^[182] Μίλησα κάπως διεξοδικά για τους συγγενείς τους και για τα κακουργήματα που διέπραξαν προς εκείνους, για να ρωτήσω αυτούς, που εγκρίνουν όλες γενικά τις πράξεις των Σπαρτιατών, αν τις εγκρίνουν κι' αυτές, και αν θεωρούν και τις μάχες που έκαναν προς αυτούς ευσεβείς και ηθικές. ^[183] Εγώ δηλαδή έχω την ιδέα, ότι υπήρξαν μεγάλες και τρομερές και αιτία για μεν τους νικημένους πολλών συμφορών, για δε τους υπερισχύσαντας πολλών παρανόμων κερδών, χάριν των οποίων βέβαια αιωνίως ευρίσκονται εις πόλεμον· όμως τους πολέμους αυτούς δεν τους θεωρώ ιερούς ούτε και εντίμους, ούτε και ταιριάζουν σ' αυτούς που θέλουν να θεωρούνται ανώτεροι άνθρωποι, δεν εννοώ την υπεροχήν εις τας τέχνας και εις πολλά άλλα, εννοώ την αρετήν που εμφυτεύεται στην ψυχή των καλών καγαθών ανθρώπων και συνοδεύεται με την ευσέβεια και τη δικαιοσύνη, περί της οποίας αρετής γίνεται όλος αυτός ο λόγος. ^[184] Αυτή την αρετή μερικοί την παραβλέπουν και εγκωμιάζουν αυτούς που κάνουν εγκλήματα περισσότερα απ' τους άλλους και δεν αντιλαμβάνονται, ότι μ' αυτό επιδεικνύουν τη δική τους νοοτροπία, ότι δηλαδή είναι ικανοί να επαινέσουν και κείνους ακόμα που έχουν περισσότερα απ' όσα τους αρκούν και που θα ήσαν ικανοί να τολμήσουν να σκοτώσουν τ' αδέλφια τους και τους φίλους των και τους συνεταίρους των, για να τα πάρουν και κείνων· παρόμοια δηλαδή έργα ομοιάζουν μ' αυτά που έκαμαν οι Σπαρτιάτες, που όσοι τα εγκρίνουν κατ' ανάγκην θα έχουν την ίδια γνώμη για όσα ανέφερα προ ολίγου.

^[185] Απορώ τώρα με μερικούς, που τις μάχες και τις νίκες που δεν βασίζονται εις το δίκαιον, αυτές δεν τις θεωρούν αισχρότερες και περισσότερο ατιμωτικές από τις ήττες που γίνονται χωρίς κακία, αφού μάλιστα ξέρουν, ότι πολλές φορές δυνάμεις μεγάλες, αλλά ανήθικες καταβάλλουν άνδρας σοβαρούς, που προτιμούν να πολεμήσουν υπέρ της πατρίδος των. ^[186] Αυτούς θα είναι σωστότερο να τους επαινούμε παρά τους άλλους που είναι πρόθυμοι να θυσιαστούν χάριν των ξένων και που μοιάζουν με μισθοφορικά στρατεύματα, διότι αυτά είναι έργα κακών ανθρώπων, ενώ οι αγαθοί μερικές φορές νικώνται στη μάχη από κείνους που θέλουν το άδικο, πράγμα που μπορεί να το αποδώση κανένας σε αμέλεια των θεών. ^[187] Θα μπορούσα ακόμα να χρησιμοποιήσω αυτό το επιχείρημα και για τη συμφορά που έπαθαν οι Σπαρτιάτες στις Θερμοπύλες, που όλος ο κόσμος, όσοι φυσικά την άκουσαν, την επαινούν και τη θαυμάζουν περισσότερο κι' από τις μάχες και τις νίκες, όπου υπερίσχυσαν μεν των αντιπάλων, έγιναν όμως προς ανθρώπους που δεν έπρεπε· αυτές μερικοί τολμούν να τις εξυμνούν και δεν αντιλαμβάνονται, ότι δεν υπάρχει τίποτε ούτε όσιον, ούτε ένδοξον, αν δεν λέγεται και δεν εκτελήται με δικαιοσύνη. ^[188] Σ' αυτά οι Σπαρτιάτες ποτέ ως τώρα δεν έδωσαν σημασία, διότι σε τίποτε άλλο δεν αποβλέπουν, παρά πώς ν' αρπάζουν όσο μπορούν περισσότερα από τα ξένα.

