Πρέπει όμως εκτενέστερον πως να πραγματευθώμεν το ζήτημα, οποίον κατ' ουσίαν είναι έκαστον των πολιτευμάτων τούτων· διότι το ζήτημα ανακυκλοί αρκετάς απορίας, ο περί οιονδήποτε δε θέμα φιλοσοφών και μη αποβλέπων μόνον εις την πρακτικήν άποψιν τούτου, οφείλει να μη παραβλέπη τι μηδέ (15) τι να καταλείπη, αλλά να δηλοί πάσαν την περί έκαστον αλήθειαν. Είναι λοιπόν, κατά τα προειρημένα, τυραννίς μεν μοναρχία δεσποτικώς κυβερνώσα την πολιτικήν κοινωνίαν, ολιγαρχία δε το πολίτευμα καθ' ο την κυρίαρχον εξουσίαν της πόλεως ασκούν οι πλούσιοι, δημοκρατία δε τουναντίον το πολίτευμα καθ' ο την κυρίαρχον εξουσίαν ασκούν ουχί οι μεγάλην διαθέτοντες περιουσίαν, αλλ' οι άποροι. (20) Η πρώτη δε δυσκολία έγκειται εις τον ορισμόν. Διότι εάν οι πλείονες των πολιτών εύποροι όντες κατέχουν την κυρίαρχον εξουσίαν, το πολίτευμα θα ήτο 'δημοκρατία', εφ' όσον πρόκειται περί 'δημοκρατίας' όταν κυρίαρχον είναι το πλήθος· ομοίως δε πάλιν εάν που ήθελε συμβή οι άποροι, ολιγώτεροι μεν όντες των ευπόρων, ισχυρότεροι όμως, να κατέχουν την κυρίαρχον εξουσίαν, το πολίτευμα θα ήτο 'ολιγαρχία', (25) καθ' όσον περί 'ολιγαρχίας' ισχυρίζονται ότι πρόκειται εκεί, όπου οι ολίγοι κατέχουν την κυρίαρχον εξουσίαν· άλλ ούτω θα απεδεικνύετο ότι δεν διεκρίθησαν ορθώς τα πολιτεύματα. Αλλά και εις ην περίπτωσιν συνενών τις την ευπορίαν με την ολιγότητα και την απορίαν με την πληθύν, ήθελε προσαγορεύσει ως ανωτέρω τα πολιτεύματα, ολιγαρχίαν μεν το πολίτευμα εν ω την κυρίαρχον εξουσίαν έχουν οι εύποροι ολίγοι το πλήθος όντες, (30) δημοκρατίαν δε το πολίτευμα εν ω άρχουν οι άποροι, πολλοί το πλήθος όντες, άλλη προβάλλεται δυσκολία: Πώς δηλαδή θα αποκαλέσωμεν τα άρτι μνημονευθέντα πολιτεύματα, εκείνο καθ' ο πλείονες είναι οι εύποροι και εκείνο καθ' ο ολιγώτεροι είναι οι άποροι, εκάτεροι δε εν εκατέρα των πολιτειών τούτων ασκούν την κυρίαρχον εξουσίαν, εάν ουδέν άλλο πολίτευμα παρά τα ειρημένα υπάρχει; Η έκβασις λοιπόν του (35) λόγου καθιστά πως φανερόν ότι το διακριτικόν της ολιγότητος ή της πληθύος των ασκούντων την κυρίαρχον εξουσίαν είναι κατά συμβεβηκός, συμπίπτει δε το πρώτον εν ταις ολιγαρχίαις το δε δεύτερον εν ταις δημοκρατίαις, λόγω του ότι συμβαίνει απανταχού οι μεν εύποροι να είναι ολίγοι, πολλοί δε οι άποροι· (διό και τα σημεία ταύτα δεν είναι γνωρίσματα ουσιώδους διαφοράς). Εκείνο όθεν καθ' ο πράγματι διαφέρουν αλλήλων η (40) δημοκρατία και η ολιγαρχία είναι η π ε ν ί α και ο π λ ο ύ τ ο ς· [1280a] και ανάγκη, όπου μεν άρχουν βάσει του πλούτου, είτε ολίγοι είτε πλείονες είναι οι άρχοντες ούτοι, να είναι το πολίτευμα τούτο ολιγαρχία, όπου δε άρχουν οι άποροι δημοκρατία· αλλ' επισυμβαίνει, ως είπομεν, οι μεν εύποροι (5) να είναι ολίγοι, οι δε άποροι πολλοί, και ενώ ολίγοι ευπορούν, της ελευθερίας ως πολίται μετέχουν πάντες, πλούτος δε και ελευθερία είναι τα σημεία περί τα οποία διεξάγεται ο των δύο τάξεων αγών διά την κατάληψιν της εξουσίας.

