Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ

Ἀρεοπαγιτικός (7) (19-27)


[19] Ἵνα δὲ μὴ συλλήβδην μόνον ἀκηκοότες, ἀλλ᾽ ἀκριβῶς εἰδότες ποιῆσθε καὶ τὴν αἵρεσιν καὶ τὴν κρίσιν αὐτῶν, ὑμέτερον μὲν ἔργον ἐστὶ παρασχεῖν ὑμᾶς αὐτοὺς προσέχοντας τὸν νοῦν τοῖς ὑπ᾽ ἐμοῦ λεγομένοις, ἐγὼ δ᾽ ὡς ἂν δύνωμαι συντομώτατα περὶ ἀμφοτέρων τούτων πειράσομαι διελθεῖν πρὸς ὑμᾶς.
[20] Οἱ γὰρ κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν χρόνον τὴν πόλιν διοικοῦντες κατεστήσαντο πολιτείαν οὐκ ὀνόματι μὲν τῷ κοινοτάτῳ καὶ πραοτάτῳ προσαγορευομένην, ἐπὶ δὲ τῶν πράξεων οὐ τοιαύτην τοῖς ἐντυγχάνουσι φαινομένην, οὐδ᾽ ἣ τοῦτον τὸν τρόπον ἐπαίδευε τοὺς πολίτας ὥσθ᾽ ἡγεῖσθαι τὴν μὲν ἀκολασίαν δημοκρατίαν, τὴν δὲ παρανομίαν ἐλευθερίαν, τὴν δὲ παρρησίαν ἰσονομίαν, τὴν δ᾽ ἐξουσίαν τοῦ ταῦτα ποιεῖν εὐδαιμονίαν, ἀλλὰ μισοῦσα καὶ κολάζουσα τοὺς τοιούτους βελτίους καὶ σωφρονεστέρους ἅπαντας τοὺς πολίτας ἐποίησεν. [21] Μέγιστον δ᾽ αὐτοῖς συνεβάλετο πρὸς τὸ καλῶς οἰκεῖν τὴν πόλιν, ὅτι δυοῖν ἰσοτήτοιν νομιζομέναιν εἶναι, καὶ τῆς μὲν ταὐτὸν ἅπασιν ἀπονεμούσης, τῆς δὲ τὸ προσῆκον ἑκάστοις, οὐκ ἠγνόουν τὴν χρησιμωτέραν, ἀλλὰ τὴν μὲν τῶν αὐτῶν ἀξιοῦσαν τοὺς χρηστοὺς καὶ τοὺς πονηροὺς ἀπεδοκίμαζον ὡς οὐ δικαίαν οὖσαν, [22] τὴν δὲ κατὰ τὴν ἀξίαν ἕκαστον τιμῶσαν καὶ κολάζουσαν προῃροῦντο καὶ διὰ ταύτης ᾤκουν τὴν πόλιν, οὐκ ἐξ ἁπάντων τὰς ἀρχὰς κληροῦντες, ἀλλὰ τοὺς βελτίστους καὶ τοὺς ἱκανωτάτους ἐφ᾽ ἕκαστον τῶν ἔργων προκρίνοντες. Τοιούτους γὰρ ἤλπιζον ἔσεσθαι καὶ τοὺς ἄλλους, οἷοί περ ἂν ὦσιν οἱ τῶν πραγμάτων ἐπιστατοῦντες. [23] Ἔπειτα καὶ δημοτικωτέραν ἐνόμιζον εἶναι ταύτην τὴν κατάστασιν ἢ τὴν διὰ τοῦ λαγχάνειν γιγνομένην· ἐν μὲν γὰρ τῇ κληρώσει τὴν τύχην βραβεύσειν καὶ πολλάκις λήψεσθαι τὰς ἀρχὰς τοὺς ὀλιγαρχίας ἐπιθυμοῦντας, ἐν δὲ τῷ προκρίνειν τοὺς ἐπιεικεστάτους τὸν δῆμον ἔσεσθαι κύριον ἑλέσθαι τοὺς ἀγαπῶντας μάλιστα τὴν καθεστῶσαν πολιτείαν. [24] Αἴτιον δ᾽ ἦν τοῦ ταῦτα τοῖς πολλοῖς ἀρέσκειν καὶ μὴ περιμαχήτους εἶναι τὰς ἀρχὰς, ὅτι μεμαθηκότες ἦσαν ἐργάζεσθαι καὶ φείδεσθαι, καὶ μὴ τῶν μὲν οἰκείων ἀμελεῖν, τοῖς δ᾽ ἀλλοτρίοις ἐπιβουλεύειν, μηδ᾽ ἐκ τῶν δημοσίων τὰ σφέτερ᾽ αὐτῶν