Αντιθέτως οι δικοί μας σε κανένα άλλο πράγμα δεν έδιναν περισσότερη σημασία, όσο να έχουν καλή φήμη εις τους Έλληνας, διότι είχαν την ιδέα, ότι δεν μπορεί να υπάρχη κρίσις ούτε πιο αληθινή ούτε και δικαιότερη απ' αυτήν που εκφέρεται από όλο το έθνος. ^[189] Ότι δε τέτοιες ιδέες είχαν, καταφαίνεται και από τον τρόπο που διοικούσαν την πόλη τους και από τα πλέον σοβαρά ζητήματα. Σε τρεις δηλαδή πολέμους, χωρίς τον Τρωϊκό, που έκαμαν οι Έλληνες προς τους βαρβάρους, σε όλους αυτούς ανέδειξαν πρώτη την πόλη τους. Ο ένας απ' αυτούς ήταν ο πόλεμος προς τον Ξέρξη, κατά τον οποίον εις όλες γενικά τις μάχες εφάνηκαν πολύ ανώτεροι από τους Λακεδαιμονίους παρά εκείνοι από τους άλλους· ^[190] ο δεύτερος πόλεμος ήταν για την ίδρυση των αποικιών, σ' αυτόν όμως κανείς από τους Δωριείς δεν επήγε να πολεμήση με τους άλλους, ενώ η δική μας πόλη ετέθη επί κεφαλής των πεινασμένων και των άλλων όσοι ήθελαν, και τόση μεταβολή έφερε στην κατάσταση, ώστε, ενώ άλλοτε οι βάρβαροι συνήθως κατελάμβαναν τις μεγαλύτερες Ελληνικές πόλεις, κατάφερε οι Έλληνες αυτά που πάθαιναν ως τότε, να μπορούν να τα κάνουν σε άλλους.

Ένεκα δε τούτων ανέπτυξα διά μακρών τα σχετικά με την διαγωγήν των Σπαρτιατών εις τας ιδιαιτέρας σχέσεις των με τους ανθρώπους τούτους και τα κατ' αυτών αδικήματα, διά να δυνηθώ να ερωτήσω εκείνους, οι οποίοι παραδέχονται όλας τας πράξεις των Σπαρτιατών, εάν επιδοκιμάζουν και τας πράξεις των ταύτας και νομίζουν ότι είναι ευσεβείς και ευγενείς αι μάχαι, τας οποίας έκαμαν εναντίον του μέρους τούτου των συμπολιτών των. Διότι εγώ νομίζω ότι αι μάχαι αύται ήσαν μεγάλαι και καταστρεπτικαί και αιτία μεγάλων μεν κακών διά τους νικηθέντας, μεγάλων δε ωφελειών διά τους νικητάς, προς διατήρησιν των οποίων εξακολουθούν διαρκώς να πολεμούν· αλλ' έχω την γνώμην ότι αι πράξεις αύται δεν ήσαν συγχρόνως ούτε όσιαι, ούτε ευγενείς, ούτε πρέπουσαι εις εκείνους, οι οποίοι επιδιώκουν την υπεροχήν επί των άλλων, όχι εκείνην η οποία επιτυγχάνεται εις τας τέχνας και τα άλλα παρόμοια ζητήματα, αλλά εκείνην, η οποία εις τας μεγάλας και γενναιόφρονας ψυχάς είναι ο καρπός της ευσεβείας και της δικαιοσύνης. Την αρετήν ταύτην μη λαμβάνοντες καθ' όλου υπ' όψιν μερικοί εγκωμιάζουν εκείνους, οι οποίοι διέπραξαν εγκλήματα περισσότερα των άλλων και χωρίς να το καταλάβουν δεικνύουν την νοοτροπίαν των και είναι ικανοί να επαινέσουν και εκείνους, οι οποίοι, καίτοι έχουν αρκετά, ήθελον τολμήσει να φονεύσουν τους αδελφούς των και τους συντρόφους των και τους φίλους των, ώστε να λάβουν τας περιουσίας των· διότι η διαγωγή αύτη είναι τόσον παρομοία προς την των Σπαρτιατών, ώστε εκ τούτου προκύπτει διά τους επιδοκιμάζοντας την διαγωγήν ταύτην η ανάγκη επιδοκιμασίας και των πράξεων, περί ων προ ολίγου ωμίλησα.

