^[167] Είναι μάλιστα ανάγκη να γίνει η εκστρατεία στις μέρες τούτες της γενιάς μας, για να απολαύσουν επιτέλους και τα αγαθά αυτοί που ως τώρα γεύτηκαν μόνο τις συμφορές και να μην περάσουν τη ζωή τους όλη μέσα στη δυστυχία. Φτάνει το παρελθόν ― τότε που και ποιο κακό δεν έπεσε απάνω τους! Πάντα είναι πολλές οι συμφορές στο φυσικό του ανθρώπου, επινοήσαμε και εμείς ακόμα περισσότερες από τις αναπόφευκτες: ^[168] Δημιουργήσαμε στον ίδιο τον εαυτό μας πολέμους και επαναστάσεις, ώστε άλλοι να χάνονται παράνομα μέσα στην ίδια τους τη χώρα, άλλοι σε ξένους τόπους να περιφέρονται άθλιοι μαζί με τα παιδιά και τις γυναίκες τους, τέλος πολλοί από τη φτώχια και τη στέρηση να υποχρεώνονται να υπηρετούν τον εχθρό και να πεθαίνουν πολεμώντας με τους φίλους. Για την κατάσταση αυτή κανείς ποτέ δεν αγανάχτησε! Για τα φανταστικά βέβαια δράματα, που συνθέτουν και παρουσιάζουν οι τραγικοί ποιητές, όλοι νιώθουν την υποχρέωση να συγκινούνται και να κλαιν· όταν όμως βλέπουν μπροστά στα μάτια τους να διαδραματίζονται τραγωδίες αληθινές, φριχτές και αναρίθμητες, αυτές που φέρνει του πολέμου η κατάρα, τόσο μακριά βρίσκονται από το να νιώσουν λύπη, ώστε πιότερο χαίρονται για το κακό που προξενεί ο ένας στον άλλο παρά για την προσωπική τους ευτυχία.

^[169] Δεν αποκλείεται ωστόσο και να γελάσουν μερικοί με την αφέλειά μου, που κάθομαι εδώ πέρα και οδύρομαι για τη δυστυχία ατομικών περιπτώσεων σε τέτοιες περιστάσεις, όπου η Ιταλία όλη έχει γίνει άνω κάτω, η Σικελία υποδουλώθηκε, τόσες πόλεις έχουν παραδοθεί στο βάρβαρο και όλη η υπόλοιπη Ελλάδα βρίσκεται πια μπροστά σε έσχατους κινδύνους.

^[170] Απορώ μάλιστα και με τη στάση που κρατούν οι διάφοροι ηγέτες στις πόλεις τις ελληνικές. Νομίζουν πως έχουν το δικαίωμα να νιώθουν περηφάνια, τη στιγμή που ποτέ δεν μπόρεσαν ούτε να πουν, μα ούτε και να στοχαστούν τίποτα για το θέμα αυτό που έχει τόση σημασία. Έπρεπε δηλαδή αυτοί, αν άξιζαν πραγματικά τη φήμη που έχουν τώρα, να αφήσουν κατά μέρος κάθε άλλο ζήτημα και να καταπιαστούν να δώσουν γνώμη μονάχα για τον πόλεμο με τους βαρβάρους.

^[171] Δεν αποκλείεται να έφερναν κάποιο θετικό αποτέλεσμα· και στην περίπτωση όμως που θα ήταν υποχρεωμένοι να απογοητευθούν, θα άφηναν τα λόγια τους χρησμούς για τις μελλούμενες γενιές. Τώρα όμως αυτοί που έχουν τη δόξα τη μεγάλη καταπιάνονται περισπούδαστα με τα ασήμαντα ζητήματα και αφήνουν σ' εμάς, που δεν έχουμε σχέση με την πολιτική, τη φροντίδα να δίνουμε συμβουλές για θέματα με τόση σπουδαιότητα.

