Επειδή λοιπόν η παρούσα φιλοσοφική μας ενασχόληση δεν έχει ως στόχο της, όπως οι άλλες, τη θεωρητική γνώση (η έρευνά μας δηλαδή δεν γίνεται για να μάθουμε τι είναι η αρετή, αλλά για να γίνουμε ενάρετοι ― αλλιώς δεν θα είχε κανένα νόημα), είναι ανάγκη να εξετάσουμε το θέμα «πράξεις», με το νόημα (30) «πώς πρέπει να τις πράττουμε» ― αυτό, φυσικά, επειδή από αυτές εξαρτάται και το τι θα είναι τελικά οι έξεις μας, όπως το έχουμε ήδη πει. Ας βάλουμε λοιπόν ως βάση τη γενικά παραδεκτή αρχή ότι οι πράξεις μας πρέπει να κατευθύνονται από τον ορθό λόγο ― για το θέμα αυτό θα μιλήσουμε πιο κάτω (εκεί θα πούμε και τι είναι ο ορθός λόγος και σε ποια σχέση βρίσκεται προς τις άλλες αρετές). [1104a] Ας σπεύσουμε όμως να συμφωνήσουμε από τώρα μεταξύ μας πως κάθε φορά που μιλούμε για πράξεις και για συμπεριφορές ο λόγος μας δεν μπορεί παρά να είναι γενικός και όχι ακριβής ως τη λεπτομέρεια· το είπαμε ήδη στην αρχή αρχή, ότι οι φιλοσοφικοί μας λόγοι πρέπει να ζητούμε να είναι αντίστοιχοι προς το θέμα μας ― και, βέβαια, τα θέματα τα σχετικά με τη συμπεριφορά μας και με ό,τι μας συμφέρει και μας ωφελεί δεν έχουν τίποτε το σταθερό, όπως δεν έχουν τίποτε το σταθερό και τα θέματα τα σχετικά με την υγεία μας. (5) Αν αυτό ισχύει για τις γενικότερου περιεχομένου κρίσεις μας, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό δεν μπορείνα είναι ακριβής ως την τελευταία λεπτομέρεια ο λόγος μας για τα επιμέρους θέματα, αφού αυτά δεν αποτελούν αντικείμενο κάποιας συγκεκριμένης επιστήμης ούτε εμπίπτουν σε κάποιους συγκεκριμένους κανόνες, αλλά τα ίδια τα ενεργούντα άτομα πρέπει κάθε φορά να κρίνουν τι ταιριάζει στη συγκεκριμένη περίσταση ― όπως ακριβώς συμβαίνει και στον χώρο της ιατρικής ή στην τέχνη της διακυβέρνησης του πλοίου.

(10) Παρόλο όμως που η παρούσα μας έρευνα έχει αυτόν τον χαρακτήρα, εμείς πρέπει να της προσφέρουμε όποια συνδρομή μπορούμε. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με την παρατήρηση ότι τα πράγματα αυτά έχουν από τη φύση τους την ιδιότητα να φθείρονται από την έλλειψη και την υπερβολή, όπως ακριβώς βλέπουμε ότι γίνεται στην περίπτωση της σωματικής ρώμης και της υγείας ― το θεωρείτε, φαντάζομαι, φυσικό, για τα όχι φανερά πράγματα να χρησιμοποιούμε τις αποδείξεις που μας προσφέρουν τα φανερά. (15) Έτσι: οι υπερβολικές γυμναστικές ασκήσεις αλλά και οι λειψές φθείρουν τη σωματική δύναμη· επίσης: τα ποτά και τα τρόφιμα, όταν γίνονται περισσότερα ή λιγότερα από κάποια συγκεκριμένη ποσότητα, φθείρουν την υγεία, ενώ τα σύμφωνα με το μέτρο τη γεννούν, την αυξάνουν και τη διασφαλίζουν. Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και στην περίπτωση της σωφροσύνης, της ανδρείας και των άλλων αρετών. (20) Πραγματικά, ο άνθρωπος που συστηματικά τρέπεται σε φυγή μπροστά στο καθετί, που φοβάται τα πάντα και δεν αντιστέκεται σε τίποτε, γίνεται δειλός· ο άνθρωπος, από την άλλη, που δεν φοβάται τίποτε και βγαίνει να αντιμετωπίζει το καθετί, γίνεται απόκοτος· το ίδιο: αυτός που απολαμβάνει συστηματικά όλων των ειδών τις ηδονές και δεν μένει μακριά από καμία, γίνεται ακόλαστος, ενώ αυτός που ―σαν αγροίκος― μένει συστηματικά μακριά από όλες τους, γίνεται, θα λέγαμε, αναίσθητος· (25) συμπέρασμα: τη σωφροσύνη και την ανδρεία τις φθείρει η υπερβολή και η έλλειψη, ενώ η μεσότητα τις σώζει.

