[1.66.1] Εις τας προϋπαρχούσας μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων αιτιάσεις είχαν ήδη προστεθή και αυταί. Οι μεν Κορίνθιοι, δηλαδή, κατηγόρουν τους Αθηναίους, ότι επολιόρκουν την Ποτείδαιαν, ενώ ήτο αποικία των, και ενώ εντός αυτής ευρίσκετο στρατός των Κορινθίων και των άλλων Πελοποννησίων.

Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, κατηγόρουν τους Πελοποννησίους, ότι ώθησαν εις επανάστασιν πόλιν σύμμαχόν των και φόρου υποτελή, και ότι ενωθέντες ήδη με τους Ποτειδαιάτας, προέβαιναν φανερά εις εχθροπραξίας εναντίον των. Ο πόλεμος εν τούτοις δεν είχεν εισέτι εκραγή ( αλλ' εξηκολούθει ισχύουσα η τριακονταετής ειρήνη. [1.67.1] Διότι μέχρι τούδε οι Κορίνθιοι είχαν ενεργήσει εξ ιδίας μόνον πρωτοβουλίας, χωρίς να εκθέσουν τους συμμάχους των.

Αλλά μετά την έναρξιν της πολιορκίας της Ποτειδαίας δεν ημπορούσαν να ησυχάσουν, διότι Κορινθιακός στρατός είχεν αποκλεισθή εντός αυτής, και συγχρόνως εφοβούντο περί της τύχης της πόλεως. Ως εκ τούτου, εκάλεσαν άνευ αναβολής τα μέλη της Πελοποννησιακής ομοσπονδίας εις την Λακεδαίμονα, και ελθόντες εκεί κατεκραύγαζαν εναντίον των Αθηναίων, ότι είχαν παραβιάση την τριακονταετή ειρήνην και αδικούν τους Πελοποννησίους. [1.67.2] Οι Αιγινήται, εξ άλλου, οι οποίοι έστειλαν κρυφά πρέσβεις, διότι εφοβούντο τους Αθηναίους, έλαβαν μαζύ με τους Κορινθίους σπουδαιότατον μέρος εις την υποδαύλισιν του πολέμου, λέγοντες ότι εστερήθησαν την αυτονομίαν των κατά παράβασιν των συνθηκών. [1.67.3] Οι Λακεδαιμόνιοι προσεκάλεσαν και αυτοί τότε και όσους άλλους από τους συμμάχους ισχυρίζοντο, ότι είχαν αδικηθή από τους Αθηναίους, και συγκαλέσαντες την συνήθη συνέλευσιν του λαού, εζήτησαν από αυτούς να εκθέσουν ενώπιόν της τας αιτιάσεις των. [1.67.4] Πολλοί ως εκ τούτου επροχώρησαν εις το βήμα και εξέθεσαν έκαστος τα παράπονά του. Οι Μεγαρείς παρεπονέθησαν και δια πολλά άλλα, ιδίως όμως ότι αποκλείονται, παρά την συνθήκην, και από τους λιμένας της Αθηναϊκής επικρατείας και από την Αττικήν αγοράν. [1.67.5] Οι Κορίνθιοι επροχώρησαν τελευταίοι εις το βήμα, αφού άφισαν πρώτον τους άλλους να εξερεθίσουν τους Λακεδαιμονίους, και ωμίλησαν ως εξής περίπου.

[1.68.1] «Η ευθύτης, η οποία διέπει όλας τας πράξεις του δημοσίου και του ιδιωτικού σας βίου, ω Λακεδαιμόνιοι, σας καθιστά δυσπιστοτέρους προς ημάς τους άλλους, οσάκις διατυπώνομεν αιτιάσεις εναντίων τρίτων. Η δυσπιστία αυτή, μολονότι σας καθιστά νηφαλίους, σας αφίνει όμως ως επί το πλείστον εις μεγάλην άγνοιαν των συμβαινόντων έξω της χώρας σας. [1.68.2] Διότι, ενώ επανειλημμένως σας προείπαμεν τας αδικίας, τας οποίας οι Αθηναίοι εμελέτων εναντίον μας, δεν ηθέλατε να βεβαιωθήτε περί της αληθείας των καταγγελιών μας, αλλ' εστρέφατε τας υπονοίας σας εναντίον των καταγγελλόντων μάλλον, ως αγομένων τάχα από ιδιοτέλειαν. Και δι' αυτό, όχι πριν αρχίσουν τα παθήματά μας, αλλ' ενώ επάσχαμεν ήδη, συνεκαλέσατε τους συμμάχους αυτούς εδώ, εκ των οποίων εις ημάς προ πάντων αρμόζει να λάβωμεν τον λόγον, διότι και μεγίστας έχομεν αιτιάσεις, καθόσον υποφέρομεν προσβαλλόμενοι μεν από τους Αθηναίους, παραμελούμενοι δε από σας. [1.68.3] Και αν μεν τα κατά της Ελλάδος αδικήματάτων εγίνοντο εν κρυπτώ και παραβύστω, θα είχατε ανάγκην περαιτέρω αποδείξεων, λόγω της αγνοίας εις την οποίαν ευρίσκεσθε. Τώρα όμως ποία ανάγκη να μακρηγορώμεν, αφού βλέπετε, ότι άλλοι μεν από τους Έλληνας έχουν ήδη υποδουλωθή, άλλων δε, και προ πάντων των συμμάχων σας, την ελευθερίαν επιβουλεύονται οι Αθηναίοι, και από πολλού έχουν παρασκευασθή, αποβλέποντες εις τον μέλλοντα πόλεμον; [1.68.4] Διότι άλλως ούτε την Κέρκυραν ήθελαν καταλάβει αιφνιδιαστικώς και κρατεί παρά την θέλησίν μας, ούτε την Ποτείδαιαν θα επολιόρκουν, εκ των οποίων η μεν τελευταία έχει έξαιρετικήν στρατηγικήν σημασίαν δια την Χαλκιδικήν, εκείνη δε ημπορούσε να παράσχη μεγάλην ναυτικήν δύναμιν εις τους Πελοποννησίους.