^[172] Αλλά όσο πιο μικρόψυχοι είναι οι αρχηγοί μας, τόσο πιο σοβαρά και πιο αποφασιστικά πρέπει να εξετάζουν οι άλλοι τον τρόπο που θα απαλλαγούμε από τις έχθρες που μας βασανίζουν τώρα. Γιατί τώρα βέβαια μάταια κάνουμε συνθήκες για ειρήνη! Στην πραγματικότητα δε ματαιώνουμε οριστικά τον πόλεμο· μόνο τον αναβάλλουμε, και περιμένουμε την ευκαιρία την καλή, που θα έχουμε τη δύναμη να καταφέρουμε ο ένας στον άλλο κάποιο χτύπημα ανεπανόρθωτο !..

^[173] Όμως είναι ανάγκη να βγάλουμε από τη μέση τα σχέδια τα ύπουλα και να καταπιαστούμε επιτέλους μονάχα με τα έργα που θα μας επιτρέψουν να ζούμε μες στις πόλεις μας με ασφάλεια μεγαλύτερη και να έχουμε ανάμεσα μας εμπιστοσύνη περισσότερη. Βέβαια να αναπτυχτεί το θέμα αυτό είναι απλό και εύκολο: Δηλαδή είναι αδύνατο να εξασφαλίσουμε μια σίγουρη ειρήνη, άμα δεν πολεμήσουμε όλοι μαζί ομόφωνα τους Πέρσες· αδύνατο να ομονοήσουν οι Έλληνες, προτού πειστούν και τις ωφέλειες από τον κοινό εχθρό να επιζητούν και τους πολέμους με τον ίδιο αντίπαλο να κάνουν.

^[174] Και όταν γίνουν όλα αυτά και λείψει από τη μέση η φτώχια, που καταστρέφει τις φιλίες και οδηγεί τους συγγενείς σε αμάχες, αναστατώνει όλους τους ανθρώπους και φέρνει τους πολέμους, δεν είναι δυνατό να μην ομονοήσουμε και να μη νιώθουμε αγάπη αληθινή ο ένας για τον άλλο. Για όλους αυτούς τους λόγους πρέπει να κάνουμε το παν, για να μεταφερθεί το γρηγορότερο από δω ο πόλεμος στο χώρο της Ασίας. Είναι το μόνο αγαθό που θα ήταν δυνατό ίσως να βγάλουμε από τους ανόσιους πολέμους μεταξύ μας, αν θα το αποφασίζαμε επιτέλους να εκμεταλλευτούμε ενάντια στους βαρβάρους για το δικό μας το καλό την πικρή πείρα που μας εξασφάλισαν εδώ.

Αξίζει μάλιστα να κάνουμε την εκστρατεία όσο κρατάει αυτή η γενιά, για να απολαύσουν και τα αγαθά αυτοί που δοκίμασαν τις συμφορές και να μην περάσουν όλη τους τη ζωή γνωρίζοντας μόνο τη δυστυχία. Γιατί φτάνουν τα περασμένα χρόνια που στη διάρκειά τους έχουν ξεσπάσει όλες οι συμφορές. Ενώ βλέπεις υπάρχουν πολλά κακά για την ανθρώπινη φύση, επινοήσαμε από πάνω εμείς οι ίδιοι περισσότερα απ' αυτά που είναι αναπόφευκτα, με τη δημιουργία πολέμων και εμφυλίων σπαραγμών, έτσι που άλλοι χάνονται άδικα στην ίδια τους την πατρίδα, άλλοι γυρίζουν στα ξένα με τις γυναίκες και τα παιδιά τους και πολλοί απ' την έλλειψη της καθημερινής τροφής πεθαίνουν πολεμώντας για λογαριασμό των εχθρών ενάντια στους φίλους τους, επειδή αναγκάζονται να υπηρετούν σαν μισθοφόροι. Γι' αυτή την κατάσταση ποτέ κανένας μέχρι τώρα δεν αγανάκτησε, αλλά όλοι θεωρούν άξιο να δακρύζουν για τα παθήματα που έχουν πλάσει οι δραματικοί ποιητές, ενώ, όταν έχουν μπροστά στα μάτια τους τις πολλές φοβερές συμφορές που φέρνει ο πόλεμος, είναι τόσο μακριά απ' το να νοιώθουν συμπόνοια, ώστε και χαίρονται ακόμη για τα κακά που κάνει ο ένας στον άλλο πιο πολύ απ' τη χαρά που νοιώθουν για την προσωπική τους ευτυχία. Αλλά ίσως θα γελούσαν πολύ με την αφέλειά μου, αν θρηνούσα για τη δυστυχία ατόμων σε τέτοια περίοδο, που η Ιταλία έχει καταστραφή, η Σικελία είναι υποδουλωμένη, τόσες πόλεις έχουν παραδοθή στους βαρβάρους και οι υπόλοιπες ελληνικές περιοχές βρίσκονται στον έσχατο κίνδυνο. Απορώ μάλιστα μ' αυτούς που είναι αρχηγοί των πόλεων, επειδή νομίζουν πως ταιριάζει να υπερηφανεύωνται, ενώ δεν μπόρεσαν ούτε να πουν ούτε να σκεφθούν τίποτα για τόσο σπουδαίες υποθέσεις. Γιατί έπρεπε οι κύριοι αυτοί, αν βέβαια ήταν άξιοι της φήμης που έχουν, ν' αφήσουν όλα τ' άλλα και να προτείνουν γνώμες και να δώσουν συμβουλές για τον πόλεμο εναντίον των βαρβάρων. Διότι ίσως όλοι μαζί κάτι να κατόρθωναν· αλλά και αν απόκαμναν, προτού κατορθώσουν κάτι, θ' άφηναν τουλάχιστον τους λόγους τους σαν ιερές προφητείες για τα χρόνια που θ' ακολουθήσουν. Ενώ τώρα αυτοί που συγκεντρώνουν τη γενική εκτίμηση ασχολούνται με πράγματα ασήμαντα και έχουν αφήσει σ' εμάς που είμαστε έξω απ' την ενεργό πολιτική να δίνουμε συμβουλές για υποθέσεις τόσο μεγάλης σημασίας.

