Οπότε, έχοντας κατά νου τα γεγονότα, κύριοι δικαστές, υπολογίστε εσείς οι ίδιοι από πού επρόκειτο να επιστρέψει αυτός τα χρήματα. Γιατί από εδώ απέπλευσε χωρίς να έχει βάλει το φορτίο στο πλοίο και χωρίς να έχει ασφάλεια, αλλά αφού δανείστηκε επιπλέον χρήματα με εγγύηση όσα του είχα δώσει εγώ· στον Βόσπορο συνάντησε αδυναμία να πουλήσει αυτά που μετέφερε, και μετά βίας απελευθερώθηκε από όσους του δάνεισαν για το ταξίδι της μετάβασης. Και ενώ αυτός του δάνεισε δύο χιλιάδες δραχμές για το ταξίδι της μετάβασης και της επιστροφής προκειμένου να πάρει πίσω στην Αθήνα δύο χιλιάδες εξακόσιες δραχμές, ο Φορμίωνας ισχυρίζεται ότι επέστρεψε στον Λάμπη στον Βόσπορο εκατόν είκοσι στατήρες Κυζίκου (προσέξτε τα λόγια μου) αφού δανείστηκε έντοκα υποθηκεύοντας κτηματική περιουσία. Οι τόκοι υποθηκευμένης κτηματικής περιουσίας υπολογίζονταν στο ένα έκτο του κεφαλαίου, ενώ η ισοτιμία του στατήρα Κυζίκου εκεί ήταν στις είκοσι οκτώ αττικές δραχμές. Πρέπει, όμως, να καταλάβετε πόσα χρήματα ισχυρίζεται ότι επέστρεψε. Εκατόν είκοσι στατήρες ισοδυναμούν με τρεις χιλιάδες τριακόσιες εξήντα αττικές δραχμές, ενώ ο τόκος υποθηκευμένης κτηματικής περιουσίας στο ένα έκτο του κεφαλαίου υπολογίζεται σε πεντακόσιες εξήντα δραχμές· ολόκληρο το ποσό προκύπτει αν τα προσθέσουμε. Υπάρχει, λοιπόν, κύριοι δικαστές, εκείνος ο άνθρωπος ή θα γεννηθεί ποτέ, ο οποίος θα προτιμούσε αντί δύο χιλιάδων εξακοσίων δραχμών που δανείστηκε να πληρώσει τριάντα μνες και τριακόσιες εξήντα δραχμές, και τόκο πεντακόσιες εξήντα δραχμές, το ποσό που ισχυρίζεται πως επέστρεψε ο Φορμίωνας στον Λάμπη, δηλαδή τρεις χιλιάδες εννιακόσιες είκοσι δραχμές; Ενώ είχε τη δυνατότητα να επιστρέψει τα χρήματα στην Αθήνα αφού είχε επανέλθει από το ταξίδι του, τα επέστρεψε στον Βόσπορο, καταβάλλοντας επιπλέον δεκατρείς μνες; Και σε όσους σου δάνεισαν για το ταξίδι της μετάβασης μετά βίας επέστρεψες το αρχικό κεφάλαιο, ενώ αυτοί ταξίδευαν μαζί σου και σε παρακολουθούσαν· αλλά σε αυτόν εδώ, αν και δεν βρισκόταν εκεί, επέστρεψες όχι μόνο το αρχικό κεφάλαιο και τους τόκους, αλλά του πλήρωσες και τα πρόστιμα από τη συμφωνία, ενώ δεν υπήρχε καμιά ανάγκη να το κάνεις; Και δεν φοβόσουν εκείνους, στους οποίους οι συμφωνίες έδιναν το δικαίωμα να εισπράξουν το δάνειο στον Βόσπορο· ισχυρίζεσαι, όμως, ότι μεριμνάς για αυτόν εδώ, τον οποίο έβλαψες από την πρώτη στιγμή καθώς δεν έβαλες το φορτίο στο πλοίο, όπως προέβλεπε η συμφωνία, όταν έφυγες από την Aθήνα; Και τώρα που έχεις έλθει στο χρηματιστηριακό κέντρο, όπου έγινε η συμφωνία, δεν διστάζεις να στερήσεις από τον δανειστή σου τα χρήματά του· στον Βόσπορο, όμως, ισχυρίζεσαι ότι έκανες περισσότερα από όσα ήταν δίκαια, όπου δεν επρόκειτο να τιμωρηθείς; Και όλοι οι υπόλοιποι που δανείζονται για το ταξίδι της μετάβασης και της