ΒΙΒΛΙΟ ΟΓΔΟΟ

[1155a] [1] Ύστερα από όσα είπαμε, η φυσική συνέχεια είναι, λέω, να μιλήσουμε για τη φιλία, αφού και αυτή είναι, κατά κάποιον τρόπο, αρετή ή προϋποθέτει την αρετή, και επιπλέον είναι εντελώς απαραίτητη για τη ζωή. Πραγματικά, κανένας δεν θα επέλεγε να ζει δίχως φίλους, κι ας είχε όλα τα υπόλοιπα αγαθά. Ακόμη και οι πλούσιοι άνθρωποι, όπως και αυτοί που έχουν αξιώματα και εξουσία, έχουν —όλος ο κόσμος το πιστεύει— ιδιαίτερα μεγάλη ανάγκη από φίλους. Αλήθεια, ποιό το όφελος όλης αυτής της καλής τους κατάστασης, αν δεν υπάρχει η δυνατότητα της ευεργεσίας, η οποία γίνεται κατά κύριο λόγο και στην πιο αξιέπαινη μορφή της προς τους φίλους; Και από την άλλη, πώς θα μπορούσε όλη αυτή η καλή κατάσταση να διατηρηθεί και να διαφυλαχθεί δίχως τους φίλους; Γιατί όσο μεγαλύτερη είναι, τόσο επισφαλέστερη είναι. Αλλά και στη φτώχεια και στις άλλες δυστυχίες της ζωής οι άνθρωποι θεωρούν τους φίλους ως το μόνο καταφύγιο. Για τους νέους οι φίλοι είναι μια βοήθεια που τους κάνει να αποφεύγουν τα λάθη· στους ηλικιωμένους ανθρώπους προσφέρουν φροντίδα και περιποίηση, και αποτελούν ένα συμπλήρωμα για τις δραστηριότητες της ζωής που, εξαιτίας της φυσικής τους αδυναμίας, παρουσιάζονται μειωμένες· τους ανθρώπους, τέλος, που βρίσκονται στην ακμή της ηλικίας τους τούς βοηθούν με το να τους ωθούν σε πράξεις καλές και ωραίες — «σαν πάνε δυο μαζί»: πραγματικά, οι άνθρωποι γίνονται τότε πιο δυνατοί στις σκέψεις και στις πράξεις. Φαίνεται, επίσης, ότι η φιλία ενυπάρχει από τη φύση στον γονιό για το παιδί και στο παιδί για τον γονιό του, και όχι μόνο στους ανθρώπους αλλά και στα πουλιά και σε όλα σχεδόν τα ζώα· τη νιώθουν το ένα για το άλλο όλα τα όντα που έχουν κοινή καταγωγή — ιδιαίτερα οι άνθρωποι· αυτός είναι και ο λόγος που επαινούμε αυτούς που νιώθουν αγάπη για τους συνανθρώπους τους. Μπορούμε να το προσέξουμε και στα ταξίδια μας, στα ξένα, πόσο κοντινός είναι ο κάθε άνθρωπος στον άλλον άνθρωπο και πόσο φιλικός. Φαίνεται επίσης ότι η φιλία συνέχει και τις πόλεις, και οι νομοθέτες νοιάζονται πιο πολύ γι᾽ αυτήν παρά για τη δικαιοσύνη (πολύ φυσικό, αφού η ομόνοια φαίνεται πως είναι κάτι παρόμοιο με τη φιλία): αυτήν επιθυμούν κατά κύριο λόγο, και κοιτάζουν κατά κύριο λόγο να διώξουν από την πόλη τη διχόνοια, που τί άλλο είναι παρά μίσος και έχθρα;
Αν οι άνθρωποι είναι φίλοι μεταξύ τους, δεν την έχουν ανάγκη τη δικαιοσύνη, ενώ αν είναι δίκαιοι, χρειάζονται επιπλέον και τη φιλία, και η πιο γνήσια μορφή δικαιοσύνης θεωρείται πως έχει όλα τα χαρακτηριστικά της φιλίας. Δεν είναι, πάντως, μόνο κάτι το απαραίτητο, όπως είπαμε, η φιλία· είναι και κάτι το ωραίο· επαινούμε, πράγματι, αυτούς που αγαπούν τους φίλους τους, και η πολυφιλία θεωρείται ένα από τα ωραία πράγματα. Και ακόμη θεωρείται ότι οι καλοί άνθρωποι και οι φίλοι είναι ένα και το αυτό πράγμα.
Εν πάση περιπτώσει, δεν είναι λίγα τα θέματα που έγιναν αντικείμενο συζήτησης σχετικά με τη φιλία. Άλλοι, πράγματι, ορίζουν τη φιλία κάτι σαν ομοιότητα, και λένε ότι φίλοι γίνονται οι όμοιοι μεταξύ τους άνθρωποι (εξού και οι εκφράσεις: «ο όμοιος στον όμοιο», «η καλιακούδα στην καλιακούδα», και όλα τα παρόμοια), ενώ άλλοι, αντίθετα, ισχυρίζονται ότι όλοι αυτοί είναι ο ένας για τον άλλον [1155b] όπως «ο κεραμέας για τον κεραμέα», και κάνουν για το θέμα αυτό βαθύτερες σκέψεις, σκέψεις που ανήκουν στη φιλοσοφία της φύσης. Ο Ευριπίδης, π.χ., λέει ότι «τη βροχή λαχταράει η ξεραμένη γη, κι ο μέγας ουρανός, βαρύς βαρύς από βροχή, στη γη να πέσει λαχταράει». Το ίδιο και ο Ηράκλειτος, όταν λέει: «τα αντίθετα πάνε μαζί μαζί» και: «από διαφορετικούς μεταξύ τους τόνους γεννιέται η πιο ωραία αρμονία», και ακόμη ότι τα πάντα γεννιούνται από μια πάλη, ενώ ο Εμπεδοκλής υποστηρίζει, μαζί με κάποιους άλλους, την αντίθετη άποψη, ότι το όμοιο θέλει το όμοιό του.
Ας αφήσουμε όμως καταμέρος τα ερωτήματα αυτά, που ανήκουν στον χώρο της φιλοσοφίας της φύσης (στην πραγματικότητα είναι ξένα προς την παρούσα μας έρευνα), και ας εντοπίσουμε την έρευνά μας σ᾽ αυτά που έχουν να κάνουν με τον άνθρωπο και σχετίζονται με τον χαρακτήρα και τα πάθη: αν π.χ. μπορεί να υπάρξει φιλία μεταξύ οποιωνδήποτε ανθρώπων ή μήπως δεν είναι δυνατό να γίνουν φίλοι οι κακοί άνθρωποι· επίσης: αν υπάρχει ένα μόνο είδος φιλίας ή μήπως υπάρχουν περισσότερα είδη. Αυτοί που πιστεύουν ότι υπάρχει ένα μόνο είδος για τον λόγο ότι επιδέχεται το περισσότερο και το λιγότερο, έδωσαν μεγάλο βάρος σε ένα καθόλου ικανοποιητικό αποδεικτικό στοιχείο· γιατί το περισσότερο και το λιγότερο το επιδέχονται και τα διαφορετικά ως προς το είδος πράγματα — για το θέμα όμως αυτό μιλήσαμε ήδη πιο πάνω.