4. Λειτουργίες των μορίων

• Το μόριο θα

Το μόριο θα των ρηματικών τύπων του μέλλοντα έχει, κυρίως, μελλοντική σημασία· π.χ.

Του χρόνου θα πάει στο Λύκειο.

Χρησιμοποιείται για να δείξει πως αυτό που εκφράζει το ρήμα θα γίνει στο άμεσο ή μακρινό μέλλον, για μεγάλο (εξακολουθητικός μέλλοντας) ή μικρό χρονικό διάστημα (στιγμιαίος μέλλοντας): π.χ.

Θα ξεκουραστείς αύριο (στιγμιαίος μέλλοντας)

Θα ξεκουράζεσαι αύριο όλη μέρα (εξακολουθητικός μέλλοντας).

Επίσης, χρησιμοποιούμε το μόριο θα, για να εκφράσουμε κάτι πιθανό ή δυνατό να συμβαίνει στο παρόν ή να συμβεί στο μέλλον: π.χ.

Μάλλον, θα τσακώθηκαν πάλι

Θα αλλάξουν σύντομα τα πράγματα, θα δεις

Αρκετά συχνά, όμως, το θα εμφανίζεται να συνοδεύει τους τύπους του παρατατικού [παρατατικός] ή του υπερσυντέλικου [υπερσυντέλικος] και τότε εκφράζει κάτι «που θα ήταν πιθανό στο παρελθόν και γι’ αυτό το λόγο αδύνατο στο παρόν», δηλαδή κάτι το υποθετικό:

Θα μιλούσαμε, αν είχες σηκώσει το τηλέφωνο

Θα είχαμε αποφύγει αυτή την ταλαιπωρία, αν μου έλεγες την αλήθεια.

• Τα μόρια να και ας

Τα μόρια να και ας εμφανίζονται πριν το ρήμα στην υποτακτική έγκλιση. Τα χρησιμοποιούμε, κυρίως, για να κάνουμε μια ευχή, μια προτροπή, για να δείξουμε ότι ο ομιλητής υποχωρεί σε κάτι ή υποθέτει κάτι: π.χ.

Ας/Να πάνε όλα καλά, Θεέ μου (ευχή)·

Ας/Να μιλάμε στον ενικό (προτροπή)·

Εντάξει, να/ας έρθεις μαζί μου να δούμε τι θα αλλάξει (υποχώρηση)·

Ας/Να κερδίσω εγώ το λαχείο και ποιος με πιάνει (υπόθεση)..

Το μόριο ας το χρησιμοποιούμε, επίσης, για να δείξουμε συγκατάθεση:

Ας είναι έτσι.

Χρησιμοποιείται επίσης

– για να εκφράσουμε επιθυμία:

Ήθελε να φύγει μακριά από όλους.

– απορία:

Να μη το ήξερα νωρίτερα;

– προσταγή:

Να έρθεις αμέσως εδώ.

– για να ζητήσουμε άδεια για να γίνει κάτι:

Να έρθω κι εγώ μαζί σου;

– ή για να εκφράσουμε μια σκέψη μας:

Να με σκέφτεται άραγε;

• Τα αρνητικά μόρια δε(ν) και μη(ν)

Τα μόρια δε(ν) και μη(ν) τα χρησιμοποιούμε σε προτάσεις που εκφράζουν άρνηση:

Δεν θέλω να έρθω!

Μην επιμένεις.

Το μόριο μη μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε και μόνο του στο λόγο για να δείξουμε την απαγόρευση, σε περιπτώσεις όπως

Μη, το βάζο!

Στις περιπτώσεις αυτές ισοδυναμεί με ολόκληρη πρόταση.

• Το αρνητικό μόριο όχι και τα βεβαιωτικό μόριο ναι

Το αρνητικό μόριο όχι το χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να απαντήσουμε σε κάποιον αρνητικά ή όταν δεν συμφωνούμε μαζί του: π.χ.

Θα έρθεις απόψε; Όχι.

Έτσι, δεν έχουν τα πράγματα; Όχι.

Το βεβαιωτικό μόριο ναι το χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να απαντήσουμε σε κάποιον καταφατικά ή όταν συμφωνούμε μαζί του· π.χ.

Θα έρθεις απόψε; Ναι.

Έτσι, δεν έχουν τα πράγματα; Ναι.

Να σημειώσουμε ότι, σύμφωνα με κάποιες γραμματικές, οι λέξεις ναι και όχι κατατάσσονται (και) στα επιρρήματα και συγκεκριμένα στα προτασιακά επιρρήματα.

