4. Είναι τυχαίες οι διαφορετικές πραγματώσεις των φωνημάτων;

Έρευνες σε όλες τις γλώσσες του κόσμου έδειξαν ότι οι διαφορετικές πραγματώσεις των φωνημάτων δεν είναι τυχαίες.

Μία αιτία που αναγκάζει τα φωνήματα να αλλάξουν μορφή είναι το φωνητικό τους περιβάλλον

, όπως στην περίπτωση του /keˈri/ που γίνεται [ceˈri]. Τέτοιες αλλαγές μπορεί να αλλάξουν ένα φώνημα ως προς κάποια χαρακτηριστικά του, όπως στο προηγούμενο παράδειγμα, αλλά μπορούν ακόμη και να εξαφανίσουν ένα φώνημα, ή να εμφανίσουν ένα καινούργιο. Για παράδειγμα, σε πολλές διαλέκτους της Βόρειας Ελλάδας χάνονται τα άτονα /i/ και /u/, όπως στη λέξη γουρούνι η οποία τελικά προφέρεται ως [ˈγrun]. Το ακριβώς αντίθετο συνέβαινε στην πατρινή διάλεκτο, στην οποία τα συμφωνικά συμπλέγματα με τα σύμφωνα /p/ και /n/ δεν ήταν επιθυμητά. Γι’ αυτό τον λόγο ανάμεσα στα δύο σύμφωνα του συμπλέγματος έμπαινε ένα φωνήεν [i], με αποτέλεσμα η λέξη καπνός να προφέρεται ως [kapiˈnos].

Τέτοιες αλλαγές φωνημάτων μπορεί να συμβαίνουν μέσα στις λέξεις –όπως στα παραπάνω παραδείγματα–

αλλά μπορεί να έχουμε και ανάμεσα στις λέξεις, ειδικά αν οι ομιλητές μιλάνε γρήγορα

. Έτσι για παράδειγμα, ένας ομιλητής της κοινής νέας ελληνικής, αν μιλάει γρήγορα, τη φράση /ta ˈtesera ˈaloγa/ το πιο πιθανό είναι ότι θα την πει [tateseˈraloγa].

Μία άλλη αιτία για την εμφάνιση διαφορετικής πραγμάτωσης του φωνήματος είναι

η χρήση της για να δηλώσει ο ομιλητής κοινωνικές ταυτότητες, όπως για παράδειγμα, τη γεωγραφική του καταγωγή.

Αυτό συμβαίνει όταν οι πατρινοί προφέρουν το φατνιακό /l/ ως ουρανικό [ʎ], όταν ακολουθεί /i/, με αποτέλεσμα να προφέρουν τη λέξη λύκος ως [‘ʎikos]. Αντίστοιχα το ίδιο συμβαίνει όταν οι Κρητικοί προφέρουν το /k/ ως [cʃ] (αντί για [c] της κοινής νέας ελληνικής) όταν ακολουθεί [i] ή [e], με αποτέλεσμα να προφέρουν τη λέξη κερί ως [cʃe’ri].