Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ

Ἑλένης ἐγκώμιον (10) (49-58)


[49] Τίς δ᾽ ἂν τὸν γάμον τὸν Ἑλένης ὑπερεῖδεν, ἧς ἁρπασθείσης οἱ μὲν Ἕλληνες οὕτως ἠγανάκτησαν ὥσπερ ὅλης τῆς Ἑλλάδος πεπορθημένης, οἱ δὲ βάρβαροι τοσοῦτον ἐφρόνησαν ὅσον περ ἂν εἰ πάντων ἡμῶν ἐκράτησαν. Δῆλον δ᾽ ὡς ἑκάτεροι διετέθησαν· πολλῶν γὰρ αὐτοῖς πρότερον ἐγκλημάτων γενομένων ὑπὲρ μὲν τῶν ἄλλων ἡσυχίαν ἦγον, ὑπὲρ δὲ ταύτης τηλικοῦτον συνεστήσαντο πόλεμον οὐ μόνον τῷ μεγέθει τῆς ὀργῆς, ἀλλὰ καὶ τῷ μήκει τοῦ χρόνου καὶ τῷ πλήθει τῶν παρασκευῶν ὅσος οὐδεὶς πώποτε γέγονεν. [50] Ἐξὸν δὲ τοῖς μὲν ἀποδοῦσιν Ἑλένην ἀπηλλάχθαι τῶν παρόντων κακῶν, τοῖς δ᾽ ἀμελήσασιν ἐκείνης ἀδεῶς οἰκεῖν τὸν ἐπίλοιπον χρόνον, οὐδέτεροι ταῦτ᾽ ἠθέλησαν· ἀλλ᾽ οἱ μὲν περιεώρων καὶ πόλεις ἀναστάτους γιγνομένας καὶ τὴν χώραν πορθουμένην ὥστε μὴ προέσθαι τοῖς Ἕλλησιν αὐτὴν, οἱ δ᾽ ᾑροῦντο μένοντες ἐπὶ τῆς ἀλλοτρίας καταγηράσκειν καὶ μηδέποτε τοὺς αὐτῶν ἰδεῖν μᾶλλον ἢ ᾽κείνην καταλιπόντες εἰς τὰς αὐτῶν πατρίδας ἀπελθεῖν. [51] Καὶ ταῦτ᾽ ἐποίουν οὐχ ὑπὲρ Ἀλεξάνδρου καὶ Μενελάου φιλονικοῦντες, ἀλλ᾽ οἱ μὲν ὑπὲρ τῆς Ἀσίας, οἱ δ᾽ ὑπὲρ τῆς Εὐρώπης, νομίζοντες, ἐν ὁποτέρᾳ τὸ σῶμα τοὐκείνης κατοικήσειεν, ταύτην εὐδαιμονεστέραν τὴν χώραν ἔσεσθαι.
[52] Τοσοῦτος δ᾽ ἔρως ἐνέπεσεν τῶν πόνων καὶ τῆς στρατείας ἐκείνης, οὐ μόνον τοῖς Ἕλλησι καὶ τοῖς βαρβάροις, ἀλλὰ καὶ τοῖς θεοῖς, ὥστ᾽ οὐδὲ τοὺς ἐξ αὑτῶν γεγονότας ἀπέτρεψαν τῶν ἀγώνων τῶν περὶ Τροίαν, ἀλλὰ Ζεὺς μὲν προειδὼς τὴν Σαρπηδόνος εἱμαρμένην, Ἠὼς δὲ τὴν Μέμνονος, Ποσειδῶν δὲ τὴν Κύκνου, Θέτις δὲ τὴν Ἀχιλλέως, ὅμως αὐτοὺς συνεξώρμησαν καὶ συνεξέπεμψαν, [53] ἡγούμενοι κάλλιον αὐτοῖς εἶναι τεθνάναι μαχομένοις περὶ τῆς Διὸς θυγατρὸς μᾶλλον ἢ ζῆν ἀπολειφθεῖσι τῶν περὶ ἐκείνης κινδύνων. Καὶ τί δεῖ θαυμάζειν ἃ περὶ τῶν παίδων διενοήθησαν; Αὐτοὶ γὰρ πολὺ μείζω καὶ δεινοτέραν ἐποιήσαντο παράταξιν τῆς πρὸς Γίγαντας αὐτοῖς γενομένης· πρὸς μὲν γὰρ ἐκείνους μετ᾽ ἀλλήλων ἐμαχέσαντο, περὶ δὲ ταύτης πρὸς σφᾶς αὐτοὺς ἐπολέμησαν.
