Ίσως λοιπόν ημπορεί κανείς να απορήση (σκεπτόμενος) τι επιθυμών εγώ προσπαθώ να σας πείσω να αποκτήσετε άλλο πολίτευμα, αντί εκείνου το οποίον έχοντες διεπράξατε τόσον πολλά και μεγάλα έργα, και διά ποίον λόγον έχω εγκωμιάσει τόσον καλώς την δημοκρατίαν, όταν δέ τύχη, μεταβάλλων γνώμην ψέγω και κατηγορώ το σημερινόν καθεστώς.

Εγώ κατηγορώ και τους ιδιώτας, οι οποίοι κατορθώνουν μεν ολίγα, αποτυγχάνουν δε εις πολλά και τους θεωρώ μικροτέρας αξίας του πρέποντος, και μάλιστα εκείνους βέβαια πού κατάγονται εξ ευγενών γονέων και είναι ολίγον μεν μόνον καλύτεροι από τους υπερβολικώς φαύλους, πολύ δέ χειρότεροι από τους γονείς των, τους κατακρίνω και τους συμβουλεύω να παύσουν να είναι τοιούτοι. Την ιδίαν λοιπόν γνώμην έχω και περί των κοινών. Νομίζω δηλαδή ότι δεν πρέπει να μεγαλοφρονώμεν, ουδέ να μένωμεν ευχαριστημένοι, εάν έχωμεν γίνει νομιμώτεροι από εκείνους οι οποίοι παρεφρόνησαν και κατελήφθησαν υπό μανίας, αλλά πολύ περισσότερον πρέπει να αγανακτώμεν και να στενοχωρούμεθα, εάν είμεθα κατώτεροι των προγόνων μας. Διότι πρέπει να αμιλλώμεθα προς την αρετήν εκείνων και όχι προς την φαυλότητα των τριάκοντα, και μάλιστα αφού αρμόζει να είμεθα ανώτεροι όλων των ανθρώπων.

Και τούτον τον λόγον έχω είπει ουχί τώρα πρώτην φοράν, αλλά πολλάκις μέχρι τούδε και προς πολλούς. Διότι γνωρίζω ότι εις άλλους μεν τόπους γίνονται ιδιάζοντες εις τους τόπους αυτούς καρποί δένδρων και ότι γεννώνται ζώα ίδια εις κάθε τόπον και ότι πολύ διαφέρουν από τα ζώα άλλων τόπων, ότι δε η χώρα μας δύναται να φέρη και να τρέφη άνδρας καταλληλοτάτους εκ φύσεως διά τας τέχνας και τας πράξεις και τους λόγους, αλλά και κατά την ανδρείαν και την αρετήν, πολύ υπερέχοντας των άλλων. Δίκαιον δε είναι να εξάγη κανείς το συμπέρασμα τούτο και από τους παλαιούς αγώνας πού διεξήγαγον εναντίον των Αμαζόνων, των Θρακών και όλων των Πελοποννησίων και από τους αγώνας εναντίον των Περσών, κατά τους οποίους και μόνοι και μαζύ με τους Πελοποννησίους και κατά ξηράν και κατά θάλασσαν νικήσαντες τους βαρβάρους εκρίθησαν άξιοι βραβείων· εκ τούτων δε ουδέν θα κατώρθωναν, εάν δεν υπερείχον πολύ κατά τας φυσικάς ιδιότητας (την γενναιότητα και την ευφυΐαν).

Και κανείς ας μη φαντασθή ότι ο έπαινος ούτος ταιριάζει εις ημάς τους σημερινούς πολίτας, αλλ' όλως το εναντίον συμβαίνει εις ημάς. Διότι οι τοιούτοι λόγοι είναι έπαινος μεν εκείνων που εδείχθησαν άξιοι της γενναιότητος των προγόνων, κατηγορία δε εκείνων, οι οποίοι εξ αιτίας της οκνηρίας των και της δειλίας των κατήσχυναν την εξ ευγενών προγόνων καταγωγήν των. Διότι αν και έχομεν τοιαύτας φυσικάς ιδιότητας, δεν διεφυλάξαμεν ταύτας, αλλά έχομεν περιπέσει εις ακρισίαν και ταραχήν και επιθυμίαν φαύλων πραγμάτων.

