7. Παραγωγή των ουσιαστικών

Μπορούμε να σχηματίσουμε τα ουσιαστικά με δύο τρόπους είτε με παραγωγή, είτε με σύνθεση.

 
 
Τα ουσιαστικά παράγονται, κυρίως, από
 
Σύνθετα είναι τα ουσιαστικά που δημιουργούνται από την ένωση
 

7.1 Παραγωγικές καταλήξεις ουσιαστικών και ορθογραφία

α. Αρσενικά
-ός: αρχηγός, διωγμός κ.ά. -ατης: χωριάτης, ακροβάτης, προστάτης, εργάτης κ.ά. -ητής (συνήθως από ρήματα σε -ώ): αθλητής, διοικητής κ.ά. Εξαιρούνται: ιδρυτής, μηνυτής, κριτής -ίσκος (υποκοριστική κατάληξη λόγιας χρήσης): δρομίσκος, νεανίσκος κ.ά. -ιστής: καθαριστής, πολεμιστής, λογιστής κλπ.  Εξαιρούνται: δανειστής, ληστής -ίτης (ουσιαστικά κοινά και εθνικά): οπλίτης, πολίτης - Μακεδονίτης κ.ά. Αλλά: (κοινά) αλήτης, διαβήτης, δύτης, θύτης, λύτης, ιδιοκτήτης, κομήτης, κυβερνήτης, μαγνήτης, πλοιοκτήτης, προφήτης, (εθνικά) Αγιορείτης, Πηλιορείτης, Αιγινήτης -ονας (κοινά προπαροξύτονα): επιστήμονας, δαίμονας κ.ά. Αλλά: άμβωνας, καύσωνας, μεσαίωνας, θερμοσίφωνας -οράς (κοινά και κύρια): ρήτορας, δικτάτορας - Έκτορας, Νέστορας κλπ. -ότης: προδότης, δεσπότης, δότης, ιππότης, τοξότης κ.ά. -ώτης (κοινά και εθνικά): νησιώτης, πατριώτης, στρατιώτης, Ηπειρώτης κ.ά. -τήρας: ανεμιστήρας, οδοστρωτήρας κ.ά. -ωμός: σκοτωμός, λυτρωμός κ.ά.  Εξαιρείται: ερχομός -ωνας (παροξύτονα κοινά, περιληπτικά και τοπωνύμια):  χειμώνας, αγκώνας, ελαιώνας, Ελικώνας, Μαραθώνας κ.ά. -όνας: ηγεμόνας, κανόνας, αλαζόνας, συνδαιτυμόνας, Στρυμόνας, Μακεδόνας κ.ά. -ωνας (αρχαία κύρια ονόματα και εθνικά): Απόλλωνας, Ιέρωνας, Πλάτωνας κτλ. Πάρνωνας, Ιάπωνας, Ίωνας Αλλά: Αγαμέμνονας,  Αριστογείτονας,  Αλιάκμονας, Ιάσονας κ.ά.   β. Θηλυκά   -αία: αυλαία, κεραία Εξαιρούνται: θέα, ιδέα, νέα, παρέα, Ζέα, Κέα, Νεμέα, Ρέα, Τεγέα -αινα: δράκαινα, λύκαινα, Δημήτραινα κ.ά. -ειά (από ρήματα σε -εύω): γιατρειά, δουλειά, σοδειά, παντρειά -εία (από ρήματα σε -εύω, από επίθ. σε -ύς κ.ά.): πλατεία, βασιλεία, ερμηνεία, λατρεία, δασεία, οξεία κ.ά. – θεία, λεία, μνεία, χρεία. Αλλά Τροία -εια (προπαροξύτονα κοινά και κύρια): αλήθεια, συνήθεια, Αντιόχεια, Δεκέλεια, Φιλαδέλφεια (αλλά: Ερέτρια) – Θάλεια, Ιφιγένεια κ.