3. Μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε τα επίθετα;

Η απάντηση είναι ναι! Μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε τα επίθετα με δύο τρόπους:

(α) ανάλογα με την ιδιότητα που αποδίδουν στο ουσιαστικό, και

(β) ανάλογα με τη σημασία τους.

3.1 Ανάλογα με την ιδιότητα...

Τα επίθετα, ανάλογα με την ιδιότητα που αποδίδουν, διακρίνονται σε

περιγραφικά και ταξινομικά επίθετα.

Τα περιγραφικά (και ποιοτικά) επίθετα περιγράφουν ή αξιολογούν αυτό που προσδιορίζουν·

π.χ.

Το μεγάλο σπίτι έχει πολλά έξοδα.

Η θέση τους είναι ελεύθερη μέσα στην πρόταση, αφοΟΚ ριγα﷽﷽﷽ν περγος και ελληνικη ύ μπορούμε να έχουμε:

Το μεγάλο το σπίτι έχει έξοδα πολλά

ή Το σπίτι το μεγάλο έχει πολλά έξοδα.

Επίσης, μπορούν να διαβαθμιστούν με τύπους του συγκριτικού ή υπερθετικού βαθμού ή με επιρρήματα του ποσού· π.χ.

Το πολύ μεγάλο/μεγαλύτερο σπίτι έχει έξοδα πολλά/περισσότερα.

Παραδείγματα περιγραφικών επιθέτων είναι τα: καλός, ωραίος, έξυπνος, δυνατός, χοντρός, όμορφος, φτωχός, ευχάριστος, δυσάρεστος κ.ά.

Τα ταξινομικά επίθετα δείχνουν ότι το ουσιαστικό που προσδιορίζουν ανήκει σε μια συγκεκριμένη κατηγορία ή είδος·

π.χ.

Οι καλοκαιρινές διακοπές θα μου μείνουν αξέχαστες.

Η θέση τους δεν είναι ελεύθερη μέσα στην πρόταση, αφού δεν μπορούν να απομακρυνθούν από το ουσιαστικό που προσδιορίζουν. Δεν μπορούμε π.χ. να πούμε

*Οι διακοπές οι καλοκαιρινές....

Επίσης δεν μπορούν να διαβαθμιστούν· π.χ. δεν μπορούμε να πούμε

*Οι πολύ καλοκαιρινές διακοπές θα μου μείνουν αξέχαστες

Ούτε μπορούμε να πούμε

*Οι καλοκαιρινές διακοπές θα μου μείνουν πολύ αξέχαστες

– και αυτό δείχνει ότι και τα δύο επίθετα είναι ταξινομικά επίθετα. Ταξινομικά επίθετα είναι τα: ιατρικός, υπουργικός, αθάνατος, τέλειος, τελικός, άπειρος, μοιραίος, γιορτινός, οικιακός, μαγειρικός κ.ά.

Υπάρχουν, ωστόσο, κάποιες περιπτώσεις επιθέτων που δεν μπορούμε με βεβαιότητα να τα εντάξουμε στη μια ή στην άλλη κατηγορία. Αν και είναι ταξινομικά, η σημασία τους είναι περιγραφική για το ουσιαστικό που προσδιορίζουν (δηλ. αξιολογούν το ουσιαστικό). Μπορούμε να τα θεωρούμε ταξινομικά ή περιγραφικά, ανάλογα με την κάθε περίπτωση.

Τα επίθετα αυτά είναι τα: ακραίος, αντικειμενικός, αναλυτικός, γενικός, επιστημονικός, καλλιτεχνικός, κανονικός, κοινός, μοντέρνος, σύγχρονος, συναισθηματικός, υποκειμενικός.

Άλλα πάλι επίθετα μπορεί να είναι περιγραφικά ή ταξινομικά ανάλογα με το ουσιαστικό που συνοδεύουν:

κόκκινος τοίχος (περιγραφικό) – κόκκινο κρασί (ταξινομικό)

άσπρη μπλούζα (περιγραφικό) – άσπρη μέρα (ταξινομικό)

μαύρη καρέκλα (περιγραφικό) – μαύρη αγορά (ταξινομικό)

πέτρινη μάντρα (περιγραφικό) – πέτρινη καρδιά (ταξινομικό) κ.ά.

Π.χ. το επίθετο κόκκινος περιγράφει το χρώμα του τοίχου στο πρώτο παράδειγμα, γι’ αυτό και είναι περιγραφικό· από την άλλη, το επίθετο κόκκινο στη φράση κόκκινο κρασί δείχνει μια κατηγορία κρασιού, γι’ αυτό και είναι ταξινομικό.

3.2 Ανάλογα με τη σημασία...

Τα επίθετα μπορούν επίσης να ενταχθούν σε κατηγορίες ανάλογα με τη σημασία που φέρει το καθένα. Οι πιο διαδεδομένες σημασιολογικές κατηγορίες των επιθέτων είναι οι ακόλουθες:

· Χρώματος: δίνουν μια χρωματική ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζουν: άσπρος, μαύρος, κόκκινος, μπλε κ.ά.

· Ύλης: δηλώνουν το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένο κάτι: χάρτινος, μαρμάρινος, τσιμεντένιος κ.ά.

· Ποσού: προσδιορίζουν ποσοτικά το ουσιαστικό. πολύς, λίγος κ.ά.

· Καταγωγής: αδελφικός, πατρικός, μητρικός κ.ά.

· Τόπου: προσδιορίζουν το ουσιαστικό ως προς τον τόπο: θαλασσινός, βουνίσιος, διπλανός κ.ά.

· Χρόνου: προσδιορίζουν το ουσιαστικό ως προς τον χρόνο: τωρινός, αυριανός, χθεσινός, σημερινός κ.ά.

· Μεγέθους: προσδιορίζουν το ουσιαστικό ως προς το μέγεθος: μεγάλος, μικρός, κοντός, χοντρός, στενός κ.ά.

· Σχήματος: προσδιορίζουν το ουσιαστικό ως προς σχήμα: τετράγωνος, στρογγυλός, τρίγωνος κ.ά.