2. Ποιος μιλάει και ποιος βλέπει στην αφήγηση;

Κάθε αφήγηση προέρχεται πάντοτε από έναν αφηγητή, διαθέτει δηλαδή μια αφηγηματική φωνή.

Για να διαπιστώσουμε την αφηγηματική φωνή μιας ιστορίας, θα πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα «ποιος μιλάει», «ποιος λέει την ιστορία». Απαντώντας στην ερώτηση αυτή, μπορεί να έχουμε δύο είδη αφηγητών:

· τον ομοδιηγητικό αφηγητή, εκείνον που αφηγείται μια ιστορία στην οποία συμμετείχε ο ίδιος ή την έζησε ως αυτόπτης μάρτυρας,

· και τον ετεροδιηγητικό αφηγητή, εκείνον που αφηγείται την ιστορία άλλων, στην οποία ο ίδιος δεν είχε κανενός είδους συμμετοχή.

Για παράδειγμα, η αυτοβιογραφία έχει ομοδιηγητικό αφηγητή, ενώ η βιογραφία συνήθως ετεροδιηγητικό, αλλά και ομοδιηγητικό στην περίπτωση που ο βιογράφος γνώριζε τον βιογραφούμενο και συμμετείχε στη ζωή του.

Γλωσσικά, η αντίθεση αυτή εκφράζεται με την επιλογή του α’ προσώπου από τον ομοδιηγητικό αφηγητή (πρωτοπρόσωπη αφήγηση) και του γ’ προσώπου από τον ετεροδιηγητικό αφηγητή (τριτοπρόσωπη αφήγηση).

Ο αφηγητής, είτε ομοδιηγητικός είτε ετεροδιηγητικός, μπορεί να παρουσιάσει τα συμβάντα με διαφορετική εστίαση, δηλαδή από διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Για να διαπιστώσουμε την εστίαση μιας ιστορίας, θα πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα «ποιος βλέπει», «μέσα από τα μάτια ποιου παρουσιάζεται η ιστορία». Απαντώντας στην ερώτηση αυτή, μπορεί να έχουμε τρεις περιπτώσεις:

α) εσωτερική εστίαση: τα γεγονότα παρουσιάζονται μέσα από τα μάτια ενός ήρωα της ιστορίας, ο αφηγητής δηλαδή λέει μόνο όσα βλέπει, σκέπτεται, αισθάνεται κλπ. ένας ήρωας,

β) εξωτερική εστίαση: τα γεγονότα παρουσιάζονται όπως φαίνονται σε έναν εξωτερικό παρατηρητή, που δεν έχει πρόσβαση στο τι σκέπτονται, αισθάνονται κλπ. οι ήρωες της ιστορίας· ο αφηγητής δηλαδή παρουσιάζει μόνο πώς φαίνονται και πώς δρουν οι ήρωες, και

γ) μηδενική εστίαση: τα γεγονότα παρουσιάζονται χωρίς περιορισμούς, ο αφηγητής δηλαδή παρουσιάζει τα πάντα, λ.χ. την εμφάνιση, τις ενέργειες, τις σκέψεις, τα αισθήματα, τα κίνητρα κλπ. όλων των ηρώων (παντογνώστης αφηγητής).

Οι δυνατότητες που προσφέρουν οι διαφορετικές αφηγηματικές φωνές και τα είδη εστίασης αξιοποιούνται στο έπακρο στη λογοτεχνία. Στις καθημερινές ιστορίες που αφηγούμαστε, όπως είναι φυσικό, χρησιμοποιούμε ένα πιο περιορισμένο φάσμα αφηγηματικών τεχνικών.