Μτφρ. Μ.Γ. Ξανθού. 2001. Ισοκράτης. Περί Ειρήνης, Κατά των Σοφιστών, Επιστολή προς Φίλιππον (ΙΙΙ), Επιστολή προς Αλέξανδρον (V). Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.

Αν λοιπόν μείνετε πιστοί στα λόγια μου και επιπλέον δείχνετε ότι έχετε από τη μία πολεμικές ικανότητες με τις ασκήσεις και τις προετοιμασίες, και απο την άλλη ειρηνική διάθεση με το να μην παραβαίνετε το δίκαιο, όχι μόνο ευτυχισμένη θα κάνετε αυτήν την πόλη, αλλά και όλους τους Έλληνες.

Γιατί καμιά πόλη δε θα τολμήσει να τους βλάψει, αλλά όλες θα διστάζουν και θα παραμένουν ήσυχες, όταν γνωρίζουν ότι η δύναμη η δική μας είναι έτοιμη και προετοιμασμένη να βοηθήσει όσους αδικούνται. Οπωσδήποτε όμως ό,τι κι αν κάνουν, εμείς τουλάχιστον θα είμαστε σε καλή και πλεονεκτική θέση.

Αν λοιπόν οι ισχυρότερες πόλεις αποφασίσουν να σταματήσουν τα αδικήματα που διαπράττουν, θα είμαστε εμείς η αιτία για αυτές τις θετικές εξελίξεις· αν όμως επιδιώκουν να διαπράττουν αδικήματα, σε μας θα καταφύγουν όσοι φοβούνται και βλάπτονται, με πολλές ικεσίες και παρακλήσεις, και προσφέροντάς μας όχι μόνο την ηγεμονία, αλλά ακόμη και την εκούσια υποστήριξή τους.

Συμπερασματικά: δε θα έχουμε έλλειψη από έμψυχο υλικό, με τη συνεργασία του οποίου θα εμποδίσουμε όσους διαπράττουν αδικήματα· αντίθετα, θα έχουμε πολλούς έτοιμους και πρόθυμους συναγωνιστές. Γιατί ποια πόλη ή ποιος άνθρωπος δε θα θελήσει να πάρει μέρος στη φιλία και στη συμμαχία μας, όταν βλέπει πως εμείς οι ίδιοι και είμαστε οι πιο δίκαιοι και διαθέτουμε τη μεγαλύτερη δύναμη, έχοντας βούληση και δύναμη να σώζουμε τους άλλους, χωρίς να χρειαζόμαστε άλλη βοήθεια;

Μάλιστα, πόση πρόοδο θα πρέπει να περιμένουμε να σημειώσει η πόλη μας, αν οι άλλοι δείξουν τέτοια ευνοϊκή διάθεση για μας; Πόσος πλούτος θα εισρεύσει στην πόλη μας, όταν η ασφάλεια όλης της Ελλάδας διαφυλάσσεται από μας; Ακόμη, ποιος δε θα επαινέσει αυτούς που έγιναν αίτιοι πολλών και μεγάλων ευεργετημάτων;

Φοβάμαι πως δεν μπορώ, εξαιτίας της ηλικίας μου, να περιλάβω στο λόγο μου όλα όσα έχω στο μυαλό μου· έχω όμως να προσθέσω μόνο αυτό: είναι καλό μέσα στην αδικία και την τρέλα των άλλων εμείς πρώτοι να δείξουμε σύνεση, να υπερασπιστούμε την ελευθερία των Ελλήνων, να μας λένε σωτήρες και όχι καταστροφείς, να γίνουμε περίβλεπτοι εξαιτίας της αρετής μας και να αποκτήσουμε πάλι τη δόξα των προγόνων μας.

Συνοψίζοντας έχω να πω αυτό, με το οποίο σχετίζονται όλα τα προηγούμενα· θέτοντας αυτό ως βάση, πρέπει να κρίνετε τις ενέργειες της πόλης. Αν λοιπόν θέλουμε να διαλύσουμε τις συκοφαντίες που μας έχουν προσάψει τώρα, πρέπει να σταματήσουμε το μάταιο πόλεμο, να χαρίσουμε στην πόλη την ηγεμονία για πάντα, ν' αποποιηθούμε τις τυραννικές εξουσίες και απολυταρχίες, αναλογιζόμενοι τις συμφορές που προκύπτουν από αυτές, και να γίνουμε ζηλωτές και μιμητές της διακυβέρνησης της Σπάρτης.