[54] Εὐλόγως δὲ κἀκεῖνοι ταῦτ᾽ ἔγνωσαν, κἀγὼ τηλικαύταις ὑπερβολαῖς ἔχω χρήσασθαι περὶ αὐτῆς· κάλλους γὰρ πλεῖστον μέρος μετέσχεν, ὃ σεμνότατον καὶ τιμιώτατον καὶ θειότατον τῶν ὄντων ἐστίν. Ῥᾴδιον δὲ γνῶναι τὴν δύναμιν αὐτοῦ· τῶν μὲν γὰρ ἀνδρίας ἢ σοφίας ἢ δικαιοσύνης μὴ μετεχόντων πολλὰ φανήσεται τιμώμενα μᾶλλον ἢ τούτων ἕκαστον, τῶν δὲ κάλλους ἀπεστερημένων οὐδὲν εὑρήσομεν ἀγαπώμενον ἀλλὰ πάντα καταφρονούμενα, πλὴν ὅσα ταύτης τῆς ἰδέας κεκοινώνηκεν, καὶ τὴν ἀρετὴν διὰ τοῦτο μάλιστ᾽ εὐδοκιμοῦσαν, ὅτι κάλλιστον τῶν ἐπιτηδευμάτων ἐστίν. [55] Γνοίη δ᾽ ἄν τις κἀκεῖθεν ὅσον διαφέρει τῶν ὄντων, ἐξ ὧν αὐτοὶ διατιθέμεθα πρὸς ἕκαστον αὐτῶν. Τῶν μὲν γὰρ ἄλλων ὧν ἂν ἐν χρείᾳ γενώμεθα, τυχεῖν μόνον βουλόμεθα, περαιτέρω δὲ περὶ αὐτῶν οὐδὲν τῇ ψυχῇ προσπεπόνθαμεν· τῶν δὲ καλῶν ἔρως ἡμῖν ἐγγίγνεται, τοσούτῳ μείζω τοῦ βούλεσθαι ῥώμην ἔχων ὅσῳ περ καὶ τὸ πρᾶγμα κρεῖττόν ἐστιν. [56] Καὶ τοῖς μὲν κατὰ σύνεσιν ἢ κατ᾽ ἄλλο τι προέχουσιν φθονοῦμεν, ἢν μὴ τῷ ποιεῖν ἡμᾶς εὖ καθ᾽ ἑκάστην τὴν ἡμέραν προσαγάγωνται καὶ στέργειν σφᾶς αὐτοὺς ἀναγκάσωσιν· τοῖς δὲ καλοῖς εὐθὺς ἰδόντες εὖνοι γιγνόμεθα καὶ μόνους αὐτοὺς ὥσπερ τοὺς θεοὺς οὐκ ἀπαγορεύομεν θεραπεύοντες, [57] ἀλλ᾽ ἥδιον δουλεύομεν τοῖς τοιούτοις ἢ τῶν ἄλλων ἄρχομεν, πλείω χάριν ἔχοντες τοῖς πολλὰ προστάττουσιν ἢ τοῖς μηδὲν ἐπαγγέλλουσιν. Καὶ τοὺς μὲν ὑπ᾽ ἄλλῃ τινὶ δυνάμει γιγνομένους λοιδοροῦμεν καὶ κόλακας ἀποκαλοῦμεν, τοὺς δὲ τῷ κάλλει λατρεύοντας φιλοκάλους καὶ φιλοπόνους εἶναι νομίζομεν. [58] Τοσαύτῃ δ᾽ εὐσεβείᾳ καὶ προνοίᾳ χρώμεθα περὶ τὴν ἰδέαν τὴν τοιαύτην ὥστε καὶ τῶν ἐχόντων τὸ κάλλος τοὺς μὲν μισθαρνήσαντας καὶ κακῶς βουλευσαμένους περὶ τῆς αὑτῶν ἡλικίας μᾶλλον ἀτιμάζομεν ἢ τοὺς εἰς τὰ τῶν ἄλλων σώματ᾽ ἐξαμαρτόντας· ὅσοι δ᾽ ἂν τὴν αὑτῶν ὥραν διαφυλάξωσιν ἄβατον τοῖς πονηροῖς ὥσπερ ἱερὸν ποιήσαντες, τούτους εἰς τὸν ἐπίλοιπον χρόνον ὁμοίως τιμῶμεν ὥσπερ τοὺς ὅλην τὴν πόλιν ἀγαθόν τι ποιήσαντας.


