2. Οι χρόνοι του ρήματος

Από μια άποψη, οι παρακάτω προτάσεις έχουν το ίδιο περιεχόμενο, που όμως αναφέρεται σε διαφορετικά χρονικά σημεία (παρόν, παρελθόν και μέλλον):

Ο Γιάννης πήγε στην πρώτη γυμνασίου.

Ο Γιάννης πηγαίνει στην πρώτη γυμνασίου.

Ο Γιάννης θα πάει στην πρώτη γυμνασίου.

Η χρονική αναφορά της πρότασης είναι εξαιρετικά σημαντικό συστατικό της. Προφανώς, παρόλο που οι παραπάνω προτάσεις περιλαμβάνουν τις ίδιες λέξεις, σημαίνουν τρία διαφορετικά πράγματα: μπορεί να ισχύει μόνο η πρώτη, μόνο η δεύτερη ή μόνο η τρίτη. Επομένως, η δήλωση του χρόνου είναι εξαιρετικά σημαντικό συστατικό μιας πρότασης.

Από αυτή την άποψη, η αλλαγή του ρηματικού τύπου έχει σοβαρές επιπτώσεις για την ερμηνεία μιας πρότασης. Σκεφτείτε οποιοδήποτε ανάλογο σύνολο προτάσεων:

Η Μαρία πήγε στην Αμερική.

Η Μαρία πηγαίνει στην Αμερική.

Η Μαρία θα πάει στην Αμερική.

Ο παππούς του έπαιζε επαγγελματικά ποδόσφαιρο.

Ο παππούς του παίζει επαγγελματικά ποδόσφαιρο.

Ο παππούς του θα παίξει επαγγελματικά ποδόσφαιρο.

Οι τύποι του ρήματος που κανονικά τοποθετούν αυτό που περιγράφει μια πρόταση σε διαφορετικά χρονικά σημεία, ονομάζονται χρόνοι του ρήματος.

Οι χρόνοι του ρήματος κανονικά ερμηνεύονται ως εξής: τοποθετούν το περιεχόμενο της πρότασης στο παρόν (οι «παροντικοί»), στο παρελθόν (οι «παρελθοντικοί») ή στο μέλλον (οι «μελλοντικοί»).

Οι τρεις αυτές κατηγορίες μπορούν και να αντιστοιχιστούν με συγκεκριμένα τυπικά χαρακτηριστικά του ρήματος (περιοριζόμαστε στην ενεργητική φωνή για λόγους συντομίας – αλλά και οι χρόνοι της μεσοπαθητικής φωνής παρουσιάζουν αντίστοιχη συστηματικότητα): έτσι,

• οι παροντικοί χρόνοι έχουν καταλήξεις όπως αυτές: -ω, -εις, -ει, -ουμε, -ετε, -ουν· π.χ. γράφω, παίζεις, τραγουδάει, βλέπουμε, κάνετε, τρέχουν.
• οι παρελθοντικοί χρόνοι έχουν διαφορετικό σύνολο καταλήξεων: -α, -ες, -ε, -αμε, -ατε, -αν (καθώς και την αύξηση έ- σε κάποιες περιπτώσεις)· π.χ. έγραφα, έπαιξες, τραγούδησε, βλέπαμε, κάνατε, έτρεξαν.
• τέλος, οι μελλοντικοί χρόνοι χαρακτηρίζονται από την παρουσία του μορίου θα· π.χ. θα γράφω, θα παίξεις, θα τραγουδάει, θα βλέπουμε, θα έχετε κάνει, θα τρέξουν.

Παραδοσιακά, ως χρόνοι του ρήματος αναφέρονται οι εξής:

Παροντικοί:

Ενεστώτας: γράφω

Παρακείμενος: έχω γράψει

Παρελθοντικοί:

Παρατατικός: έγραφα

Αόριστος (ή «απλός παρελθοντικός»): έγραψα

Υπερσυντέλικος: είχα γράψει

Μελλοντικοί:

Μέλλοντας στιγμιαίος (ή συνοπτικός): θα γράψω

Μέλλοντας εξακολουθητικός (ή διαρκείας ή μη συνοπτικός): θα γράφω

Συντελεσμένος Μέλλοντας: θα έχω γράψει

Όπως θα δούμε παρακάτω,

η κατάταξη αυτή βασίζεται περισσότερο στα τυπικά χαρακτηριστικά (καταλήξεις, αύξηση, παρουσία του θα) και λιγότερο στις πιθανές ερμηνείες του κάθε τύπου.