[1.69.1] »Και την ευθύνην όλων αυτών φέρετε σεις, οι οποίοι και τους επετρέψατε να οχυρώσουν πρώτον την πόλιν των μετά τους Περσικούς πολέμους και να εγείρουν ακολούθως τα Μακρά Τείχη, και επί πλέον αποστερείτε διαρκώς μέχρι σήμερον από την ελευθερίαν των, όχι μόνον τους συμμάχους των Αθηναίων, όσους αυτοί έχουν υποδουλώσει, αλλά και τους ιδικούς σας ακόμη συμμάχους. Διότι ο καθαυτό ένοχος της υποδουλώσεως άλλου λαού δεν είναι εκείνος που τον υποβάλλει αμέσως υπό τον ζυγόν του, αλλ' εκείνος, ο οποίος, ενώ ημπορεί να εμποδίση την υποδούλωσίν του, αδιαφορεί δι' αυτήν, και αν ακόμη αυτός απολαμβάνη γενικής αναγνωρίσεως της γενναιοφροσύνης του ως ελευθερωτού της Ελλάδος. [1.69.2] Και ήδη κατωρθώσαμεν, ύστερα από τόσας δυσκολίας, να συνέλθωμεν, αλλά χωρίς ακόμη σαφώς καθωρισμένον σκοπόν. Διότι δεν έπρεπε να διασκεπτώμεθα πλέον περί του αν αδικούμεθα, αλλά περί του πώς θα τιμωρήσωμεν τους αδικούντας. Οι γνωρίζοντες τωόντι να ενεργούν βαδίζουν αποφασιστικώς και άνευ ενδοιασμού εναντίον εχθρού αναποφασίστου ακόμη. [1.69.3] Γνωρίζομεν άλλωστε πολύ καλά την οδόν που ακολουθούν οι Αθηναίοι, καταπατούντες ολίγον κατ' ολίγον τα συμφέροντα των άλλων. Εφόσον πιστεύουν, ότι τυφλώττετε και δεν τους αντιλαμβάνεσθε, είναι ολιγώτερον θρασείς. Όταν όμως εννοήσουν, ότι εν γνώσει τούς ανέχεσθε, θα σας πιέζουν ισχυρότερον. [1.69.4] Διότι, ακολουθούντες πολιτικήν αδρανείας, μόνοι σεις, ω Λακεδαιμόνιοι, εξ όλων των Ελλήνων αμύνεσθε εναντίον εκείνων πού σας επιτίθενται, όχι δια της χρήσεως της δυνάμεώς σας, αλλά δια της αναβλητικότητός σας, και μόνοι σεις κινείσθε δια να συντρίψετε την ισχύν των εχθρών σας, όχι εις την αρχήν της, αλλ' όταν έχη ήδη διπλασιασθή. [1.69.5] Είναι αληθές ότι επεκράτει η φήμη, ότι ημπορεί κανείς να στηριχθή εις σας με απόλυτον πεποίθησιν. Αλλ' η φήμη αυτή, όπως απέδειξαν τα πράγματα, είναι ανωτέρα της πραγματικότητος. Οι Πέρσαι, λόγου χάριν, όπως οι ίδιοι γνωρίζομεν, εκστρατεύσαντες από τα πέρατα της γης, έφθασαν μέχρι των ορίων της Πελοποννήσου πριν ή προλάβετε να τους αντιμετωπίσετε κατά τρόπον άξιον της δυνάμεώς σας. Και τώρα βλέπετε με αδιαφορίαν τους Αθηναίους, ενώ δεν είναι μακράν, όπως οι Πέρσαι, αλλά πολύ πλησίον. Και αντί να επιτεθήτε σεις πρώτοι εναντίον του εχθρού, προτιμάτε να αφίσετε εις αυτόν την πρωτοβουλίαν της επιθέσεως και τότε ν' αμυνθήτε, και εκτεθήτε εις τας παλιντροπίας του πολέμου προς αντιπάλους, οι οποίοι έγιναν εν τω μεταξύ πολύ δυνατότεροι. Και εν τούτοις καλώς γνωρίζετε, ότι ο βάρβαρος απέτυχεν ένεκα των ιδικών του σφαλμάτων μάλλον, και ότι εις τας προς τους Αθηναίους αντιθέσεις μας τας μέχρι τούδε επιτυχίας μας οφείλομεν, ημείς οι σύμμαχοί σας, εις τα σφάλματά των μάλλον παρά εις την ιδικήν σας βοήθειαν. Διότι, ως γνωστόν, αι ελπίδες που εστήριξαν επάνω σας έγιναν ήδη αιτία της καταστροφής περισσοτέρων του ενός, οι οποίοι ευρέθησαν απαράσκευοι, ένεκα της προς σας εμπιστοσύνης. [1.69.6] Και εάν μεταχειριζώμεθα τοιαύτην γλώσσαν, κανείς από σας ας μην υπόθεση, ότι απευθύνομεν εναντίον σας κατηγορίαν, ωθούμενοι από πνεύμα εχθρότητος, ενώ σκοπός μας είναι να διατυπώσωμεν απλώς παράπονα. Διότι παράπονα διατυπώνει κανείς κατά φίλων πλανωμένων, ενώ κατηγορίας απευθύνει κατ' εχθρών, οι οποίοι τον ηδίκησαν.