Δεν είναι όμως μόνο ότι έχουν την ίδια αρχή και τις ίδιες αιτίες τόσο η γένεση και η αύξηση των αρετών όσο και η φθορά τους· στον ίδιο επίσης χώροθα εκδηλωθεί και η πραγμάτωσή τους· (30) έτσι, άλλωστε, συμβαίνει και στις άλλες, τις πιο φανερές, περιπτώσεις· π.χ. στην περίπτωση της σωματικής ρώμης: η σωματική ρώμη γεννιέται από την πολλή τροφήκαι από την άσκηση στους πολλούς κόπους, αυτά όμως τα πράγματα είναι ικανός να τα κάνει κατά κύριο λόγο ο σωματικά ρωμαλέος. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις αρετές: μένοντας συστηματικά μακριά από τις ηδονές γινόμαστε σώφρονες, (35) και όταν γίνουμε, έχουμε πια σε πολύ μεγάλο βαθμό τη δύναμη να μένουμε μακριά τους· [1104b] το ίδιο και με την ανδρεία: αποκτώντας σιγά σιγά τη συνήθεια να περιφρονούμε τα πράγματα που προκαλούν φόβο και να τα αντιμετωπίζουμε, γινόμαστε ανδρείοι, και όταν γίνουμε, έχουμε πια σε πολύ μεγάλο βαθμό τη δύναμη να τα αντιμετωπίζουμε.

Επειδή η παρούσα μελέτη δεν γίνεται χάριν της θεωρίας, καθώς αι άλλαι (διότι δεν ερευνώμεν διά να μάθωμεν τί είναι η αρετή, αλλά διά να γίνωμεν ενάρετοι, διότι άλλως ουδέν όφελος θα προέκυπτεν εξ αυτής), παρίσταται ανάγκη να σκεφθώμεν διά τας (30) πράξεις κατά ποίον τρόπον πρέπει να εκτελούνται. Διότι αυταί καθορίζουν το ποιόν των ψυχικών καταστάσεών μας, καθώς αναφέραμεν. Λοιπόν το ότι οφείλομεν να ενεργούμεν σύμφωνα με τον ορθόν λόγον, είναι κοινώς παραδεδεγμένον αξίωμα. Ας το δεχθώμεν λοιπόν ως αφετηρίαν. Εν συνεχεία δε θα είπωμεν, όσον αφορά το ζήτημα τούτο, εις τι έγκειται ο ορθός λόγος και ποιαν σχέσιν έχει ούτος προς τας λοιπάς αρετάς. [1104a] Δέον όμως να δεχθώμεν εκ των προτέρων, ότι πάσα θεωρία περί της (ηθικής) δράσεώς μας δεν πρέπει να είναι παρά γενική και κεφαλαιώδης, καθώς είπαμεν εις την αρχήν, δηλαδή ότι αι αξιώσεις διά μίαν διευκρίνησιν πρέπει να κατευθύνωνται αναλόγως της εκάστοτε εξεταζομένης ύλης. Ό,τι όμως ανήκει εις την σφαίραν της ηθικής δράσεως και ό,τι είναι συμφέρον εις την ζωήν δεν έχει καμμίαν σταθερότητα, (5) καθώς δεν έχει τοιαύτην και ό,τι αφορά τα της υγείας. Και αν είναι τοιούτος ο γενικός ορισμός, πολύ περισσότερον ανακριβής τυγχάνει ο ορισμός των λεπτομερειών, διότι δεν υπάγεται ούτε εις τέχνην τινά ούτε εις οδηγίαν. Πρέπει λοιπόν αυτοί οι ίδιοι οι ενεργούντες να συγκεντρώνουν εκάστοτε την προσοχήν αυτών εις την επίκαιρον (την κρίσιμον) στιγμήν, καθώς γίνεται εις την ιατρικήν και την (10) διεύθυνσιν πλοίου. Αλλά, μολονότι η παρούσα μελέτη είναι τοιαύτης φύσεως, πρέπει να προσπαθήσωμεν ν' αντιμετωπίσωμεν την δυσκολίαν.