διοικεῖν, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν ἑκάστοις ὑπαρχόντων, εἴ ποτε δεήσειε, τοῖς κοινοῖς ἐπαρκεῖν, μηδ᾽ ἀκριβέστερον εἰδέναι τὰς ἐκ τῶν ἀρχείων προσόδους ἢ τὰς ἐκ τῶν ἰδίων γιγνομένας αὑτοῖς. [25] Οὕτω δ᾽ ἀπείχοντο σφόδρα τῶν τῆς πόλεως, ὥστε χαλεπώτερον ἦν ἐν ἐκείνοις τοῖς χρόνοις εὑρεῖν τοὺς βουλομένους ἄρχειν ἢ νῦν τοὺς μηδὲν δεομένους· οὐ γὰρ ἐμπορίαν, ἀλλὰ λειτουργίαν ἐνόμιζον εἶναι τὴν τῶν κοινῶν ἐπιμέλειαν, οὐδ᾽ ἀπὸ τῆς πρώτης ἡμέρας ἐσκόπουν ἐλθόντες εἴ τι λῆμμα παραλελοίπασιν οἱ πρότερον ἄρχοντες, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον εἴ τινος πράγματος κατημελήκασιν τῶν τέλος ἔχειν κατεπειγόντων. [26] Ὡς δὲ συντόμως εἰπεῖν, ἐκεῖνοι διεγνωκότες ἦσαν ὅτι δεῖ τὸν μὲν δῆμον ὥσπερ τύραννον καθιστάναι τὰς ἀρχὰς καὶ κολάζειν τοὺς ἐξαμαρτάνοντας καὶ κρίνειν περὶ τῶν ἀμφισβητουμένων, τοὺς δὲ σχολὴν ἄγειν δυναμένους καὶ βίον ἱκανὸν κεκτημένους ἐπιμελεῖσθαι τῶν κοινῶν ὥσπερ οἰκέτας, καὶ δικαίους μὲν γενομένους ἐπαινεῖσθαι καὶ στέργειν ταύτῃ τῇ τιμῇ, [27] κακῶς δὲ διοικήσαντας μηδεμιᾶς συγγνώμης τυγχάνειν, ἀλλὰ ταῖς μεγίσταις ζημίαις περιπίπτειν. Καίτοι πῶς ἄν τις εὕροι ταύτης βεβαιοτέραν ἢ δικαιοτέραν δημοκρατίαν, τῆς τοὺς μὲν δυνατωτάτους ἐπὶ τὰς πράξεις καθιστάσης, αὐτῶν δὲ τούτων τὸν δῆμον κύριον ποιούσης;


[19] Για να επιλέξετε όμως και να κρίνετε αυτά, όχι μόνο με βάση τα όσα έχετε ακούσει συνολικά αλλά με εξακριβωμένη γνώση, από την πλευρά σας έχετε υποχρέωση να στρέψετε την προσοχή σας στα λόγια μου, ενώ εγώ από τη δική μου πλευρά θα προσπαθήσω να μιλήσω σε σας όσο το δυνατό συντομότερα και για τα δύο αυτά πολιτεύματα.
[20] Όσοι λοιπόν κυβερνούσαν την πόλη εκείνη την εποχή είχαν εγκαθιδρύσει πολίτευμα όχι κατ᾽ όνομα μόνο προσιτό σε όλους και πέρα για πέρα ήπιο αλλά μη εφαρμόσιμο στην πράξη από τους πολίτες, ούτε και τέτοιο που εκπαίδευε τους πολίτες με τέτοιον τρόπο, ώστε να θεωρούν την ασυδοσία δημοκρατία, την παρανομία ελευθερία, την αυθάδεια ισονομία και το δικαίωμα να κάνει κανείς τα πάντα ευτυχία· αντίθετα, εγκαθίδρυσαν πολίτευμα που, καθώς μισούσε και τιμωρούσε τους ανθρώπους αυτού του είδους, έκανε όλους τους πολίτες καλύτερους και φρονιμότερους.