[1.70.1] »Αλλ' άλλωστε και ανεξαρτήτως τούτου νομίζομεν, ότι έχομεν περισσότερον από κάθε άλλον το δικαίωμα να ψέξωμεν τους φίλους μας, τόσον μάλλον καθόσον πρόκειται περί ζωτικών μας συμφερόντων. Την σπουδαιότητα των συμφερόντων αυτών νομίζομεν ότι δεν αντιλαμβάνεσθε. Ούτε εσκέφθητε ποτέ ποίου είδους άνθρωποι είναι οι Αθηναίοι, προς τους οποίους θ' αναγκασθήτε να πολεμήσετε, και πόσον πολύ, ή μάλλον πόσον εντελώς διαφορετικοί είναι από σας. [1.70.2] Εκείνοι τωόντι είναι νεωτερισταί, ικανοί και εις ταχείαν σύλληψιν νέων σχεδίων και εις ταχείαν εκτέλεσιν των άπαξ αποφασισθέντων. Ενώ η ιδική σας ικανότης περιορίζεται εις την διατήρησιν των κεκτημένων, χωρίς τίποτε νέον να επινοήτε και χωρίς καν να φέρετε εις πέρας το απολύτως αναγκαίον. [1.70.3] Επί πλέον, εκείνοι μεν και τολμούν υπέρ την δύναμίν των, και διακινδυνεύουν παρά τας υπαγορεύσεις της φρονήσεως, και διατηρούν την αισιοδοξίαν των εν μέσω των κινδύνων. Η ιδική σας αντιθέτως συνήθεια είναι να επιχειρήτε κατώτερα της δυνάμεως σας, και να δυσπιστήτε και προς εκείνα ακόμη, τα οποία η σκέψις παρουσιάζει ως βέβαια, και όταν περιπέσετε εις κινδύνους, να νομίζετε ότι ουδέποτε θ' απαλλαγήτε απ' αυτούς. [1.70.4] Αλλά και περαιτέρω, εκείνοι είναι ακαταπονήτως δραστήριοι, σεις είσθε αναβλητικοί, εκείνοι φίλοι των ταξειδίων, σεις αποστρέφεστε τας αποδημίας. Διότι εκείνοι μεν θεωρούν τα ταξείδια ως μέσον αυξήσεως του πλούτου των, ενώ σεις φοβείσθε, ότι δια νέων επιχειρήσεων ημπορείτε να διακινδυνεύσετε και τα ήδη υπάρχοντα. [1.70.5] Οσάκις νικήσουν τους εχθρούς των, ωθούν την εκμετάλλευσιν μέχρι του ακροτάτου δυνατού σημείου και οσάκις νικηθούν, υποχωρούν όσον το δυνατόν ολιγώτερον. [1.70.6] Μεταχειρίζονται τα σώματά των εις την υπηρεσίαν της πατρίδος, ως να ήσαν εντελώς ξένα και όχι ιδικά των, το πνεύμα των όμως θεωρούν ως το ασφαλέστερον εις την διάθεσίν των όργανον, όπως κατορθώσουν να επιτύχουν κάτι τι άξιον λόγου υπέρ αυτής. [1.70.7] Και αν μεν δεν επιτύχουν όσα εσχεδίασαν, θεωρούν ότι έχασαν κάτι τι, το οποίον είχαν ήδη. Εάν όμως η επιχείρησίς των στεφθή υπό επιτυχίας, θεωρούν το επιτευχθέν μικρόν, εν συγκρίσει προς ό,τι υπολείπεται ακόμη να πραχθή. Αλλ' εάν τυχόν αποτύχη καμμία των επιχείρησις, αναπληρώνουν το έλλειμμα δια της συλλήψεως νέων αμέσως ελπίδων. Διότι εις μόνους αυτούς συμβαίνει ώστε πραγματοποίησις και επιθυμία, οσάκις συλλαμβάνουν εν σχέδιον, να συμπίπτουν εις εν και το αυτό, ως εκ της ταχύτητος, με την οποίαν επιχειρούν τ' αποφασισθέντα. [1.70.8] Αυτός είναι ο πλήρης μόχθων και κινδύνων σκοπός, υπέρ του οποίου αγωνίζονται καθ' όλην των την ζωήν. Και απολαμβάνουν ελάχιστα τα υπάρχοντα, διότι διαρκώς επιζητούν ν' αποκτήσουν περισσότερα. Η εκτέλεσις του καθήκοντος αποτελεί δι' αυτούς την μόνην εορτήν, και θεωρούν την ησυχίαν της απραξίας ως μεγαλητέραν συμφοράν παρά την επίπονον δράσιν. [1.70.9] Ώστε την αλήθειαν θα έλεγε κανείς, εάν συγκεφαλαιώνων ήθελεν ειπεί περί αυτών, ότι εγεννήθησαν, όπως ούτε οι ίδιοι μένουν ήσυχοι, ούτε τους άλλους αφίνουν ησύχους.