Αλλά όμως, όσο πιο μικρόψυχοι είναι οι άρχοντές μας, με τόσο περισσότερη αποφασιστικότητα πρέπει εμείς οι άλλοι να ζητούμε να βρούμε τον τρόπο που θα μας απαλλάξη απ' την εχθρότητα που έχουμε σήμερα μεταξύ μας. Γιατί άδικα κάνουμε τώρα βέβαια τις συνθήκες ειρήνης· επειδή δεν αποκλείουμε τον πόλεμο, αλλά τον αναβάλλουμε και περιμένουμε την κατάλληλη ευκαιρία, για να μπορέση να κάνη ο ένας στον άλλο κάποιο κακό αθεράπευτο. Πρέπει όμως να διώξουμε από το μυαλό μας αυτά τα επίβουλα σχέδια και ν' αναλάβουμε την προσπάθεια εκείνη με την οποία και τις πόλεις μας θα κατοικήσουμε με μεγαλύτερη ασφάλεια και θ' αποκτήσουμε μεταξύ μας περισσότερη εμπιστοσύνη. Και είναι απλός κι εύκολος ο λόγος γι' αυτά· δεν είναι δυνατόν δηλαδή ούτε ειρήνη σταθερή να έχουμε, αν δεν πολεμήσουμε όλοι μαζί τους βαρβάρους, ούτε να μονοιάσουμε οι Έλληνες, προτού αναγνωρίσουμε ότι πρέπει και να ωφελούμαστε απ' τους ίδιους ανθρώπους και να πολεμάμε τους ίδιους ανθρώπους. Όταν γίνουν αυτά και λείψη η δυσκολία στον τρόπο εξοικονομήσεως των αναγκαίων μέσων ζωής, η οποία και τις φιλίες διαλύει και τη συγγένεια μετατρέπει σε έχθρα και όλους τους ανθρώπους οδηγεί σε πολέμους και επαναστάσεις, εξάπαντος θα μονοιάσουμε και θα 'χουμε μεταξύ μας αγάπη πραγματική. Για χάρη αυτών πρέπει να φροντίσουμε περισσότερο από κάθετι άλλο με ποιον τρόπο θα μεταφέρουμε τον πόλεμο έξω απ' τα σύνορα της Ελλάδας, στην ασιατική ήπειρο, γιατί μονάχα αυτό το καλό θα μπορούσαμε να απολαύσουμε απ' τον πόλεμο που κάναμε μεταξύ μας, αν κρίνουμε σωστό δηλαδή να χρησιμοποιήσουμε εναντίον των βαρβάρων όλη την πείρα που μας έδωσε.