3. Πώς μπορεί να συνδεθεί ο γραμματισμός με την κριτική ικανότητα;

Πολύ συχνά ακούμε ότι στόχος της εκπαίδευσης (γλωσσικής και μη) είναι να αποκτήσουν οι μαθητές κριτική ικανότητα ή κριτική σκέψη, δηλαδή να μπορούν να αναλύσουν τα κείμενα, να αξιολογούν τις πληροφορίες τους και να μη γίνονται παθητικοί/ές αποδέκτες/τριες όσων διαβάζουν ή ακούν.

Πώς μπορεί αυτό να συνδέεται με τον γραμματισμό;

Ένας από τους δυνατούς τρόπους είναι η διερεύνηση των προϋποθέσεων που βρίσκονται συνήθως κρυμμένες σε ένα κείμενο, καθώς και των στόχων της δημιουργίας του.

Ας δούμε το ακόλουθο απόσπασμα από το πολιτικό πρόγραμμα των Οικολόγων Πράσινων που αφορά τους στόχους του σχολείου:

Το σχολείο δεν είναι απλά ένας χώρος στον οποίο τα παιδιά αποκτούν κάποιες πληροφορίες και κάποιες γνώσεις. Είναι μαζί με το οικογενειακό περιβάλλον η

μικροκοινωνία στην οποία ζουν και ανατρέφονται τα παιδιά συμβιώνοντας με τους συμμαθητές και τους δασκάλους τους. Οι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ αποστασιοποιούμαστε από ιδεοληψίες που επιδιώκουν έναν αποστειρωμένο σχολικό παράδεισο ο οποίος θα «προστατεύει» τα παιδιά από την κοινωνία και τα σοβαρά της προβλήματα. Το σχολείο λοιπόν είναι φορέας παιδείας όχι μόνον μέσω των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Είναι μέρος της κοινωνίας και οι αξίες και τα πρότυπα που κυριαρχούν μεταφέρονται ως στάσεις και συμπεριφορές στα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς.

http://www.ecogreens-gr.org/cms/index.php?option=com_content&view=article&id=199:education&catid=31:program-10 (πρόσβαση 31/10/2011)

Η περιγραφή του ελληνικού σχολείου που εμφανίζεται σε αυτό το απόσπασμα προϋποθέτει τα εξής:

• Υπάρχουν (ενδεχομένως αρκετοί) άνθρωποι στη χώρα μας οι οποίοι πιστεύουν ότι το σχολείο (πρέπει να) αποσκοπεί αποκλειστικά στη μετάδοση γνώσεων, όχι όμως και στην κοινωνικοποίηση των παιδιών.
• Κατά την αντίληψη των παραπάνω, το σχολείο πρέπει να προστατεύει τα παιδιά από το να έρθουν σε επαφή με τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα.
• Ο τρόπος που τα προβλήματα αυτά αντιμετωπίζονται από τους/ις εκπαιδευτικούς επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο τα ίδια τα παιδιά θα τα αντιμετωπίσουν.

Όσον αφορά τους στόχους του κειμένου, παρατηρούμε ότι:

• Η δημοσίευσή του σε ιστότοπο πολιτικού κόμματος και η ένταξή του στις πολιτικές απόψεις και το πρόγραμμα του κόμματος αυτού, δείχνουν ότι τα μέλη του διαφωνούν με τις αντιλήψεις αυτές και θα επιδιώξουν να προκαλέσουν αλλαγές στους στόχους και τις διαδικασίες του ελληνικού σχολείου.
• Προβάλλοντας τις δικές τους θέσεις, επιχειρούν να προσελκύσουν υποστηρικτές/τριες και ψηφοφόρους από το ευρύτερο κοινό που θα συμφωνούν με τις απόψεις αυτές.

Μια ενδεχόμενη ανάλυση του αποσπάσματος αυτού στη σχολική τάξη θα έθετε στα παιδιά ερωτήματα όπως είναι μεταξύ άλλων τα εξής:

• Για ποιους λόγους οι άνθρωποι έχουν αυτές τις αντιλήψεις;
• Πώς νομίζουν ότι ωφελούνται από αυτές;
• Γιατί το σύγχρονο σχολείο, όπως περιγράφεται εδώ, χαρακτηρίζεται ως «αποστειρωμένος παράδεισος»;
• Ποιοι είναι οι «άλλοι» στόχοι του σχολείου στους οποίους γίνεται αναφορά εδώ;
• Πώς οι στόχοι αυτοί θα κάνουν το σχολείο να μην είναι πλέον «αποστειρωμένος παράδεισος»;
• Ποιες συνέπειες για τη διδασκαλία και τη σχολική συμπεριφορά θα είχαν οι «άλλοι» στόχοι του σχολείου;
• Ποιες ακριβώς είναι οι συμπεριφορές των εκπαιδευτικών που μεταφέρονται στα παιδιά;
• Χρειάζεται να αλλάξουν;
• Πώς και γιατί μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο;
• Ποιες είναι οι προθέσεις αυτού/ής που έγραψε το κείμενο αυτό;
• Υιοθετεί θετική ή αρνητική στάση απέναντι στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο;
• Για ποιον λόγο το κείμενο γράφτηκε με τη συγκεκριμένη μορφή και δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο σε ιστοσελίδα πολιτικού περιεχομένου;
• Σε ποιο κοινό απευθύνεται και γιατί;
• Θα μπορούσε να πείσει τους ανθρώπους που έχουν τις αντιλήψεις που αναφέρονται παραπάνω;

Τέτοια ερωτήματα τίθενται στο πλαίσιο του κριτικού

γραμματισμού με στόχο την κριτική ανάλυση των κειμένων.