[1.71.1] »Ενώ εν τούτοις τοιαύτη πόλις ίσταται αντιμέτωπός σας, σεις, Λακεδαιμόνιοι, συνεχίζετε την πολιτικήν της αναβλητικότητος, και δεν αντιλαμβάνεσθε, ότι η ειρήνη είναι μακρότερον χρόνον εξησφαλισμένη δι' εκείνους, οι οποίοι μεταχειρίζονται μεν την στρατιωτικήν των δύναμιν μόνον υπέρ δικαίας υποθέσεως, φαίνονται όμως συγχρόνως αποφασισμένοι να μη ανεχθούν ν' αδικούνται από άλλους. Τουναντίον νομίζετε, ότι δίκαια πράττετε, εάν ούτε τους άλλους ενοχλήτε, αποφεύγετε δε και την βλάβην, την οποίαν ημπορείτε να υποστήτε οι ίδιοι αμυνόμενοι κατά της αδικίας άλλων. [1.71.2] Τοιαύτη πολιτική θα εστέφετο δυσκόλως με επιτυχίαν, και αν ακόμη εγειτονεύατε προς πόλιν έχουσαν τον ίδιον με σας τρόπον του σκέπτεσθαι. Πραγματικώς όμως αι ιδικαί σας μέθοδοι, ως προ μικρού απεδείξαμεν, παραβαλλόμεναι με τας ιδικάς των, είναι απηρχαιωμέναι. [1.71.3] Και εις την πολιτικήν δε, καθώς και εις τας τέχνας, κατ' ανάγκην το νέον επικρατεί πάντοτε του απηρχαιωμένου. Είναι αληθές, ότι εις χρόνους ειρήνης αι κυβερνητικαί μέθοδοι καλλίτερον είναι να μη μεταβάλλωνται. Αλλ' η ανάγκη της αντιμετωπίσεως πολλών συγχρόνως δυσκολιών επιβάλλει και την βελτίωσιν των εν χρήσει μεθόδων. Και επειδή οι Αθηναίοι έχουν πολυμερεστέραν πείραν, δι' αυτό και αι Αθηναϊκαί κυβερνητικαί μέθοδοι έχουν περισσότερον εκνεωτερισθή από τας ιδικάς σας. [1.71.4] Ας τεθή λοιπόν πλέον τέρμα εις την αναβλητικότητά σας. Σπεύσατε τώρα πλέον να βοηθήσετε και ημάς τους συμμάχους σας και τους Ποτειδαιάτας, σύμφωνα με την υπόσχεσίν σας, εισβάλλοντες άνευ αναβολής εις την Αττικήν, δια να μη εγκαταλείψετε φίλους, συνδεομένους προς σας δια κοινής καταγωγής, εις χείρας των χειροτέρων εχθρών, μηδέ αναγκάσετε ημάς τους άλλους, απογοητευμένους από σας, να ζητήσωμεν άλλην συμμαχίαν. [1.71.5] Εάν πράξωμεν τούτο, δεν θ' αμαρτήσωμεν ούτε απέναντι των θεών, προς τους οποίους ωρκίσθημεν, ούτε απέναντι ανθρώπων εχεφρονούντων. Διότι τας συνθήκας αθετούν όχι εκείνοι, οι οποίοι εγκαταλειπόμενοι στρέφονται προς άλλους συμμάχους, αλλ' οι εγκαταλείποντες συμμάχους, τους οποίους ωρκίσθησαν να βοηθούν. [1.71.6] Αλλ' εάν θέλετε να δείξετε ζήλον υπέρ των συμμάχων σας, θα παραμείνωμεν σταθεροί παρά το πλευρόν σας. Διότι ούτε όσια θα επράτταμεν μεταβάλλοντες εις τοιαύτην περίπτωσιν φίλους, ούτε θα ευρίσκαμεν άλλους οικειοτέρους προς ημάς, ως εκ της μακράς συνηθείας. [1.71.7] Έχοντες ύπ' όψιν ταύτα φροντίσατε να λάβετε ορθάς αποφάσεις, και προσπαθήσατε όπως υπό την ηγεσίαν σας η Πελοπόννησος μη καταστή ασθενεστέρα από ό,τι οι πατέρες σας την παρέδωσαν».