Θα μπορούσε ίσως κανείς να διατυπώση την απορία: τι τέλος πάντων επιδιώκω όταν, αντί για το πολίτευμα αυτό που κατώρθωσε να παρουσιάση τόσα πολλά και ωραία έργα, αγωνίζωμαι να σας πείσω να ζητήσετε άλλο, και γιατί τάχα τώρα εξυμνώ τόσο θερμά τη δημοκρατία, ενώ όταν παρουσιασθή περίσταση, αλλάζω γνώμη και παίρνω στάση εχθρική για το σημερινό καθεστώς;

Εγώ όμως ακόμη και τούς ιδιώτας εκείνους που κατορθώνουν λίγα πράγματα στη ζωή τους, ενώ κάνουν πολλά σφάλματα, δεν τους υπολήπτομαι καθόλου και νομίζω μάλιστα ότι είναι περισσότερο απ' όσο συγχωρείται φαύλοι. Προς τούτοις εκείνους που έχουν γεννηθή από ευγενείς και γενναίους άνδρας και που είναι λίγο μόνο καλύτεροι από τους υπερβολικά πονηρούς και πάρα πολύ κατώτεροι από τον πατέρα τους, αυτούς τους λογαριάζω ακόμη λιγώτερο και θα τους συμβούλευα να πάψουν να είναι τέτοιοι. Την ίδια γνώμη ακριβώς έχω και για την εκτίμηση των κοινών πραγμάτων. Νομίζω δηλαδή πως δεν πρέπει να καμαρώνουμε ούτε και να θεωρούμε ικανοποιητικό το ότι έχουμε φανή νομιμώτεροι από ανθρώπους χρεωκοπημένους και μανιακούς, αλλά πολύ περισσότερο πρέπει ν' αγανακτούμε και να στενοχωρούμεθα που είμαστε πολύ κατώτεροι από τους προγόνους μας. Είναι λοιπόν ανάγκη να συναγωνισθούμε τους προγόνους στην αρετή και όχι τους τριάκοντα τυράννους στην πονηρία, γιατί νομίζω πως είναι επιβεβλημένο σε μας να ξεπεράσουμε στην αρετή κάθε προηγούμενο παράδειγμα.

Αυτές τις σκέψεις μου δεν τις εκθέτω τώρα για πρώτη φορά, αλλά πολλές φορές μέχρι σήμερα και σε πολλούς ανθρώπους, γιατί ξέρω καλά, ότι σε κάθε τόπο ευδοκιμούν δένδρα και καρποί και γεννώνται ζώα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικά από τους άλλους τόπους, η δε χώρα μας έχει τη δύναμη να παρουσιάζη και να αναδεικνύη άνδρας όχι μόνο στις τέχνες και στα κατορθώματα και στη ρητορική δεινότητα πάρα πολύ ξεχωριστούς, αλλά και στην ανδρεία και στην αρετή πάρα πολύ διαφορετικούς από τους άνδρας άλλων χωρών. Αυτό μάλιστα μπορεί εύκολα κανείς να το συμπεράνη και από τους παλαιούς αγώνες που έκαμαν οι πρόγονοί μας προς τας Αμαζόνας και τους Θράκας και όλους τους Πελοποννησίους, αλλά και από τους μεγάλους Περσικούς πολέμους. Σ' αυτούς και μόνοι τους και μαζί με τους Πελοποννησίους και σε πεζικούς αγώνες και σε ναυμαχίες κατετρόπωσαν τους βαρβάρους και εκρίθησαν άξιοι της ηγεμονίας μεταξύ όλων των Ελλήνων. Απ' όλα αυτά τίποτε ασφαλώς δεν θα είχαν κατορθώσει, αν δεν είχαν πραγματικά φύση όλως διόλου ξεχωριστή.

Ας μη νομίση όμως κανείς ότι οι έπαινοι αυτοί ταιριάζουν και στους σημερινούς πολιτικούς. Κάθε άλλο. Τέτοια λόγια είναι ύμνος για κείνους που εφάνηκαν άξιοι στ' αλήθεια της αρετής των προγόνων, κατηγορία για τους άλλους που εντρόπιασαν τη λαμπρή καταγωγή τους με την οκνηρία της σκέψεως και την κακία, όπως ακριβώς συμβαίνει και με μας, γιατί πρέπει να λέη κανείς την αλήθεια. Γιατί αν και η φύση μας υπήρξε τόσον εκλεκτή, δεν την εκαλλιεργήσαμε, αλλά την αφήσαμε να καταπέση σε ακρισία και ταραχή και επιθυμία πονηρών πραγμάτων.