2. Σε τι συνίσταται το ύφος;

Το ύφος προκύπτει κυρίως από τις επιλογές του/της ομιλητή/τριας σε όλα τα επίπεδα της γλώσσας.

Για παράδειγμα, στην ερώτηση από μια αυθεντική συνομιλία

Δεν πούντιασες, καλέ, εκεί που ήσουνα;

η ομιλήτρια επιλέγει μια σειρά από στοιχεία από τις διαθέσιμες επιλογές που έχει σε κάθε σημείο του λόγου της, όπως μπορούμε να δούμε στο παρακάτω σχήμα:

δεν	πούντιασες	καλέ	εκεί που	ήσουνα;
μήπως	κρύωσες	Μαρία	εκεί που	ήσουν;
…	πάγωσες	κορίτσι μου	στο μέρος που	βρισκόσουν;
…	τουρτούριζες	Ø	στο χωριό
…	ξεπάγιασες	…	…	…

Με παρόμοιο τρόπο μπορούμε να ερμηνεύσουμε τις επιλογές στο λογοτεχνικό κείμενο· π.χ.:

κι	αποχαιρέτα	την,	την Αλεξάνδρεια	που χάνεις
και	αποχαιρέτησε	…	την Αλεξάνδρεια	που φεύγει
…	χαιρέτα	…	την πόλη σου	που θα χάσεις
…	πες αντίο	…	στην πόλη	που έχασες
…	….	…	την εξουσία	που εγκαταλείπεις

Όπως είναι φανερό, οι επιλογές που κάνουμε σε ένα ορισμένο σημείο του λόγου επηρεάζουν και περιορίζουν αυτό που θα επιλέξουμε στη συνέχεια.

Μια διαφορετική προσέγγιση στο ύφος επισημαίνει ότι, εκτός από τις επιλογές που κάνει ο ομιλητής, σημαντικές είναι οι αποκλίσεις του από αυτό που αναμένουμε, το απροσδόκητο στοιχείο που δεν υπακούει στις συνήθεις γλωσσικές συμβάσεις και έτσι φέρνει στο προσκήνιο μια διαφορετική πτυχή του νοήματος.

Αποκλίσεις εντοπίζονται τόσο στην καθημερινή όσο και στη λογοτεχνική επικοινωνία. Για παράδειγμα, στο παρακάτω απόσπασμα η ομιλήτρια αποκλίνει στη λέξη τεράστιο, προφέροντάς την πιο δυνατά από τις υπόλοιπες λέξεις και τραβώντας το φωνήεν που τονίζεται:

τα κλασικά ευρωπαϊκά σπίτια έχουν ΤΕΡΑ:::ΣΤΙΟ σαλόνι

Στην περίπτωση αυτή η ομιλήτρια προσπαθεί να απεικονίσει το μέγεθος του σαλονιού με τον τρόπο που προφέρει τη λέξη τεράστιο. Συχνές είναι οι αποκλίσεις στην ποίηση, όπως λ.χ. στο παρακάτω απόσπασμα από το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη:

τα νησιά με τα πόσιμα γαλάζια ηφαίστεια

Στο μελτέμι τα ορτσάροντας με κόντρα-φλόκο

Στο γαρμπή τ' αρμενίζοντας πόντζα-λαμπάντα

Εδώ, η απόκλιση εντοπίζεται τόσο στη σημασία (πόσιμα ηφαίστεια) όσο και στη γραμματική (τα ορτσάροντας).