Μτφρ. Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη. 1967. Ισοκράτης. Πανηγυρικός, Φίλιππος. Εισαγωγή, μετάφραση, σημειώσεις. Αθήνα: ΟΕΔΒ.

[181] Για όλα αυτά θα πρέπει, να μας πιάσει η αγανάκτηση και να κοιτάξουμε να βρούμε τρόπο να πάρουμε εκδίκηση για όσα πάθαμε στο παρελθόν και να τακτοποιήσουμε τα πράγματα στο μέλλον. Στο κάτω κάτω είναι ντροπή σαν ιδιώτης ο καθένας να έχουμε στα σπίτια μας για δούλους τους βαρβάρους, και από την άλλη επίσημα σαν κράτος να αφήνουμε τόσους από τους συμμάχους μας να είναι δούλοι εκείνων· είναι ντροπή αυτοί που έζησαν στα χρόνια του Τρωικού πολέμου, για το χατήρι μιας γυναίκας που τους κλέψανε, να νιώσουν τόσο όλοι μαζί την προσβολή που έγινε, ώστε να μη σταματήσουν τον πόλεμο, παρά μονάχα αφού κατάστρεψαν απ' τα θεμέλια την πόλη αυτού που τόλμησε να τους προσβάλει, [182] και από το άλλο μέρος εμείς σήμερα, τη στιγμή που καταξευτελίζεται ολόκληρη η Ελλάδα, να μην τους επιβάλουμε όλοι μαζί μια τιμωρία ― ενώ είναι στο χέρι μας να πραγματοποιήσουμε ακόμα και την τολμηρότερη ευχή μας. Εξάλλου μόνο ένας τέτοιος πόλεμος είναι από την ειρήνη προτιμότερος : Μοιάζει με πανηγυρική πομπή παρά με εκστρατεία και είναι ωφέλιμος και για όσους θέλουν την ησυχία τους και για κείνους που επιθυμούν τον πόλεμο. Εξασφαλίζει, βλέπετε, τη δυνατότητα στους πρώτους να απολαμβάνουν χωρίς φόβο τα αγαθά τους, στους άλλους πάλι να αποχτήσουν πλούτη πολλά από τις ξένες χώρες.

[183] Μα και από κάθε άποψη αν το συλλογιστεί κανείς στα σοβαρά, θα βρει πως τέτοιες πράξεις μας ωφελούν πάρα πολύ. Και πράγματι, με ποιους πρέπει να πολεμούν οι άνθρωποι που δεν κατέχονται από καμιά διάθεση πλεονεξίας, αλλά κοιτούν μόνο το δίκαιο; Δεν πρέπει να τα βάζουν με αυτούς που και παλιότερα έβλαψαν την Ελλάδα και τώρα πάλι την έχουν στο μάτι και όλο τον καιρό τρέφουν εναντίον μας αισθήματα μονάχα μίσους; [184] Ποιους είναι φυσικό να φθονούν όσοι δεν έχουν χάσει ακόμα το φιλότιμό τους εντελώς, αλλά διατηρούν μια στάλα αξιοπρέπειας; Δεν πρέπει να μισούν εκείνους που έχουν φορτωθεί εξουσία μεγαλύτερη από όση γίνεται να σηκώσει η φύση η ανθρώπινη, μόλο που η αξία τους δε φτάνει ούτε τους πιο άθλιους δικούς μας; Και εναντίον τίνων έχουν χρέος να εκστρατεύουν αυτοί που θέλουν να δείχνουν ευσέβεια, μα δεν ξεχνούν ούτε στιγμή και το συμφέρον τους; Όχι εναντίον εκείνων που είναι φυσικοί και προαιώνιοι εχθροί, που έχουν αποκτήσει αμέτρητα αγαθά, μα δεν είναι σε θέση να τα υπερασπίσουν; Ε λοιπόν, όλους αυτούς τους όρους τους συγκεντρώνουν απάνω τους οι Πέρσες.