[1.66.1] Αυτές λοιπόν τις αιτίες για παράπονα είχαν ο ένας ενάντια στον άλλο, οι Αθηναίοι και οι Πελοποννήσιοι· οι Κορίνθιοι από τη μια μεριά κατηγορούσαν τους Αθηναίους ότι πολιορκούσαν την Ποτείδαια που ήταν δική τους αποικία και που σ' αυτήν κατοικούσαν Κορίνθιοι και άλλοι Πελοποννήσιοι, κι από την άλλη οι Αθηναίοι τους Κορινθίους πως παρέσυραν την Ποτείδαια, που ήταν συμμαχική τους πόλη και υπόχρεη σε φόρο, ν' αποστατήσει, και πήγαν κι αυτοί και τους πολέμησαν φανερά μαζί με τους Ποτειδαιάτες. Μ' όλον τούτο, δεν είχε ξεσπάσει ο πόλεμος με τα όλα του, αλλά ήταν ακόμα ανακωχή· [1.67.1] γιατί αυτά τα έκαμαν οι Κορίνθιοι με ιδιωτικό στράτευμα και χωρίς τη σύμπραξη των άλλων Πελοποννησίων.

Ενόσω όμως ήταν πολιορκημένη η Ποτείδαια, δεν μπορούσαν να μείνουν άπραχτοι, αφού και δικούς τους άντρες είχανε μέσα στην πολιτεία, και φοβούνταν για τον τόπο· και γρήγορα προσκάλεσαν τους συμμάχους σε σύναξη στην Λακεδαίμονα, και πήγαν και οι ίδιοι και κατηγορούσαν σφοδρά τους Αθηναίους, πως έχουν καταλύσει τη συνθήκη και αδικούν την Πελοπόννησο. [1.67.2] Οι Αιγινήτες πάλι δεν έστειλαν επίσημη αντιπροσωπεία, επειδή φοβούνταν τους Αθηναίους, κρυφά όμως δεν παρακινούσαν για πόλεμο λιγότερο από τους Κορινθίους, λέγοντας πως δεν ήταν αυτόνομοι, σύμφωνα με τη συνθήκη. [1.67.3] Οι Λακεδαιμόνιοι προσκάλεσαν μαζί με τους Κορινθίους και τους συμμάχους, κι όποιον άλλον είχε να υποστηρίξει πως αδικήθηκε σε κάτι από τους Αθηναίους, και κάνοντας τη συνειθισμένη δική τους σύναξη, είπαν να μιλήσει όποιος θέλει. [1.67.4] Και πολλοί άλλοι ανέβηκαν στο βήμα κ' έκανε ο καθένας τα παράπονά του, και οι Μεγαρίτες που έδειξαν κι άλλες, όχι λίγες διαφορές τους με τους Αθηναίους, αλλά το κυριότερο πως αποκλείονταν από τα λιμάνια που ήσαν στην εξουσία των Αθηναίων και από τις αγορές της Αττικής, παρά τη συνθήκη. Τελευταίοι ανέβηκαν στο βήμα οι Κορίνθιοι, κι αφού άφησαν τους άλλους να εξεγείρουν τους Λακεδαιμονίους, μίλησαν απάνω–κάτω έτσι:

[1.68.1] «Η εμπιστοσύνη που δείχνετε σεις, Λακεδαιμόνιοι στην πολιτική σας ζωή και στις σχέσεις μεταξύ σας, σας κάνει να μην πιστεύετε εμάς τους άλλους όταν κατηγορούμε κανένα· κι από τούτο έχετε βέβαια γίνει γνωστικοί, αλλά είστε πιο άμαθοι ως για τις εξωτερικές υποθέσεις. [1.68.2] Γιατί πολλές φορές ενώ σας προλέγαμε τι μέλλαμε να πάθομε από τους Αθηναίους, δε θέλατε να καταλάβετε αυτά που σας διδάσκαμε κάθε φορά, αλλά υποψιαζόσαστε αυτούς που σας τα 'λεγαν, πως τάχα μιλούσαν αποκλειστικά για δικές τους διαφορές. Και γι' αυτό το λόγο προσκαλέσατε εδώ τούτους τους συμμάχους, όχι πριν πάθουν, αλλά μόνο τώρα, που βρισκόμαστε κι όλας μεσ' στη φωτιά· και ανάμεσά τους εμείς ταιριάζει να μιλήσομε περισσότερο που έχομε τα πιο βαρειά παράπονα, αφού οι μεν Αθηναίοι μας προσβάλλουν, εσείς όμως μας αψηφάτε.

