον τον εαυτόν σου εις τας επιθυμίας σου, παρά ό,τι τους πολίτας· μη δέχεσαι καμμίαν συναναστροφήν χωρίς σκοπόν, ούτε με απερισκεψίαν, αλλά να συνηθίζης τον εαυτόν σου να ευχαριστήται εις εκείνας τας συναναστροφάς, από τας οποίας και συ ο ίδιος θα προοδεύσης και εις τους άλλους θα φαίνεσαι ότι είσαι καλύτερος.
[30] Να μη φαίνεσαι, ότι υπερηφανεύεσαι διά πράξεις τοιούτου είδους, τας οποίας είναι δυνατόν να κάμουν και οι άσημοι άνθρωποι, αλλά να φαίνεσαι, ότι υπερηφανεύεσαι δι' αρετήν, της οποίας δεν μετέχουν οι κακοί. Να έχης κατά νουν, ότι από τας τιμάς αληθέσταται είναι όχι εκείναι, αι οποίαι γίνονται φανερά με φόβον, αλλ' όταν θαυμάζουν, μόνοι των ευρισκόμενοι, περισσότερον τον χαρακτήρα σου παρά την καλήν σου τύχην. Να ξεφεύγης μεν την προσοχήν των άλλων, εάν σου συμβή να χαίρης διά κάτι τι από τα μηδαμινά πράγματα, να αποδεικνύης δε, ότι ασχολείσαι με τα σπουδαιότατα. [31] Να μην έχης την αξίωσιν οι άλλοι μεν να ζουν εύτακτοι, οι δε βασιλείς άτακτοι, αλλά να παρουσιάζης εις τους άλλους ως παράδειγμα την ιδικήν σου χρηστότητα, έχων υπ' όψιν σου, ότι ο χαρακτήρ όλων των κατοίκων της πόλεως γίνεται όμοιος με τον χαρακτήρα των αρχόντων. Να έχης ως απόδειξιν του ότι βασιλεύεις καλώς το εάν βλέπης εκείνους, που διοικούνται από σε, να γίνωνται ευπορότεροι και χρηστότεροι με την ιδικήν σου φροντίδα. [32] Να προτιμάς να αφήσης εις τα παιδιά σου φήμην δια καλάς πράξεις, παρά πλούτον· διότι ο μεν πλούτος χάνεται, η καλή όμως φήμη δεν πεθαίνει, και εξ άλλου τα μεν χρήματα αποκτώνται με την καλήν φήμην, αυτή όμως δεν αγοράζεται με χρήματα, ακόμη τα μεν χρήματα περιέρχονται εις χείρας και ασημάντων ανθρώπων, την καλήν όμως φήμην δεν ημπορούν να την αποκτήσουν, ειμή μόνον όσοι εξέχουν από τους άλλους. Να ζης μεν πολυτελώς όσον αφορά εις τας ενδυμασίας σου και τα κοσμήματα του σώματός σου, αλλά, καθώς αρμόζει εις εκείνους που βασιλεύουν, να είσαι καρτερικός εις τας άλλας σου ασχολίας, ίνα εκείνοι μεν, που σε βλέπουν, νομίζουν, ότι είσαι άξιος του αξιώματός σου κρίνοντες τούτο από την εμφάνισίν σου, όσοι δε σε συναναστρέφονται να έχουν την ιδίαν με τους άλλους γνώμην, ένεκα της ψυχικής γενναιότητός σου. [33] Να προσέχης πάντοτε τους λόγους σου και τας πράξεις σου, διά να περιπίπτης όσον το δυνατόν εις ολιγώτερα σφάλματα. Βεβαίως άριστον μεν είναι να ευρίσκης την ευκαιρίαν, επειδή όμως πολύ δυσκόλως ημπορείς να την εννοής, να προτιμάς να υστερής και όχι να ζητής πράγματα μεγάλα, διότι τα ορθά υπάρχουν περισσότερον εις τας ελλείψεις παρά εις τας υπερβολάς.
[34] Να προσπαθής να είσαι ευγενής εις τους τρόπους και μεγαλοπρεπής, διότι η μεν ευγένεια ταιριάζει εις την βασιλικήν εξουσίαν, η δε μεγαλοπρέπεια αρμόζει όσον αφορά εις τας συναναστροφάς. Από όλας δε τας παραγγελίας αυτή είναι η δυσκολωτάτη· διότι ως επί το πολύ θα εύρης εκείνους μεν, που είναι μεγαλοπρεπείς, να είναι ψυχροί, εκείνους δε εξ άλλου, που θέλουν να είναι ευγενείς, να φαίνωνται μικροπρεπείς. Πρέπει να κάμης χρήσιν και των δύο αυτών τρόπων, δηλαδή της ευγενείας και της μεγαλοπρεπείας, να αποφεύγης όμως τα κακά, που έχει η κάθε μία από αυτάς. [35] Να επιδιώκης με την πείραν και την φιλοσοφίαν κάθε τι, το οποίον θα ήθελες να εξακριβώσης από εκείνα τα οποία πρέπει να γνωρίζουν οι βασιλείς· διότι το να φιλοσοφής μεν θα σου δείχνη τον δρόμον της εξακριβώσεως, το να ασκήσαι δε εις αυτά τα πράγματα, θα σε κάμη να ημπορής και να τα χρησιμοποιής.