[185] Άλλωστε ούτε και τις πόλεις μας πρόκειται να λυπήσουμε στρατολογώντας στρατιώτες από αυτές, πράγμα που τώρα, στον πόλεμο που κάνουν μεταξύ τους, αναμφισβήτητα τους είναι οχληρότατο. Είμαι μάλιστα βέβαιος ότι πολύ λιγότεροι θα θέλουν να μείνουν από όσους θα έχουν τη λαχτάρα να πάρουν μέρος στην εκστρατεία αυτή. Ποιος τάχα νέος ή και ηλικιωμένος θα είναι τόσο αδιάφορος, ώστε να μη δεχτεί να πάρει μέρος σ' αυτό το στράτευμα που θα το διευθύνουν μαζί Σπαρτιάτες και Αθηναίοι, που οργανώνεται για την ελευθερία των συμμάχων, που ξεκινάει με τις ευχές όλης ανεξαιρέτως της Ελλάδας, που έχει σκοπό να τιμωρήσει τους βαρβάρους; [186] Αλλά και πόση φήμη, τι θύμηση θαυμάσια, πόση δόξα πρέπει να φανταστούμε ότι θα αποκτήσουν όσο θα είναι ζωντανοί, ή θα αφήσουν πίσω τους, αν θα πεθάνουν, όσοι θα ξεχωρίσουν σε έναν αγώνα τόσο ιερό; Και αφού εκείνοι που πολέμησαν μονάχα τον Αλέξανδρο και δεν κυρίευσαν παρά μια πόλη μόνο αξιώθηκαν τέτοιους λαμπρούς επαίνους, ποια ανείπωτα εγκώμια πρέπει να περιμένουμε πως θα δεχτούν αυτοί που θα κυριαρχήσουν σε όλη την Ασία; Ποιος από τους ποιητές ή από τους ρήτορες δε θα μοχθήσει και δε θα εξαντλήσει όλες του τις δυνάμεις και τις γνώσεις του με τη φιλοδοξία να αφήσει αθάνατο μνημείο στους αιώνες τόσο για τη δικιά του ικανότητα, όσο και για την αρετή εκείνων;

Μτφρ. Ο.Χ. Μυτιληναίος. χ.χ. Ισοκράτους Πανηγυρικός. Εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια (αισθητικά, γραμματικά, πραγματικά, ερμηνευτικά, συντακτικά). Αθήνα: Γρηγόρης.

Αξίζει να οργιζόμαστε γι' αυτά και να εξετάζουμε πώς θα πάρουμε ικανοποίηση για όσα έχουν συμβή και πώς θα τακτοποιήσουμε αυτά που πρόκειται να γίνουν. Και γιατί είναι ντροπή, ενώ στα σπίτια μας έχουμε την αξίωση στη θέση των υπηρετών να χρησιμοποιούμε τους βαρβάρους, σαν κράτος να ανεχόμαστε τόσοι πολλοί σύμμαχοί μας να είναι δούλοι σ' αυτούς και, μολονότι εκείνοι που έζησαν τον καιρό του τρωικού πολέμου, επειδή αρπάχτηκε μια γυναίκα, τόσο συμμερίστηκαν την αγανάκτηση εκείνων που αδικήθηκαν, ώστε να μη σταματήσουν πιο μπροστά να πολεμούν παρά αφού κατέστρεψαν την πόλη εκείνου που τόλμησε να κάμη αυτό το σφάλμα, εμείς, αν και ολόκληρη η Ελλάδα εξευτελίζεται, να μην αναλαμβάνουμε καμιά κοινή προσπάθεια εκδικήσεως, μολονότι μπορούμε να καταφέρουμε πράξεις που ν' αξίζουν όσο ευχόμαστε. Διότι μόνο αυτός ο πόλεμος είναι καλύτερος απ' την ειρήνη και επειδή μοιάζει περισσότερο με πρεσβεία που στέλνεται για να πάρη μέρος σε πανηγύρι παρά με εκστρατεία και γιατί συμφέρει και τους δυο, κι αυτούς που θέλουν να ησυχάζουν και όσους επιθυμούν τον πόλεμο. Διότι οι πρώτοι θα μπορούν να απολαμβάνουν χωρίς φόβο τα δικά τους καλά και οι δεύτεροι ν' αποκτήσουν μεγάλον πλούτο απ' τις ξένες περιουσίες.