[1.68.3] »Κι αν έκαναν τ' άδικα στην Ελλάδα χωρίς να το φανερώσουν, αλλά με κρυφό τρόπο, ίσως θα χρειαζόταν να σας τα μάθομε, γιατί δε θα τα ξέρατε· τώρα όμως τι χρειάζονται τα πολλά λόγια, αφού βλέπετε άλλους μεν υποδουλωμένους, ενώ για άλλους πλέκουν αυτοί τα δολερά τους σχέδια, κι όχι λιγότερο για τους συμμάχους μας, και προετοιμάζονται από καιρό, αν παρουσιαστεί η ευκαιρία να πολεμήσουν; [1.68.4] Γιατί αλλιώς δε θα εξουσίαζαν τώρα την Κέρκυρα, που μας την πήραν με δόλο ενάντια στη θέλησή μας, και δε θα πολιορκούσαν τώρα την Ποτείδαια. Κι αυτά, ενώ η δεύτερη έχει θέση στρατηγική πολύ χρήσιμη για τα μέρη της Θράκης, και η πρώτη θα έδινε μεγάλη ναυτική δύναμη στους Πελοποννησίους.

[1.69.1] »Και για όλ' αυτά φταίτε σεις, που τους αφήσατε, πρώτα να δυναμώσουν την πολιτεία τους μετά τους Περσικούς πολέμους, και ύστερα να χτίσουν τα μακρά τείχη κι ως τη στιγμή τούτη στερήσατε κάθε φορά τη λευτεριά όχι μόνο από κείνους που έχουν υποδουλώσει αυτοί, αλλά και απ' όσους είναι δικοί σας πια σύμμαχοι· γιατί το κάνει αυτό πιο αληθινά όχι κείνος που υποδούλωσε, αλλά κείνος που μπορούσε να το σταματήσει και το παραμέλησε, αν μάλιστα αξιώνει κι ως τη μεγαλύτερη αρετή του πως αυτός ελευτέρωσε την Ελλάδα. [1.69.2] Και με πολλά βάσανα κάναμε τούτη τη σύναξη, και πάλι όχι για καθαρά ορισμένο σκοπό. Γιατί δε θα 'πρεπε να εξετάζομε πια αν μας αδικούν, αλλά με ποιον τρόπο θα διαφεντέψομε τα δίκια μας· ενώ αυτοί ενεργούν τώρα, αφού σκέφτηκαν και πήραν τις αποφάσεις τους, αντίθετα προς εμάς, που δε διαγνώσαμε ακόμα το κακό, κι έρχονται να μας χτυπήσουν τώρα, κι όχι αναβάλλοντας για άλλοτε. [1.69.3] Και ξέρετε πολύ καλά με τι τρόπο προχωρούν οι Αθηναίοι ενάντια στους γείτονές τους λίγο–λίγο. Κι όσο νομίζουν πως δεν τους παίρνετε είδηση επειδή δε νιώθετε τι γίνεται γύρω σας, δε θα ξεθαρρευτούν εντελώς, άμα όμως καταλάβουν πως τα ξέρετε και δε δίνετε σημασία, θά 'ρθουν καταπάνω μας με περισσότερη δύναμη. [1.69.4] Και μόνοι απ' όλους τους Έλληνες εσείς οι Λακεδαιμόνιοι μένετε αδρανείς, αποκρούοντας τον εχτρό όχι με δύναμη, αλλά με αναβολές, και μόνον εσείς δεν πολεμάτε όταν αρχίζει ν' αυξαίνει η δύναμη των εχτρών, αλλά θέλετε να τη σπάσετε όταν κοντεύει να 'χει διπλασιαστεί. [1.69.5] Αν και θα μπορούσε κανείς να πει πως βρίσκεστε σε ασφάλεια εκεί που τα λόγια είναι δυνατότερα από τα έργα. Γιατί ξέρομε από την πείρα μας πως και οι Μήδοι ήρθαν από τα πέρατα της γης, κ' έφτασαν στην Πελοπόννησο πριν βγείτε να τους αντικρύσετε με αντάξια δύναμη, και τώρα δε δίνετε σημασία στους Αθηναίους, που δεν είναι μακρυά σαν εκείνους, αλλά πολύ κοντά μάλιστα, κι αντί να τους επιτεθείτε, σεις προτιμάτε ν' αμύνεστε όταν έρχονται πια καταπάνω σας και να παίζετε την τύχη σας πολεμώντας προς εχτρό πολύ δυνατότερο, ενώ ξέρετε πως και ο βάρβαρος νικήθηκε περισσότερο από δικά του σφάλματα, και ότι υπερισχύσαμε από τους Αθηναίους σε πολλά σημεία περισσότερο από τις δικές τους παρατιμονιές, παρά από τη δική σας ισχυρή επικουρία· αφού και oι ελπίδες που είχανε στηρίξει σε σας, κατέστρεψαν ήδη μερικούς, επειδή ήταν ανέτοιμοι και σας είχαν εμπιστοσύνη. [1.69.6] Κι ας μη νομίσει κανείς από σας πως τα λέμε αυτά μάλλον από έχτρα, παρά σαν παράπονο· γιατί παραπονιέται κανείς προς τους φίλους του όταν σφάλλουν, κατηγορεί όμως εχτρούς που τον έχουν αδικήσει.