[49] Ποιός θα μπορούσε να μείνει αδιάφορος για τον γάμο της Ελένης, από τη στιγμή που μετά την αρπαγή της οι Έλληνες αγανάκτησαν τόσο πολύ σαν να είχε ερημωθεί όλη η Ελλάδα, ενώ οι βάρβαροι υπερηφανεύτηκαν τόσο πολύ σαν να μας είχαν κυριεύσει όλους μας; Είναι φανερό ποιά στάση κράτησαν ο ένας για τον άλλον. Ενώ δηλαδή υπήρχαν σ᾽ αυτούς προηγουμένως πολλές αφορμές για παράπονα, για όλα αυτά γενικώς έμεναν απαθείς· για τη γυναίκα όμως αυτή προκάλεσαν πόλεμο τόσο μεγάλο, όχι μόνο ως προς την ένταση της οργής αλλά και ως προς τη χρονική διάρκεια και το πλήθος των προετοιμασιών, όσος δεν είχε γίνει κανένας ως τη στιγμή εκείνη. [50] Μολονότι μπορούσαν οι Τρώες από τη μεριά τους να είχαν απαλλαγεί από τα κακά που τους ταλαιπωρούσαν, δίνοντας πίσω την Ελένη, οι Έλληνες από την άλλη αδιαφορώντας για εκείνη να ζουν τον υπόλοιπο καιρό χωρίς φόβο, ούτε οι μεν ούτε οι δε το θέλησαν. Αλλά οι Τρώες έβλεπαν αδιάφορα και τις πόλεις τους να καταστρέφονται και την ύπαιθρό του να ερημώνεται, προκειμένου να μην εγκαταλείψουν την Ελένη στους Έλληνες, οι Έλληνες πάλι προτιμούσαν να μένουν στην ξένη χώρα ως τα βαθιά γεράματα και να μη δουν ποτέ πια τους δικούς τους, παρά να εγκαταλείψουν εκείνη και να γυρίσουν στην πατρίδα τους. [51] Και έκαναν όλα αυτά όχι υποστηρίζοντας τον Αλέξανδρο ή τον Μενέλαο, αλλά οι Τρώες χάρη της Ασίας, οι Έλληνες χάρη της Ευρώπης, επειδή πίστευαν ότι σε όποια ήπειρο θα κατοικούσε προσωπικά η Ελένη αυτή θα ευνοούνταν περισσότερο από την τύχη.
[52] Τόσο σφοδρό πάθος είχε καταλάβει όχι μόνο τους Έλληνες και τους βαρβάρους αλλά και τους θεούς, για τις ταλαιπωρίες και για την εκστρατεία εκείνη, ώστε ούτε τα παιδιά τους απέτρεψαν από το να πάρουν μέρος στις μάχες γύρω από την Τροία. Έτσι, αν και ο Δίας γνώριζε από πριν την τύχη του Σαρπηδόνα, η Ηώς την τύχη του Μέμνονα, ο Ποσειδών την τύχη του Κύκνου και η Θέτις την τύχη του Αχιλλέα, εντούτοις τους παρακίνησαν και τους έστειλαν στον πόλεμο, [53] επειδή είχαν τη γνώμη ότι ήταν προτιμότερο να πεθάνουν μαχόμενοι για την κόρη του Δία παρά να ζουν μένοντας μακριά από τους κινδύνους για χάρη εκείνης. Γιατί πρέπει όμως να μας εκπλήσσουν οι σκέψεις που έκαναν για τα παιδιά τους; Οι ίδιοι, άλλωστε, έκαναν πόλεμο πολύ μεγαλύτερο και φοβερότερο από εκείνον, εναντίον των Γιγάντων· γιατί εναντίον εκείνων πολέμησαν ο ένας στο πλευρό του άλλου, ενώ χάριν αυτής ο ένας εναντίον του άλλου.