επιστροφής, όταν ξεκινάνε από το λιμάνι, έχουν πολλούς μάρτυρες παρόντες ότι τα εμπορεύματα τίθενται σε κίνδυνο για τον δανειστή τους από εκείνη τη στιγμή· εσύ, όμως, στηρίζεσαι σε έναν μόνο μάρτυρα, τον ίδιο τον συγκατηγορούμενό σου, και ούτε τον δικό μου δούλο κάλεσες που βρισκόταν στον Βόσπορο ούτε τον συνεταίρο μου, ούτε τους παρέδωσες τις επιστολές που σου εμπιστεύθηκα, στις οποίες έγραφα να παρακολουθούν προσεκτικά τις κινήσεις σου; Οπότε, κύριοι δικαστές, τι δεν θα ήταν σε θέση να κάνει ένας τέτοιος άνθρωπος, ο οποίος παίρνοντας επιστολές δεν τις παρέδωσε, όπως ήταν σωστό και δίκαιο; Μήπως δεν σας αποκαλύπτεται η απάτη του από τις πράξεις του; Συνεπώς, επικαλούμαι τη γη και τους θεούς, άρμοζε σε αυτόν που επέστρεφε τόσα χρήματα, και επιπλέον από όσα είχε δανειστεί, να το διαδώσει παντού στο χρηματιστηριακό κέντρο, και να καλέσει όλους να είναι παρόντες, κατά πρώτον τον δούλο αυτού εδώ και τον συνέταιρο· γιατί ξέρετε, βέβαια, όλοι ότι δανείζονται χρήματα με λίγους μάρτυρες, όταν όμως τα επιστρέφουν, είναι παρόντες πολλοί, για να φανεί ότι είναι συνεπής στον λόγο τους ως προς τη συμφωνία. Εσύ, όμως, καθώς επέστρεφες τόσο το δάνειο όσο και τους τόκους και για τα δύο ταξίδια, και είχες χρησιμοποιήσει τα χρήματα μόνο για το ταξίδι της μετάβασης, και είχες καταβάλλει επιπρόσθετα άλλες δεκατρείς μνες, πώς ήταν δυνατόν να μην καλέσεις πολλούς μάρτυρες; Και αν το έκανες, ούτε ένας από όσους ταξιδεύουν στη θάλασσα δεν θα απολάμβανε μεγαλύτερο θαυμασμό από εσένα. Εσύ, όμως, αντί να καταστήσεις πολλούς μάρτυρες αυτών των πράξεων, προσπάθησες να περάσει απαρατήρητο από όλους, σαν να διέπραττες κάποια αδικία. Και, αν τα επέστρεφες σε μένα που σου τα δάνεισα, δεν θα χρειαζόσουν κανέναν μάρτυρα· γιατί, αφού θα έπαιρνες πίσω το συμβόλαιο, δεν θα δεσμευόσουν πλέον από τη συμφωνία· τώρα, όμως, που τα έχεις επιστρέψει όχι σε μένα αλλά σε κάποιον άλλο για λογαριασμό μου, και όχι στην Αθήνα αλλά στον Βόσπορο, ενώ η συμφωνία ήταν κατατεθειμένη στην Αθήνα και είχε γίνει με εμένα, και αυτός στον οποίο έδωσες τα χρήματα είναι θνητός και πρόκειται να διασχίσει τόση θάλασσα, δεν είχες κανέναν μάρτυρα, ούτε δούλο ούτε ελεύθερο. Η συμφωνία, βέβαια, όπως ισχυρίζεται αυτός, ορίζει να επιστρέψω τα χρήματα στον καπετάνιο. Δεν τον εμπόδιζε, όμως, να καλέσει μάρτυρες, ούτε να παραδώσει τις επιστολές. Και αυτοί εδώ συνέταξαν δύο αντίγραφα για τη συμφωνία, όπως θα έκαναν όσοι δεν έχουν καμιά απολύτως εμπιστοσύνη σε κάποιον· εσύ ισχυρίζεσαι ότι μόνος σου έδωσες στον καπετάνιο χωρίς μάρτυρες τα χρήματα, ενώ γνώριζες ότι υπήρχε κατατεθειμένη συμφωνία στην Αθήνα με τον συνεταίρο μου.