[21] Ενώ επικρατούσε η άποψη ότι υπάρχουν δύο είδη ισότητας, από τις οποίες η μία προσφέρει τα ίδια σε όλους, η άλλη αυτό που ταιριάζει στον καθένα, οι πολίτες δεν αγνοούσαν αυτή που ήταν πιο χρήσιμη· η γνώση τους αυτή συνέβαλε πάρα πολύ στην καλή διοίκηση της πόλης. Έτσι, αποδοκίμαζαν ως άδικη την ισότητα που έθετε σε ίση μοίρα τους χρηστούς και τους κακοήθεις, [22] και προτιμούσαν εκείνη που τιμούσε και τιμωρούσε τον καθένα όπως του άξιζε. Σύμφωνα με αυτή την ισότητα διοικούσαν την πόλη· δεν εξέλεγαν τους άρχοντες με κλήρο ανάμεσα σε όλους τους πολίτες, αλλά προέκριναν για καθεμιά θέση χωριστά τους πιο ικανούς, γιατί έλπιζαν ότι και οι υπόλοιποι θα γίνουν όμοιοι με τους κυβερνώντες.
[23] Εξάλλου, θεωρούσαν ως πιο δημοκρατική την ανάδειξη των αρχόντων κατ᾽ αυτόν τον τρόπο από ό,τι την δια κλήρου· γιατί κατά την κλήρωση πίστευαν ότι θα αποφάσιζε η τύχη και πολλές φορές θα καταλάμβαναν αξιώματα οι εραστές της ολιγαρχίας, ενώ με την επιλογή των πλέον ικανών αρμόδιος θα είναι ο λαός να εκλέξει τους απόλυτα αφοσιωμένους στο ισχύον πολίτευμα.
[24] Η αιτία που ο λαός προτιμούσε αυτά και δεν ήταν περιζήτητα τα αξιώματα ήταν ότι οι πολίτες είχαν μάθει να εργάζονται και να είναι φειδωλοί, να μην αδιαφορούν για την προσωπική τους περιουσία και ένα επιβουλεύονται την ξένη, μήτε να ρυθμίζουν τις υποθέσεις τους σε βάρος του δημοσίου, αλλά από τα υπάρχοντα του καθενός να καλύπτουν τις ανάγκες του δημοσίου όποτε χρειαζόταν, μήτε να γνωρίζουν με περισσότερη ακρίβεια τα έσοδά τους τα προερχόμενα από το δημόσιο από εκείνα που είχαν από την προσωπική τους περιουσία. [25] Τόσο πολύ απέφευγαν να καταλάβουν δημόσια αξιώματα, ώστε ήταν πιο δύσκολο σε εκείνους τους καιρούς να βρει κανείς αυτούς που ήθελαν να κυβερνούν παρά σήμερα ανθρώπους που δεν θέλουν καθόλου την εξουσία. Γιατί δεν θεωρούσαν τη φροντίδα για τα κοινά εμπορία αλλά υποχρέωση, ούτε από την πρώτη ημέρα που έρχονταν στην εξουσία εξέταζαν αν οι προκάτοχοί τους είχαν αφήσει κάτι κερδοφόρο, αλλά πολύ περισσότερο αν είχαν παραμελήσει κάποιαν υπόθεση που έπρεπε να τακτοποιηθεί κατεπειγόντως.
[26] Για να μιλήσω με συντομία, εκείνοι είχαν αντιληφθεί ότι πρέπει ο λαός να διορίζει τις αρχές ως απόλυτος άρχοντας, να τιμωρεί όσους παραβαίνουν το καθήκον τους και να κρίνει όπου υπάρχουν αμφισβητήσεις· όσοι μπορούν να έχουν χρόνο στη διάθεσή τους και έχουν αποκτήσει αρκετή περιουσία να φροντίζουν για τα κοινά σαν υπηρέτες του λαού· και, εφόσον αποδειχτούν δίκαιοι, να επαινούνται και να είναι ευχαριστημένοι με αυτή την τιμή· [27] εάν όμως δεν ασκήσουν σωστή διοίκηση, να μην τύχουν καμιάς επιείκειας, αλλά να αντιμετωπίσουν τις πιο αυστηρές τιμωρίες. Πώς λοιπόν θα μπορούσε να βρει κανείς πιο σίγουρη και πιο δίκαιη δημοκρατία από αυτήν που διόριζε τους πιο ικανούς στα αξιώματα και καθιστούσε τον λαό κυρίαρχο των ίδιων των αρχόντων;