[54] Εύλογα και εκείνη πήραν αυτές τις αποφάσεις και εγώ από τη μεριά μου δικαιούμαι να μεταχειριστώ τα πλέον υπερβολικά μέσα για χάρη της. Η ομορφιά της Ελένης ήταν εκθαμβωτική, πράγμα που είναι το πιο σεβαστό, το πιο πολύτιμο και το πιο θεϊκό από όλα τα καλά του κόσμου. Είναι εύκολο να υπολογίσουμε τη δύναμη της ομορφιάς. Πολλά δηλαδή πράγματα που δεν χαρακτηρίζονται από ανδρεία ή σοφία ή δικαιοσύνη ίσως φανούν πολυτιμότερα από όσο το καθένα από αυτά· κανένα όμως πράγμα ξένο προς την ομορφιά δεν θα βρούμε να εκτιμάται, αλλά όλα να περιφρονούνται, εκτός από όσα έχουν σχέση με το χάρισμα αυτό· έτσι, ο λόγος για τον οποίο ακριβώς εκτιμάται τόσο πολύ η αρετή είναι ότι είναι ο πιο όμορφος τρόπος να ζει κανείς.
[55] Πόσο υπερέχει η ομορφιά από τα άλλα χαρίσματα μπορεί κανείς να το καταλάβει από τις διαθέσεις μας προς το καθένα από αυτά. Τα άλλα γενικά πράγματα που χρειαζόμαστε επιθυμούμε απλώς να τα αποκτήσουμε· πέρα όμως από αυτό δεν έχουμε στην ψυχή μας κανένα άλλο πάθος γι᾽ αυτά. Για τα ωραία πράγματα όμως έχουμε ένα έμφυτο πάθος, του οποίου η ένταση της επιθυμίας αντιστοιχεί με την ανωτερότητα του πράγματος που αναζητείται. [56] Φθονούμε όσους είναι ανώτεροι από μας σε ευφυΐα ή σε κάποιο άλλο χάρισμα, εκτός και αν ευεργετώντας μας καθημερινά κερδίσουν τη συμπάθειά μας και μας αναγκάσουν να τους υπομένουμε· αντίθετα, μόλις δούμε ωραίους ανθρώπους τους συμπαθούμε αμέσως και μόνο αυτούς, όπως τους θεούς, δεν κουραζόμαστε να τους υπηρετούμε· [57] απεναντίας, με περισσότερη ευχαρίστηση υπηρετούμε αυτούς παρά εξουσιάζουμε τους άλλους, χρωστώντας περισσότερη ευγνωμοσύνη σ᾽ αυτούς που μας προστάζουν παρά σ᾽ εκείνους που δεν ζητούν από μας τίποτε. Ακόμη, λοιδορούμε και αποκαλούμε κόλακες όσους υποκύπτουν σε κάποιαν άλλη δύναμη, αλλά θεωρούμε λάτρεις του ωραίου και εργατικούς όσους λατρεύουν την ομορφιά.
[58] Τόσο μεγάλη ευσέβεια και φροντίδα δείχνουμε για το χάρισμα της ομορφιάς, ώστε τους ωραίους που εμπορεύονται την ομορφιά τους και έκαναν κακόβουλα σχέδια για τη νεότητά τους τους στιγματίζουμε περισσότερο από όσο εκείνους που κακοποιούν άλλα άτομα· εκείνους, εξάλλου, που διαφυλάσσουν την ομορφιά της νιότης τους ως ιερό απάτητο από τους πονηρούς ανθρώπους, αυτούς τους τιμούμε σε όλη την υπόλοιπη ζωή τους με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο θα τιμούσαμε τους ευεργέτες ολόκληρης της πόλης.