^[22] Λοιπόν, άνδρες δικασταί, συλλογισθήτε, έχοντες υπ' όψιν σας τα γεγονότα, πώς ούτος επρόκειτο να αποδώση τα χρήματα. Διότι από εδώ μεν απέπλευσε χωρίς να θέση εις το πλοίον τα εμπορεύματα και χωρίς να δύναται να εξασφαλίση τας υποχρεώσεις του, τουναντίον με δευτέραν υποθήκην εδανείσθη επί του φορτίου που ηγόρασε με τα χρήματα που εδανείσθη από εμέ· εις τον Βόσπορον τα εμπορεύματά του δεν ηδυνήθησαν να πωληθούν και μετά μεγάλης δυσκολίας είχε κατορθώσει να ικανοποιήση τους δανειστάς του που τον είχαν δανείσει μόνον διά την μετάβασιν εις Βόσπορον. ^[23] Και ούτος μεν εδάνεισεν εις αυτόν δύο χιλιάδας δραχμάς διά ταξίδιον μεταβάσεως και επιστροφής, ώστε εις τας Αθήνας να λάβη δύο χιλιάδας εξακοσίας δραχμάς· ο Φορμίων δε ισχυρίζεται, ότι παρέδωκεν εις τον Λάμπιν εις τον Βόσπορον εκατόν είκοσι στατήρας Κυζικηνούς (σημειώσατε το σημείον τούτο), αφού εδανείσθη χρήματα με υποθήκην έγγεια κτήματα. Οι τόκοι δε με υποθήκην έγγεια κτήματα ανήρχοντο εις το 1/6 του κεφαλαίου, ο δε Κυζικηνός στατήρ ισοδυνάμει με είκοσιν οκτώ Αττικάς δραχμάς. ^[24] Πρέπει λοιπόν να μάθετε σεις πόσα χρήματα ισχυρίζεται, ότι παρέδωσεν. Διότι οι μεν εκατόν είκοσι στατήρες ισοδυναμούν με τρεις χιλιάδας τριακοσίας εξήκοντα δραχμάς, ο δε τόκος με υποθήκην έγγεια κτήματα προς 16 και 2/3 % των 3.360 δραχμών είναι 560 δραχμαί. Προσθέτοντες το αρχικόν κεφάλαιον και τους τόκους ευρίσκομεν ολόκληρον το κεφάλαιον. ^[25] Υπάρχει λοιπόν, άνδρες δικασταί, άνθρωπος τοιούτος ή θα υπάρξη, ο οποίος αντί 2600 δραχμών θα προετίμα να πληρώση 3.360, και τόκον 560 δραχμάς; Αυτό εν τούτοις είναι το κεφάλαιον το οποίον ισχυρίζεται ο Φορμίων ότι κατέβαλεν εις τον Λάμπιν, δηλαδή 3.920 δραχμάς εν όλω! ενώ δε ήτο εις την εξουσίαν του πλέων εις Βόσπορον και επιστρέφων εις Αθήνας να εξοφλήση το χρέος του, θα επλήρωνε εις τον Βόσπορον επί πλέον δέκα τρεις μνας; ^[26] Και εις εκείνους μεν, οι οποίοι σε εδάνεισαν διά ταξίδιον απλής μόνον μεταβάσεως μόλις και μετά βίας επέστρεψες το κεφάλαιόν των, οι οποίοι έπλευσαν μαζί σου και σε παρηκολούθουν από πλησίον· εις τούτον δε που ήτο απών όχι μόνον τους τόκους και τα κεφάλαια επέστρεφες, αλλ' επλήρωνες ακόμη και την ποινικήν ρήτραν, η οποία περιείχετο εις την γραπτήν συμφωνίαν, χωρίς κανείς να σε υποχρεώνη προς τούτο; ^[27] Και εκείνους μεν τους δανειστάς, εις τους οποίους αι γραπταί συμφωνίαι παρείχον το δικαίωμα να προβούν εις ενεργείας εναντίον σου εν Βοσπόρω δεν εφοβείσο και ισχυρίζεσαι, ότι φροντίζεις, διά τούτον τον οποίον ευθύς εξ αρχής ηδίκεις, διότι δεν έθεσες τα εμπορεύματα εντός του πλοίου, σύμφωνα προς την γραπτήν συμφωνίαν, κατά την εξ Αθηνών αναχώρησιν; Και τώρα μεν επιστρέψας εις την αγοράν των εμπορευμάτων, όπου έγινεν η γραπτή συμφωνία, δεν διστάζεις, να εξαπατήσης τον δανειστήν σου, και εις τον Βόσπορον, όπου κανείς δεν επρόκειτο να σε διώξη, ισχυρίζεσαι ότι εξώφλησες το χρέος του και έδωσες ακόμη περισσότερα από όσα ώφειλες; ^[28] Και