Εκπλήττομαι δε, διότι μερικοί δεν νομίζουν τας μάχας και τας νίκας τας επιτυγχανομένας παρά το δίκαιον αισχροτέρας και αξίας μεγαλυτέρου ονειδισμού παρά τας ήττας, αι οποίαι συμβαίνουν άνευ δειλίας, και τούτο όταν γνωρίζουν ότι συχνά μεγάλος στρατός, αποτελούμενος από κακούς και διεφθαρμένους ανθρώπους, νικά άλλους στρατούς αποτελουμένους από άνδρας χρηστούς και αποφασισμένους να κινδυνεύσουν υπέρ της πατρίδος· εν τούτοις θα έπρεπε πολύ δικαιότερον να επαινώμεν τούτους παρά εκείνους, οι οποίοι είναι έτοιμοι να αποθνήσκουν διά να γίνουν κύριοι των αγαθών των άλλων και ομοιάζουν προς τα μισθοφορικά στρατεύματα· διότι ταύτα μεν είναι έργα πονηρών ανθρώπων, το να φαίνωνται δε εις τας συγκρούσεις ατυχέστεροι οι ενάρετοι άνθρωποι των επιθυμούντων να αδικούν, τούτο ήθελε τις αποδώσει εις αμέλειαν των θεών. Θα ηδυνάμην δε να μεταχειρισθώ τους λόγους τούτους και εν σχέσει προς την συμφοράν, την οποίαν υπέστησαν οι Σπαρτιάται εις τας Θερμοπύλας, την οποίαν όλοι όσοι ήκουσαν επαινούν και θαυμάζουν περισσότερον παρά τας μάχας και τας νίκας, κατά τας οποίας υπερίσχυσαν των αντιπάλων, κατά των οποίων δεν έπρεπε να γίνουν· ταύτας τολμούν να επαινούν μερικοί, οι οποίοι κακώς έχουν σχηματίσει την γνώμην ότι κανέν δεν είναι ούτε όσιον ούτε ευγενές εξ όσων λέγονται και πράττονται παρά την δικαιοσύνην. Αλλά διά τας αληθείας ταύτας ποτέ δεν εφρόντισαν οι Λακεδαιμόνιοι, διότι δεν τους απασχολεί τίποτε άλλο παρά πώς θα καταλάβουν περισσότερα από τα ξένα αγαθά. Οι πρόγονοί μας όμως δεν εφιλοδόξουν να αποκτήσουν τίποτε άλλο τόσον, όσον την εκτίμησιν εκ μέρους των Ελλήνων· διότι ενόμιζον, ότι ουδεμία κρίσις ήτο δυνατόν να είναι αληθεστέρα και δικαιοτέρα παρά η προερχομένη από την Ελλάδα ολόκληρον.

Ήσαν δε φανεροί ότι είχον τας αντιλήψεις ταύτας και εις την εσωτερικήν διοίκησιν της πόλεώς των και εις τας άλλας υποθέσεις, που είχον μεγίστην σημασίαν. Διότι τρεις πόλεμοι έγιναν των Ελλήνων κατά των βαρβάρων, χωρίς να συμπεριλάβωμεν τον Τρωϊκόν, και εις τους τρεις τούτους πολέμους η πόλις μας ευρέθη εις την πρώτην γραμμήν. Εκ τούτων των πολέμων ο είς μεν είναι ο γενόμενος εναντίον του Ξέρξου, κατά τον οποίον διεκρίθησαν των Λακεδαιμονίων οι πρόγονοί μας εις όλους τους κινδύνους περισσότερον παρά εκείνοι των άλλων Ελλήνων, ο δεύτερος είναι ο σχετικός με την εγκατάστασιν των αποικιών, εις τον οποίον εκ των Δωριέων κανείς δεν ήλθε διά να πολεμήση, ενώ η πόλις ημών τεθείσα επί κεφαλής των δυστυχούντων Ελλήνων και των άλλων, οι οποίοι ηθέλησαν να λάβουν μέρος εις τας προσπαθείας ταύτας, ήλλαξε τόσον πολύ την μορφήν των πραγμάτων, ώστε, ενώ κατά τον άλλον χρόνον ήσαν συνηθισμένοι οι βάρβαροι να καταλαμβάνουν τας μεγίστας των Ελληνικών πόλεων, έφερε τους Έλληνας εις θέσιν να πράττουν ταύτα, τα οποία προηγουμένως ήσαν υποχρεωμένοι να υποφέρουν.