Εξώφυλλο

Αριάδνη

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας

της Δήμητρας Μήττα

Ο «πολιτικός» Ποσειδώνας και η λατρεία του

    Όταν οι θνητοί οργανώθηκαν σε πολιτείες και οι θεοί αποφάσισαν να επιλέξουν ο καθένας μία ή περισσότερες πόλεις ως πολιούχοι, υπήρξαν περιπτώσεις διαφωνιών μεταξύ τους που επιλύονταν με διαιτησία των υπολοίπων θεών ή και από θνητούς. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, ο Ποσειδώνας έχανε τις πόλεις. Διεκδίκησε την Κόρινθο από τον Ήλιο με διαιτητή τον Γίγαντα Βριάρεο που αποφάνθηκε ότι η πόλη θα ανήκε στον Ήλιο. Στην Αίγινα έχασε από τον Δία, στη Νάξο από τον Διόνυσο, στους Δελφούς από τον Απόλλωνα, στην Τροιζήνα από την Αθηνά.

    Όταν έφτασε ο θεός στην Αττική, χτύπησε με την τρίαινά του το κέντρο της Ακρόπολης, απ' όπου ξεπετάχτηκε θαλασσινό νερό, πηγάδι με αλμυρό νερό, σύμφωνα με τον Παυσανία, στον περίβολο του Ερέχθειου. Όμως μετά από λίγο κατέφθασε η Αθηνά, φύτεψε μια ελιά στον ιερό βράχο, στο Πανδρόσιο, και κάλεσε τον βασιλιά Κέκροπα να μαρτυρήσει ότι εκείνη κατέλαβε την Ακρόπολη φυτεύοντας για πρώτη φορά στον βράχο. Στη διαφωνία που επακολούθησε ανάμεσα στους δύο θεούς κριτές ορίστηκαν από τον Δία όλοι οι θεοί του Ολύμπου ή ο Κέκροπας και ο Κραναός. Τελικά η πόλη επιδικάστηκε στην Αθηνά. Η Αθηνά ονόμασε την πόλη από το όνομά της Αθήνα, και ο Ποσειδώνας, τυφλωμένος από τον θυμό του, πλημμύρισε το Θριάσιο πεδίο στην Ελευσίνα. Παυσανίας (1.26.5) και Στράβωνας (9.1.16) παραδίδουν ότι το σημάδι της τρίαινας στην Ακρόπολη φαινόταν μέχρι τα ιστορικά χρόνια, σύμφωνα μάλιστα με τον περιηγητή Παυσανία στο πίσω αέτωμα του Παρθενώνα απεικονιζόταν η φιλονικία των δύο θεών για τη γη. Επίσης για το Ερεχθείο λέγεται πως η τρύπα που υπάρχει (στο δάπεδο και στην οροφή) μπορεί να είναι και από την τρίαινα του Ποσειδώνα (ή του Δία). Όσο για την ελιά, αυτή την έδειχναν μέχρι και τον δεύτερο μεταχριστιανικό αιώνα. (Εικ. 71, 72, 73, 74, 75)

    Όταν Αθηνά και Ποσειδώνας ανταγωνίζονταν για την προστασία του βασιλείου του Άργους, προσέτρεξαν στους ποταμούς Ίναχο, Αστερίωνα και Κηφισό, για να διαιτητεύσουν στη διαμάχη· ή, σύμφωνα με άλλες παραδόσεις, την ετυμηγορία έβγαλε ο γιος του Ίναχου, ο Φορωνέας, που ευνόησε τη θεά. Οργισμένος ο θεός, για να τιμωρήσει τους υπαίτιους ποταμούς και τον τόπο όπου έρρεαν, αποτράβηξε τα νερά από ολόκληρη την περιοχή, αποξήρανε όλες τις πηγές της χώρας και τους ποταμούς και άφηνε να γεμίζουν με νερό μόνον όταν εκείνος αποφάσιζε να ρίξει βροχή. Όταν έφτασε εκεί ο Δαναός και οι πενήντα κόρες του, κυνηγημένοι από τον Αίγυπτο και τους πενήντα γιους του, δεν βρήκαν νερό να πιουν. Τότε ο Δαναός έστειλε τις πενήντα κόρες του σε αναζήτηση νερού. Ένας Σάτυρος προσπάθησε να βιάσει την Αμυμώνη κι εκείνη ζήτησε τη βοήθεια του Ποσειδώνα που μ' ένα χτύπημα της τρίαινας τον έδιωξε. Από το χτύπημα ανέβλυσε τριπλή πηγή. Σύμφωνα με άλλη παραλλαγή του μύθου ο Ποσειδώνας αποκάλυψε στην κόρη την ύπαρξη της πηγής Λέρνη, της μόνης στην οποία ο Ποσειδώνας είχε επιτρέψει να αναβλύζει νερό, και η οποία έκτοτε ονομαζόταν και πηγή της Αμυμώνης. Έτσι, χάρη στον έρωτα του θεού για την κόρη, η κατάρα αποσύρθηκε και η Αργολίδα απέκτησε ξανά τα νερά της και έγινε εύφορη. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο Ποσειδώνας, οργισμένος με τον θεό ποταμό Ίναχο και τον γιο του Φορωνέα, πλημμύρισε την Αργολίδα με αλμυρό νερό, μέχρι που η Ήρα τον ανάγκασε να επαναφέρει τη θάλασσα στην κοίτη της. (Εικ. 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83)

    Σε πολλά μέρη του αρχαίου κόσμου ο Ποσειδώνας υπήρξε φυλετικός πρόγονος, όπως για παράδειγμα των Μινύων στη Βοιωτία (ως πατέρας του βασιλιά του Ορχομενού Μινύα), προπάτορας της βασιλικής οικογένειας των Φαιάκων (Οδ. ζ 266-267, η 56), της Πύλου, των Αβάντων μέσω του γιου του Άβαντα, των Λαιστρυγόνων από τον γιο του Λάμο, των Παιόνων από τον γιο του Παίονα, των Τηλεβόων από τον γιο του Τάφιο… Λατρευόταν σε διάφορα μέρη του ελλαδικού χώρου, κυρίως στην Πελοπόννησο μέσω του ευνοούμενού του Πέλοπα (Λακωνία, Μεσσηνία, Κορινθία, Αργολίδα, Ηλεία, Αχαΐα, Αρκαδία) αλλά και στη Βοιωτία, τη Φωκίδα, τη Θεσσαλία, την Εύβοια, την Τήνο, τη Σάμο, τη Νίσυρο, τη Ρόδο, τη Σικελία, την Αλεξάνδρεια. Υπήρξε αρχή ενωτικής δύναμης, λ.χ. των Ιώνων, με ναό στο ακρωτήριο της Μυκάλης στη Μίλητο, και στη νήσο Καλαύρεια[3]), ενώ μαρτυρείται λατρεία του και στη Φρυγία και μέχρι την Ερυθρά θάλασσα. Ονόματα πόλεων-αποικιών, όπως Ποτείδαια στη Χαλκιδική και Ποσειδωνία (Paestum) στην Κάτω Ιταλία[4] μαρτυρούν την εξάπλωση της λατρείας του.