Εν πρώτοις, πρέπει να παρατηρήσωμεν, ότι τοιούτου είδους ενέργειαι καταστρέφονται και συνεπεία ελλείψεως και λόγω υπερβολής (διότι πρέπει να επικαλούμεθα διά τα άλυτα ζητήματα το κύρος των γνωστών), καθώς βλέπομεν, ότι κάμνουν οι άνθρωποι διά την ρώμην και την υγείαν. (15) Διότι και τα υπερβολικά γυμνάσια και τα ελλιπή φθείρουν την (σωματικήν) δύναμιν, ομοίως δε και η υπέρμετρος ή ελλιπής χρήσις ποτών και τροφών καταστρέφει την υγείαν, ενώ η με λογικόν μέτρον χρησιμοποίησίς των την στερεώνουν και την αυξάνουν και την διασώζουν. Το αυτό συμβαίνει και όσον αφορά την σωφροσύνην, την ανδρείαν και τας άλλας αρετάς. (20) Διότι και όστις, υπό φόβου καταλαμβανόμενος, τρέπεται εις φυγήν και εις ουδέν ανθίσταται, γίνεται δειλός, ενώ εκείνος, όστις δεν φοβείται τίποτε και προχωρεί εναντίον οιουδήποτε, γίνεται θρασύς, ομοίως δε και εκείνος, όστις απολαμβάνει όλας τα ηδονάς και δεν αποφεύγει καμμίαν, γίνεται ακόλαστος. Και εκείνος, όστις τας αποφεύγει όλας, καθώς οι χωρικοί, είναι προφανώς αναίσθητος. (25) Η σωφροσύνη λοιπόν και η ανδρεία φθείρονται από την υπερβολήν και την έλλειψιν, ενώ η τήρησις λογικού μέτρου τας διασώζει. Αλλ' όχι μόνον αι γενέσεις, αι αυξήσεις και αι καταστροφαί γεννώνται εκ των αυτών και διά των αυτών αιτίων, αλλά και αι δρώσαι δυνάμεις μας θα εμφανισθούν διεπόμεναι υπό των αυτών συνθηκών. (30) Διότι το ίδιον συμβαίνει και εις περισσότερον συγκεκριμένας περιπτώσεις, λόγου χάριν εις την σωματικήν δύναμιν. Δηλαδή η δύναμις αυτή δημιουργείται μεν εκ της προσλήψεως πολλής τροφής και εκ της ασκήσεως να υπομένη κανείς πολλούς κόπους, αλλά ταύτα είναι πάλιν ικανός να εκτελή περισσότερον ο ρωμαλέος. Ούτως έχει το πράγμα και όσον αφορά τας αρετάς. Διότι, με το να απέχωμεν από τας ηδονάς, γινόμεθα σώφρονες, (35) και αφού γίνομεν τοιούτοι, είμεθα ικανοί να απέχωμεν με περισσοτέραν ευκολίαν. Το αυτό ισχύει [1104b] και διά την ανδρείαν. Διότι, συνηθίζοντες να περιφρονούμεν τους κινδύνους και να τους αναμένωμεν ατάραχοι, γινόμεθα ανδρείοι, και αφού γίνωμεν τοιούτοι, θα ημπορούμεν ν' αντιμετωπίζωμεν τους κινδύνους ευκολώτατα.