[1.70.1] »Και περισσότερο από κάθε άλλον πιστεύομε πως έχομε το δικαίωμα να επιτιμήσομε τους συμμάχους μας, και για άλλους λόγους, και γιατί πρόκειται για πολύ μεγάλα συμφέροντα, και μας φαίνεται πως δεν έχετε συναίσθηση πόσα μεγάλα είναι, και δε συλλογιστήκατε ποτέ σας ως τις τελευταίες του συνέπειες τι λογής άνθρωποι είναι οι Αθηναίοι, και ως ποιο σημείο, ή καλύτερα πόσο σ' όλα τα σημεία διαφέρουν από σας, αυτοί που θ' αγωνιστείτε ενάντιά τους. [1.70.2] Αυτοί λοιπόν καινοτομούν σε πολλά κ εφευρίσκουνε με οξύ μυαλό και γρήγορα βάζουνε σ' εφαρμογή ό,τι σκεφτούν, εσείς όμως μόλις είστε ικανοί να διατηρείτε όσα έχετε και δεν μπορείτε ούτε κατόπιν εορτής να καταλάβετε τίποτα, ούτε η πράξη σας φτάνει να εκτελέσει το απαραίτητο. [1.70.3] Ακόμη αυτοί τολμούν και περ' από τη δύναμή τους, και κιντυνεύουν περ' από το λογικό, και ελπίζουν κι όταν ακόμα βρίσκονται σε βάσανα· δικό σας ιδίωμα είναι να κάνετε λιγότερα απ' ό,τι μπορείτε, και να μην έχετε εμπιστοσύνη ούτε σε κείνα που σας λέει η γνώση σας πως είναι σίγουρα, όπως και να νομίζετε πως ποτέ δε θα λυτρωθείτε από τα βάσανα. [1.70.4] Επίσης ειν' αυτοί ακούραστοι, ενώ εσείς όλο αναβάλλετε την πράξη, και ξενητεύονται εύκολα, περισσότερο από κάθε άλλον, ενώ εσείς δεν το κουνάτε από τον τόπο σας· γιατί αυτοί νομίζουν πως κάτι μπορούν να κερδίσουν από το ταξίδι, εσείς πως αν ξεμυτίσετε θα ζημιώσετε κι αυτά που έχετε. [1.70.5] Όταν πάλι επικρατούν απέναντι στους εχτρούς τους, βγαίνουν να τους κυνηγήσουν σε μεγάλη απόσταση, κι όταν χάνουν, υποχωρούν όσο γίνεται λιγότερο. [1.70.6] Ακόμη για την πολιτεία τους μεταχειρίζονται τα σώματα και τη ζωή τους σα να 'ταν ξένα, αλλά τη γνώση τους σα ν' ανήκει στην πολιτεία όταν πρόκειται να πράξουν κάτι για χατήρι της· [1.70.7] κι όταν σοφιστούνε κάτι, αν δεν επιδιώξουν να το βάλουνε σ' εφαρμογή, νομίζουν πως έχασαν κάτι που είχαν κι όλας, κι όσα πάλι βγουν και τα κυνηγήσουν και τα πετύχουν, θαρρούν πως κατόρθωσαν μηδαμινά πράματα σχετικά μ' ό,τι τους μέλλεται να πετύχουν, κι αν πάλι δοκιμάσουν κάτι και σφάλουνε, βάζουνε στη θέση του άλλες ελπίδες, και συμπληρώνουν την έλλειψη· γιατί μόνοι αυτοί κατέχουν συγχρόνως κ' ελπίζουν όσα βάλουνε στο νου τους, επειδή γρήγορα επιχειρούν να εφαρμόσουν όσα σκεφτούν. [1.70.8] Και μοχτούνε για τούτα με βάσανα και κιντύνους όλη τους τη ζωή, και πολύ λίγα χαίρονται απ' όσα έχουν, επειδή πάντοτε αποχτούν καινούργια, και νομίζουν πως γιορτή δεν είναι άλλο παρά να πράξουν ό,τι πρέπει, την ησυχία δε χωρίς δράση τη θαρρούνε συμφορά περισσότερο από την κουραστική ενέργεια. [1.70.9] Ώστε αν έλεγε κανείς γι' αυτούς μ' ένα λόγο πως γεννήθηκαν για να μην αφήσουν ήσυχους ούτε τους εαυτούς τους, ούτε κανέναν άλλον άνθρωπο, θα μιλούσε σωστά.