• Το δεικτικό μόριο νά

Το μόριο νά (που είναι ομώνυμο με το μόριο να της υποτακτικής, δηλαδή έχουν και τα δύο την ίδια μορφή) το ονομάζουμε δεικτικό και το συναντούμε στην αρχή μιας φράσης ή μιας πρότασης· π.χ.

Νά το κάστρο της πόλης!

Έχει σημασία αντίστοιχη με εκείνη των δεικτικών στοιχείων που χρησιμοποιούμε για να δείξουμε στο συνομιλητή ένα μέρος, ένα πρόσωπο ή μια κατάσταση: π.χ.

Νά το σπίτι που μεγάλωσα.

Νά ο διευθυντής του σχολείου.

Σε άκουσα, και νά τα χάλια μου τώρα.

• Το προτρεπτικό μόριο για

Το μόριο για έχει προτρεπτική σημασία, το συναντούμε να συνοδεύει ρήματα σε προστακτική έγκλιση: π.χ.

Για πρόσεχε τα λόγια σου.

Για περίμενε λίγο.

Επίσης, το χρησιμοποιούμε για να δείξουμε μια ψευδή ή αναληθή ιδιότητα κάποιου: π.χ.

Μοιάζει για τρελός.

Περνιέται για ωραίος.

• Το μόριο σα(ν)

Το μόριο σα(ν) το χρησιμοποιούμε μαζί με ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα), ρήματα και κάποιες φορές σε προτάσεις. Πιο συχνά, όμως, το συναντούμε δίπλα σε ουσιαστικά, για να παρομοιάσει κάτι με κάτι άλλο: π.χ.

Τρέχει σα λαγός.

Μιλάει σαν πρωτευουσιάνα.

Επίσης, το χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε:

– μια ψευδή ή αναληθή ή μη πραγματική ιδιότητα που έχει κάποιος:

Ντύνεται σα δικηγόρος.

Απαντά σα να είναι μεγάλος.

Σου μιλάω σαν αδερφός σου.

– την αιτία:

Κατέβασε το κεφάλι και δεν μίλησε σα να κατάλαβε το λάθος που είχε κάνει.

– αβεβαιότητα ή πιθανότητα:

Σα να μη μας τα λες καλά.

– απορία:

Για πες μου, σαν πότε βλέπεις να τελειώνεις τη σχολή σου;

– χρόνο:

Είσαι η πρώτη μου σκέψη σαν ξυπνήσω και η τελευταία σαν κοιμηθώ.

Σαν πρόεδρος της ομάδας πρόσφερε πολλά.

· Το μόριο ως

Το μόριο ως αποτελεί τη λόγια εκδοχή του μορίου σα(ν) στη νέα ελληνική. Σε αρκετές περιπτώσεις, το χρησιμοποιούμε στη θέση του μορίου σα(ν) με τον ίδιο τρόπο και την ίδια σημασία.

Συγκεκριμένα, μέσα στο κατάλληλο περικείμενο, μπορεί να εκφράζει μια αληθή ιδιότητα/κατάσταση ή την αιτία, όπως είδαμε και παραπάνω να συμβαίνει με το μόριο σαν:

Κάποιοι άνθρωποι συμπεριφέρονται ως ζώα (παρομοίωση)

αλλά

Ήθελε να ζήσει ως άνθρωπος πια! Ζήσε κάθε μέρα ως την τελευταία σου! (δήλωση ιδιότητας)

Ως άνθρωπος με κινητικά προβλήματα πρέπει να έχει ειδική μεταχείριση (δήλωση της αιτίας)

Ως διευθυντής του σχολείου έκανε πολλές αλλαγές στο εσωτερικό του (δήλωση του χρόνου).

Tα μόρια σαν και ως μπορεί να τα χρησιμοποιούμε στις ίδιες προτάσεις αλλά, όταν χρησιμοποιούμε το σαν, δείχνουμε ότι η ιδιότητα που έχει κάποιος είναι ψευδής, ενώ με το ως η ιδιότητά του είναι αληθής. Π.χ.

Δουλεύει σαν διευθυντής (εννοείται: αν και δεν είναι. ® ψευδής ιδιότητα)

αλλά

Δουλεύει ως διευθυντής (εννοείται: είναι διευθυντής. ® αληθής ιδιότητα)

• Το ορκωτικό μόριο μα

Το μόριο μα έχει συγκεκριμένη λειτουργία μέσα σε μια πρόταση ή καλύτερα σε μια φράση, αφού μόνο σε αυτές εμφανίζεται. Το χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε επιβεβαίωση ή να δώσουμε όρκο: π.χ.

Μα την αλήθεια!

Μα το Θεό!