Οι Λακεδαιμόνιοι άρχοντες έχουν βέβαια μικρότερη δυνατότητα να αδικούν απ' όση έχουν οι απλοί πολίτες, και είναι πιο αξιοζήλευτοι από τους βίαιους τυράννους, αφού, όσοι φονεύουν τους τελευταίους, απολαμβάνουν μέγιστες τιμές από τους συμπολίτες τους, ενώ, όσοι δεν έχουν το θάρρος να πεθάνουν στη μάχη για τους άρχοντές τους, περιφρονούνται περισσότερο και από ό,τι οι λιποτάκτες και οι ριψάσπιδες.

Αξίζει λοιπόν να επιθυμείτε μία τέτοια ηγεμονία· μπορείτε να αποσπάσετε από τους Έλληνες, λόγω των περιστάσεων, μία τέτοια τιμή, την οποία έχουν οι άρχοντες της Σπάρτης από τους πολίτες τους, με την προϋπόθεση να θεωρήσουν οι Έλληνες ότι η δική μας δύναμη θα είναι όχι αιτία δουλείας αλλά σωτηρίας.

Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πολλοί και καλοί λόγοι, πάνω στο θέμα αυτό, δυο πράγματα με συμβουλεύουν να σταματήσω το λόγο μου: η έκταση που πήρε ο λόγος και η μεγάλη μου ηλικία. Τόσο τους νεότερους όσο κι αυτούς που έχουν δυνάμεις ακμαίες τους συμβουλεύω και τους προτρέπω να λένε και να γραφούν τέτοια πράγματα μέσω των οποίων θα παρακινήσουν τις μεγάλες πόλεις και αυτές που συνήθισαν να προξενούν συμφορές σε άλλες πόλεις στην αρετή και στη δικαιοσύνη, γιατί είναι γεγονός πως, όταν η Ελλάδα ευτυχεί, τότε και η ζωή των ανθρώπων που αναζητούν τη σοφία γίνεται πολύ καλύτερη.

Μτφρ. Δ. Αντωνίου. 2003. Ισοκράτη Περί Ειρήνης. Εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια (γραμματικά, συντακτικά, ερμηνευτικά, πραγματικά, αισθητικά). Αθήνα: Γρηγόρης.

Αν λοιπόν μείνετε πιστοί σε όσα είπα και επιπλέον παρουσιάζετε πολεμική ικανότητα με την άσκηση και την προπαρασκευή, αλλά και ειρηνοφιλία με το να μην κάνετε τίποτε παρά το δίκαιο, όχι μόνο αυτή την πόλη θα κάνετε ευτυχισμένη αλλά και όλους τους άλλους Έλληνες. Γιατί καμιά άλλη πόλη δεν θα τολμήσει να τους βλάψει αλλά θα διστάζουν όλες και θα μένουν ήσυχες, όταν δουν ότι η δική μας δύναμη είναι σε αναμονή και έτοιμη να προσφέρει βοήθεια σε όσους αδικούνται. Αλλ' όμως, οτιδήποτε και να κάνουν, η δική μας κατάσταση θα είναι καλή και πλεονεκτική. Γιατί, αν οι μεγάλες πόλεις αποφασίσουν να απέχουν από άδικες ενέργειες, εμείς θα θεωρηθούμε η αιτία αυτών των αγαθών· αν πάλι επιχειρούν να αδικούν, σε μας θα βρουν καταφύγιο όσοι φοβούνται και βλάπτονται, κάνοντάς μας πολλές ικεσίες και παρακλήσεις και θα μας παραδώσουν όχι μόνο την ηγεμονία αλλά και τους εαυτούς τους. Έτσι, δεν θα στερηθούμε εκείνους με τους οποίους θα εμποδίσουμε όσους κάνουν κακό στους άλλους, αλλά θα έχουμε πολλούς που φανερά και πρόθυμα θα αγωνίζονται μαζί μας. Γιατί ποια πόλη ή ποιος άνθρωπος δεν θα θελήσει να μετάσχει στη δική μας φιλία και συμμαχία, όταν βλέπουν πως εμείς έχουμε και τα δύο, δηλαδή και δικαιότατοι είμαστε και έχουμε πολύ μεγάλη δύναμη, και πως θέλουμε και μπορούμε να σώζουμε τους άλλους, ενώ εμείς δεν έχουμε καθόλου ανάγκη από βοήθεια; Και πόση πρόοδο πρέπει να περιμένετε πως θα σημειώσει η πόλη, αν τέτοια εύνοια δείξουν οι άλλοι για μας; Και πόσος πλούτος δε θα εισρεύσει στην πόλη, αν χάρη σε μας σώζεται όλη η Ελλάδα; Και ποιοι δεν θα επαινέσουν εκείνους που θα έχουν γίνει αίτιοι τόσο πολλών και τόσο μεγάλων αγαθών; Αλλά βέβαια δεν μπορώ εξαιτίας της ηλικίας μου να περιλάβω στο λόγο μου όλα όσα συμβαίνει να βλέπω καθαρά με το μυαλό μου, εκτός από το ότι είναι ωραίο πράγμα, μέσα στις αδικίες και την τρέλα των άλλων, εμείς πρώτοι να ορθοφρονήσουμε και να γίνουμε οι προστάτες της ελευθερίας των Ελλήνων και να ονομαστούμε σωτήρες και όχι καταστροφείς αυτών και αφού γίνουμε αξιοθαύμαστοι για την αρετή μας να αποχτήσουμε πάλι τη δόξα των προγόνων μας.