[1.71.1] »Αφού λοιπόν έχετε αντίπαλη αυτή την πολιτεία, που είναι όπως την περιγράψαμε, σεις οι Λακεδαιμόνιοι χρονοτριβείτε και νομίζετε πως είναι σε θέση να μένουν αδρανείς, όχι οι άνθρωποι που κάνουν ό,τι πρέπει για τον εξοπλισμό τους και φανερώνουν το φρόνημά τους έτσι που να ξέρουν όλοι πως δε θα επιτρέψουν σε κανένα να τους αδικήσει, αλλά κάθεστε και διοικείστε με ισότητα, με το σκοπό ούτε να φέρετε συμφορές σε άλλους, ούτε σεις οι ίδιοι να ζημιωθείτε όταν υπερασπίζετε την πόλη σας. [1.71.2] Αλλά μετά βίας θα το πετυχαίνατε αυτό αν είχατε απέναντι σας όμοια πολιτεία· τώρα, όπως σας αποδείξαμε με τα λόγια μας, οι συνήθειές σας είναι παλαιικές αν συγκριθείτε μ' αυτούς. [1.71.3] Κατ' ανάγκη όμως, όπως και σε μια τέχνη, επικρατούν τα καινούργια. Κι όταν κανείς δεν ενοχλεί μια πολιτεία, καλό είναι να μένουν ανάλλαχτοι οι θεσμοί, όταν όμως αναγκάζεται αυτή να καταπιαστεί με πολλές υποθέσεις, χρειάζονται και πολλοί νεωτερισμοί στις μεθόδους. Και γι' αυτό οι θεσμοί των Αθηναίων μεταβάλλονται γρήγορα, γιατί δοκιμάζουν πάντα πολλά καινούργια.

[1.71.4] »Βάλετε λοιπόν ένα όριο στην αργοπορία σας, και το όριο να είναι η τωρινή στιγμή· βοηθείστε και τους άλλους και τους Ποτειδαιάτες, όπως τους το υποσχεθήκατε, εισβάλλοντας στην Αττική όσο μπορείτε γρηγορότερα, για να μην εγκαταλείψετε στο έλεος των πιο μισητών εχτρών, ανθρώπους φίλους και συγγενικούς στην καταγωγή, και για να μη μας αναγκάσετε, εμάς τους άλλους, να γυρέψομε από απόγνωση άλλες συμμαχίες. [1.71.5] Κι αν το κάναμε, δε θα κάναμε ούτε τίποτα ανόσιο απέναντι στους θεούς, που επικαλεστήκαμε στους όρκους μας, ούτε άδικο απέναντι στους ανθρώπους που έχουνε μυαλό να καταλάβουν γιατί παραβαίνουν τις συνθήκες όχι όσοι πηγαίνουν προς άλλους γιατ' είναι μόνοι κ' έρημοι, άλλα όσοι δε βοηθούν αυτούς που ορκίστηκαν μαζί να βοηθιούνται αναμεταξύ τους. [1.71.6] Αν όμως θελήσετε να δείξετε προθυμία, θα μείνομε μαζί σας· γιατί τότε δε θα κάναμε το σωστό αν αλλάζαμε φίλους, ούτε θα βρίσκαμε άλλους πιο κοντινούς και δικούς· [1.71.7] συλλογιστείτε τα λοιπόν καλά απ' αυτή την άποψη και προσπαθείστε να φανείτε αρχηγοί μιας Πελοποννήσου, που δε θα ξεπέσει σε δύναμη υπό την ηγεσία σας κάτω απ' όσην είχε όταν σας την παρέδωσαν οι πατέρες σας.»