οι μεν άλλοι όλοι όσοι δανείζονται διά ταξίδιον μεταβάσεως και επιστροφής, όταν εγκαταλείπουν τον λιμένα καλούν πολλούς μάρτυρας ενώπιον των οποίων διακηρύσσουν ότι θέτουν εμπορεύματα εντός των πλοίων των, αλλά ταύτα ταξιδεύουν εις βάρος των δανειστών· συ δε στηρίζεσαι εις ένα μόνον μάρτυρα, αυτόν τον συνένοχόν σου, και ούτε τον δούλον μου εκάλεσες τον ευρισκόμενον εις τον Βόσπορον, ούτε τον συνεταίρον μου και ούτε παρέδωκες εις αυτούς τας επιστολάς που σου είχομεν εμπιστευθή, εις τας οποίας είχεν αναγραφή να παρακολουθούν όλας σου τας πράξεις; ^[29] Αλλά, άνδρες δικασταί, διά ποίαν πράξιν δεν είναι ικανός ο τοιούτος, ο οποίος, λαβών επιστολάς δεν τας παρέδωκε ορθώς και δικαίως; Ή πώς δεν είναι φανερά εις σας η απάτη τούτου από αυτάς τας πράξεις του; Εν πάση περιπτώσει, ω γη και θεοί, πληρώνων κεφάλαιον τόσον σημαντικόν και υπερβαίνον τα δάνειόν του, ώφειλε να το διακηρύξη εις τον λιμένα και να προσκαλή ως μάρτυρας όλους τους ανθρώπους και προ πάντων τον συνεταίρον και τον δούλον τούτου· ^[30] διότι βεβαίως γνωρίζετε ότι όλοι δανείζονται ενώπιον ολίγων μαρτύρων, όταν δε επιστρέφουν τα δανεισθέντα προσκαλούν πολλούς ως μάρτυρας, διά να φανούν ότι είναι συνεπείς εις τας υποχρεώσεις των. Συ δε, ο οποίος απέδιδες όχι μόνον το κεφάλαιον, αλλά και τους τόκους διά δάνειον μεταβάσεως και επιστροφής, αφού μετεχειρίσθης τα χρήματα μόνον διά ταξίδιον απλής μεταβάσεως και προσέθετες άλλας δέκα τρεις μνας, πώς δεν έπρεπε να επικαλεσθής πολλούς ως μάρτυρας; Και αν έπραττες τούτο, δεν θα υπήρχεν άλλος έμπορος με μεγαλυτέραν υπόληψιν από σε. ^[31] Αλλ' αντί να καλέσης πλείστους μάρτυρας της πράξεώς σου, ηθέλησες να κρυφθής από όλους τους ανθρώπους, ωσάν να διέπραττες κάποιο έγκλημα. Και εάν μεν επέστρεφες εις εμέ το χρέος μου, δεν θα υπήρχε καμμία ανάγκη μαρτύρων· θα μου έδιδες την γραπτήν συμφωνίαν, θα την κατέστρεφον και θα ήσο απηλλαγμένος πάσης υποχρεώσεως· τώρα δε ουχί εις εμέ, αλλ' εις άλλον αποδίδων τα χρήματα διά λογαριασμόν μου και ουχί εις τας Αθήνας, αλλ' εις τον Βόσπορον και ενώ η γραπτή συμφωνία είχε κατατεθή εδώ εις τας Αθήνας επ' ονόματί μου, εκείνος δε εις τον οποίον απέδιδες τα χρήματα ήτο θνητός και επρόκειτο να διασχίση τόσην θάλασσαν, κανένα δεν εκάλεσες ως μάρτυρα, ούτε δούλον ούτε ελεύθερον. ^[32] Η γραπτή συμφωνία, λέγει, με υποχρέωνε να δώσω τα χρήματα εις τον ιδιοκτήτην του πλοίου, αλλά δεν σε ημπόδιζε να καλέσης μάρτυρας και να παραδώσης τας επιστολάς. Και οι συνεργαζόμενοι μεν με εμέ συνέταξαν εις διπλούν την συμφωνίαν που έκαμαν μαζί σου, ωσάν να είχον μεγάλην δυσπιστίαν προς σε· συ δε ισχυρίζεσαι ότι μόνος προς μόνον τον ιδιοκτήτην του πλοίου απέδωσες τα χρήματα, ενώ εγνώριζες ότι υπήρχεν εις Αθήνας γραπτή συμφωνία περιέχουσα τας υποχρεώσεις σου προς τον συνεταίρον μου.