ά. -ιά: βαριά, λεμονιά, βραδιά, γωνιά κ.ά. -ία (παροξύτονα θηλυκά): κυρία, αγωνία, φιλία κ.ά. -ια: αρρώστια, περηφάνια κ.ά. -ίδα: επικεφαλίδα, εφημερίδα κ.ά. Εξαιρούνται: χλαμύδα, σημύδα -ίλα (αφηρημένα ουσιαστικά): ξινίλα, τσιγαρίλα κ.ά. -ισσα (προπαροξύτονα κοινά και κύρια ονόματα): πριγκίπισσα, μανάβισσα, Λευκαδίτισσα Εξαιρούνται: Λάρισα, σάρισα -ίτσα (υποκοριστικό): καρεκλίτσα, ζωίτσα Εξαιρείται: θείτσα -οια (β’ συνθετικό: νους, πνέω, ρέω, πλέω): άγνοια, διχόνοια, άπνοια, παλίρροια, ομόνοια κ.ά. -όνα: εικόνα, σταγόνα, αμαζόνα κ.ά. Εξαιρούνται: χελώνα, λεγεώνα, Αυλώνα -οσύνη: εμπιστοσύνη, καλοσύνη κ.ά. -ότητα: θερμότητα, λιτότητα κ.ά. -ύτητα: ευθύτητα, βαρύτητα κ.ά. -ωνία: Βαβυλωνία, Ιαπωνία, Λακωνία Αλλά: Μακεδονία, Παφλαγονία -ωνιά: παγωνιά,  χειμωνιά, απατεωνιά κ.ά. -ωτή: καλαμωτή, πινακωτή -ωτη: άμπωτη     γ. Ουδέτερα   -άδικο: αμαξάδικο, βενζινάδικο, σιδεράδικο, τρελάδικο κ.ά. -αιο (κοινά και κύρια): έλαιο, κεφάλαιο, ευχέλαιο, Αιγαίο, Ακταίο, Αργαίο  κ.ά. -είο (φανερώνουν τόπο): σχολείο, βαφείο, βιβλιοπωλείο κ.ά. -μα: γράφημα, πρόβλημα, άγαλμα, χτύπημα. Τα ουδέτερα που λήγουν σε -μα  και παράγονται από ρήματα με θέμα: π, β, φ, πτ γράφονται με δύο -μμ-: γράφω > το γράμμα, αλείφω > το άλειμμα, κόβω > το κόμμα κ.ά. -ημα: πρόσχημα, επιφώνημα, στοίχημα κ.ά. -ητό: αλφάβητο, κυνηγητό, ανθρωποκυνηγητό κ.ά. -ί: νησί, παιδί, φιλί κ.ά. Εξαιρείται: οξύ -ι: αγόρι, αγρίμι, αγγούρι, αγκάθι κ.ά. -ίδι: ταξίδι, βρισίδι, τουφεκίδι κ.ά. Εξαιρούνται: αντικλείδι, στρείδι, καρύδι, κρεμμύδι, μύδι, φρύδι, Παλαμήδι -ιμο: γράψιμο, τρέξιμο, φταίξιμο κ.ά. -ιο: τετράδιο, χωριό, αεροδρόμιο κ.ά. Εξαιρούνται: ισόγειο, υπόγειο, λύκειο -όνι: κασόνι, αηδόνι, βαγόνι κ.ά. Εξαιρούνται: αλώνι, κυδώνι, κωθώνι, παραγώνι -ριό: καμπαναριό, πλυσταριό, σκουπιδαριό   Εξαιρείται: μαγειρείο -τήρι: ξυπνητήρι, εργαστήρι, σκαλιστήρι κ.ά. Εξαιρούνται: όσα έχουν β’ συνθετικό το τυρί: κεφαλοτύρι -τήριο: εκπαιδευτήριο, πλυντήριο, εργαστήριο κ.ά. Εξαιρούνται: μαρτύριο