Πρέπει δε να μιλήσουμε λίγο πιο εκτεταμένα για τα γνωρίσματα αυτών των πολιτευμάτων, επειδή το θέμα παρουσιάζει ορισμένες δυσκολίες. Κι ανάμεσα στους διάφορους τρόπους έρευνας ο καλύτερος τρόπος είναι εκείνου που εισχωρεί στο βάθος των πραγμάτων, δεν περιορίζεται μονάχα στην πρακτική εφαρμογή, ούτε παραλείπει κανένα σημείο, (15) αλλά αποκαλύπτει την αλήθεια για το καθετί. Τυραννία, λοιπόν, όπως είπαμε, είναι μια μοναρχία που κυβερνά με απολυταρχικό τρόπο την πολιτική κοινότητα. Ολιγαρχία υπάρχει όταν την υπέρτατη εξουσία στο κράτος κατέχουν οι πλούσιοι, και δημοκρατία αντιθέτως υπάρχει, όταν την εξουσία αυτή ασκούν όχι αυτοί που έχουν μεγάλη περιουσία, αλλά οι άποροι. (20) Η πρώτη, λοιπόν απορία αφορά τον ορισμό. Αν υποθέσουμε δηλ. ότι η πλειοψηφία που συμβαίνει να αποτελείται από πλούσιους, κατέχει την εξουσία (έχουμε τότε ολιγαρχία;). Έχουμε, λέμε, δημοκρατία όταν την εξουσία κρατούν τα πλήθη. Όταν όμως, αντιθέτως, συμβεί οι άποροι να είναι λιγότεροι από τους εύπορους αλλά πιο γενναίοι απ' αυτούς και κατορθώσουν να καταλάβουν την εξουσία, τότε δε θα έχουμε δημοκρατία αλλά ολιγαρχία, (25) αφού ολιγαρχικό είναι το πολίτευμα όπου οι λίγοι καταδυναστεύουν τους πολλούς; Φαίνεται επομένως από τις παραπάνω περιπτώσεις ότι οι ορισμοί που δώσαμε για τα πολιτεύματα δεν είναι σωστοί. Αλλά κι αν πάλι συνδυάσουμε τον πλούτο με τη μειονότητα, τη φτώχεια με το πλήθος, κι αν δώσουμε όνομα σ' αυτά τα συστήματα σύμφωνα με τους ορισμούς μας, ονομάζοντας ολιγαρχία εκείνο όπου οι πλούσιοι, ενώ είναι ολιγάριθμοι, κατέχουν την εξουσία, (30) και δημοκρατία το πολίτευμα όπου οι πολλοί και άποροι κυβερνούν, γεννιέται άλλη απορία. Πώς θα ονομάσουμε τα συστήματα για τα οποία μιλήσαμε προηγουμένως; Εκείνο δηλ. όπου οι πλούσιοι είναι περισσότεροι και, εκείνο όπου οι φτωχοί αποτελούν μειονότητα κι όμως και οι μεν κι οι δε είναι κυβερνήτες μέσα στην πόλη τους, αν δεν υπάρχει άλλο είδος πολιτεύματος εκτός από εκείνα που απαριθμήσαμε;

(35) Από όλη αυτή τη συζήτηση φαίνεται ότι έγινε φανερό πως η κυριαρχία μιας μειοψηφίας ή μιας πλειοψηφίας αποτελεί τυχαίο γεγονός και στις ολιγαρχίες και στις δημοκρατίες, αφού παντού οι πλούσιοι είναι λίγοι και οι φτωχοί πολλοί (για τούτο κι οι αιτίες που αναφέραμε δεν προκαλούν διαφορές στα πολιτεύματα). Η πραγματική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στη (40) δημοκρατία και την ολιγαρχία, είναι η φτώχεια κι ο πλούτος. [1280a] Κι αναγκαστικά επομένως, όπου κυβερνούν οι πλούσιοι άσχετο αν είναι λίγοι ή πολλοί, έχουμε ολιγαρχία, όπου οι άποροι, έχουμε δημοκρατία. Αλλά συμβαίνει, όπως είπαμε, οι πρώτοι να είναι λίγοι και οι δεύτεροι πολλοί. (5) Υπάρχουν πραγματικά λίγοι πλούσιοι άνθρωποι, όμως όλοι απολαμβάνουν την ελευθερία. Γι' αυτό και οι δυο κατηγορίες έχουν την αξίωση να καταλάβουν την εξουσία στο κράτος τους.