Αν τα λογάριαζε όμως κανείς, θα μπορούσε να βρη ότι αυτές οι πράξεις είναι συμφέρουσες για μας από πολλές απόψεις. Ας εξετάσουμε π.χ. ενάντια σε ποιους πρέπει να πολεμούν όσοι δεν έχουν βλέψεις πλεονεκτικές, αλλά ενδιαφέρονται μόνο για το δίκιο; Όχι ενάντια σ' αυτούς που και πρωτύτερα έβλαψαν την Ελλάδα και τώρα κάνουν σχέδια εχθρικά εναντίον μας και πάντα έχουν για μας τέτοιες κακές διαθέσεις; Και για ποιους είναι φυσικό να νοιώθουν φθόνο όσοι κάνουν κάποια μικρή χρήση και δεν έχουν χάσει εντελώς αυτό το πράγμα που λέγεται ανδρισμός; Όχι γι' αυτούς που έχουν συγκεντρώσει εξουσία ανώτερη απ' ό,τι ταιριάζει στον άνθρωπο, ενώ αξίζουν λιγώτερο από κείνους που εμείς θεωρούμε δυστυχισμένους; Και ενάντια σε ποιους ταιριάζει να εκστρατεύουν όσοι θέλουν να είναι ευσεβείς και αναλογίζονται το συμφέρον τους; Όχι ενάντια σ' αυτούς που είναι εκ φύσεως εχθροί τους και των προγόνων τους εχθροί και έχουν άφθονα αγαθά, αλλά πολύ λίγο μπορούν να τα φυλάξουν; Λοιπόν σ' εκείνους μονάχα μπορούμε να αποδώσουμε όλες αυτές τις κατηγορίες.

Αλλά ούτε τις πόλεις θα στεναχωρήσουμε στρατολογώντας άνδρες απ' αυτές, πράγμα που σήμερα στον εμφύλιο πόλεμο τους προξενεί πολύ μεγάλη ενόχληση. Γιατί νομίζω πως είναι πολύ πιο λίγοι αυτοί που θα εκδηλώσουν την επιθυμία να μείνουν από κείνους που θα θελήσουν να πάρουν μέρος στην εκστρατεία. Διότι ποιος ή απ' τους νέους ή απ' τους περασμένους στην ηλικία είναι τόσο νωθρός, ώστε να μη θελήση να γίνη μέλος αυτής της στρατιάς, που θα τη διοικούν Αθηναίοι και Λακεδαιμόνιοι στρατηγοί, που συγκεντρώνεται για χάρη της ελευθερίας των συμμάχων, που τη στέλνει ολόκληρη η Ελλάδα και πηγαίνει να εκδικηθή τους βαρβάρους; Και πόσο μεγάλη φήμη και μνήμη και δόξα πρέπει να νομίζουμε ότι θα πάρουν όσο ζουν ή ότι θ' αφήσουν όταν πεθάνουν όσοι αριστεύσουν σ' αυτούς τους αγώνες; Όταν εκείνοι που πολέμησαν εναντίον του Αλεξάνδρου και κατέλαβαν μια πόλη κρίθηκαν άξιοι τόσων επαίνων, πόσο ανώτερα εγκώμια πρέπει να περιμένουμε πως θα πάρουν αυτοί που θα γίνουν κύριοι όλης της Ασίας; Διότι ποιος απ' αυτούς που τα καταφέρνουν στην ποίηση ή απ' αυτούς που ξέρουν να φτιάχνουν ωραίους λόγους δεν θα μοχθήση και δεν θα αφιερώση όλη του την επιστήμη θέλοντας ν' αφήση αιώνια ανάμνηση και της δικής του διάνοιας και της δικής τους ανδρείας;