Και για συμπέρασμα όλων αυτών έχω να πω τούτο, στο οποίο συντείνουν όλα όσα προηγουμένως ειπώθηκαν και προς το οποίο αποβλέποντες πρέπει να εξετάζετε όλες τις ενέργειες της πόλης. Πρέπει δηλαδή εμείς, αν βέβαια θέλουμε να διαλύσουμε τις διαβολές που μας βαραίνουν αυτή τη στιγμή και να σταματήσουμε τους πολέμους που γίνονται άσκοπα και να αποχτήσουμε για την πόλη μας την ηγεμονία για πάντα, να μισήσουμε όλες τις τυραννικές εξουσίες και τις καταδυναστεύσεις, αφού αναλογιστούμε τις συμφορές που προήλθαν από αυτές και να γίνουμε ζηλωτές και μιμητές της σπαρτιατικής βασιλείας. Εκείνοι δηλαδή έχουν μικρότερη δυνατότητα από όση οι ιδιώτες να αδικούν και είναι τόσο περισσότερο αξιοζήλευτοι από εκείνους που κατέχουν με τη βία την τυραννική εξουσία, όσο εκείνοι που σκοτώνουν τους τυράννους παίρνουν τα πιο μεγάλα δώρα από τους συμπολίτες τους, ενώ όσοι δεν έχουν το θάρρος να σκοτώνονται για κείνους στις μάχες περιφρονούνται πιο πολύ από ό,τι οι λιποτάκτες και ριψάσπιδες. Αξίζει λοιπόν να επιθυμείτε μια τέτοια ηγεμονία. Και είναι δυνατόν η δική μας θέση να έχει μια τέτοια τιμή από τους Έλληνες, την οποία βέβαια έχουν εκείνοι από τους πολίτες τους, αρκεί να πειστούν πως η δική μας δύναμη θα είναι γι' αυτούς αιτία όχι δουλείας αλλά σωτηρίας.

Αλλά, ενώ υπάρχουν πολλά και καλά επιχειρήματα σχετικά με αυτό το θέμα, δυο πράγματα με συμβουλεύουν να τελειώσω το λόγο μου, και το μήκος της ομιλίας μου και ο μεγάλος αριθμός των ετών μου. Προτρέπω όμως και συμβουλεύω τους νεωτέρους και πιο ακμαίους από μένα να λένε και να γράφουν τέτοια, με τα οποία θα παρακινήσουν τις πιο μεγάλες πόλεις και κείνες που είναι συνηθισμένες να κάνουν κακό στις άλλες στην αρετή και στη δικαιοσύνη, γιατί όταν η Ελλάδα είναι ευτυχισμένη και η θέση των μορφωμένων ανθρώπων βελτιώνεται πολύ.