Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΑΡΡΙΑΝΟΣ

Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (3.10.1-3.11.7)

[3.10.1] Ταῦτα καὶ τοιαῦτα ἄλλα οὐ πολλὰ παρακαλέσας τε καὶ ἀντιπαρακληθεὶς πρὸς τῶν ἡγεμόνων θαρρεῖν ἐπὶ σφίσι, δειπνοποιεῖσθαί τε καὶ ἀναπαύεσθαι ἐκέλευσε τὸν στρατόν. Παρμενίων δὲ λέγουσιν ὅτι ἀφικόμενος παρ᾽ αὐτὸν ἐπὶ τὴν σκηνήν, νύκτωρ παρῄνει ἐπιθέσθαι τοῖς Πέρσαις· ἀπροσδοκήτοις τε γὰρ καὶ ἀνατεταραγμένοις καὶ ἅμα ἐν νυκτὶ φοβερωτέροις ἐπιθήσεσθαι. [3.10.2] ὁ δὲ ἐκείνῳ μὲν ἀποκρίνεται, ὅτι καὶ ἄλλοι κατήκουον τῶν λόγων, αἰσχρὸν εἶναι κλέψαι τὴν νίκην, ἀλλὰ φανερῶς καὶ ἄνευ σοφίσματος χρῆναι νικῆσαι Ἀλέξανδρον. καὶ τὸ μεγαλήγορον αὐτοῦ τοῦτο οὐχ ὑπέρογκον μᾶλλόν τι ἢ εὐθαρσὲς ἐν τοῖς κινδύνοις ἐφαίνετο· δοκεῖν δ᾽ ἔμοιγε, καὶ λογισμῷ ἀκριβεῖ ἐχρήσατο ἐν τῷ τοιῷδε· [3.10.3] ἐν νυκτὶ γὰρ τοῖς τε ἀποχρώντως καὶ τοῖς ἐνδεῶς πρὸς τὰς μάχας παρεσκευασμένοις πολλὰ ἐκ τοῦ παραλόγου ξυμβάντα τοὺς μὲν ἔσφηλε, τοὺς κρείσσονας, τοῖς χείροσι δὲ παρὰ τὰ ἐξ ἀμφοῖν ἐλπισθέντα τὴν νίκην παρέδωκεν. αὐτῷ τε κινδυνεύοντι τὸ πολὺ ἐν ταῖς μάχαις σφαλερὰ ἡ νὺξ κατεφαίνετο, καὶ ἅμα ἡσσηθέντι τε αὖθις Δαρείῳ τὴν ξυγχώρησιν τοῦ χείρονι ὄντι χειρόνων ἡγεῖσθαι ἡ λαθραία τε καὶ νυκτερινὴ ἐκ σφῶν ἐπίθεσις ἀφῃρεῖτο, [3.10.4] εἴ τέ τι ἐκ τοῦ παραλόγου πταῖσμα σφίσι ξυμπέσοι, τοῖς μὲν πολεμίοις τὰ κύκλῳ φίλια καὶ αὐτοὶ τῆς χώρας ἔμπειροι, σφεῖς δὲ ἄπειροι ἐν πολεμίοις τοῖς πᾶσιν, ὧν οὐ μικρὰ μοῖρα οἱ αἰχμάλωτοι ἦσαν, ξυνεπιθησόμενοι ἐν νυκτὶ μὴ ὅτι πταίσασιν, ἀλλὰ καὶ εἰ μὴ παρὰ πολὺ νικῶντες φαίνοιντο. τούτων τε τῶν λογισμῶν ἕνεκα ἐπαινῶ Ἀλέξανδρον καὶ τοῦ ἐς τὸ φανερὸν ὑπερόγκου οὐ μεῖον.
[3.11.1] Δαρεῖος δὲ καὶ ὁ ξὺν Δαρείῳ στρατὸς οὕτως ὅπως τὴν ἀρχὴν ἐτάξαντο ἔμειναν τῆς νυκτὸς ξυντεταγμένοι, ὅτι οὔτε στρατόπεδον αὐτοῖς περιεβέβλητο ἀκριβὲς καὶ ἅμα ἐφοβοῦντο μή σφισι νύκτωρ ἐπιθοῖντο οἱ πολέμιοι. [3.11.2] καὶ εἴπερ τι ἄλλο, καὶ τοῦτο ἐκάκωσε τοῖς Πέρσαις ἐν τῷ τότε τὰ πράγματα, ἡ στάσις ἡ πολλὴ ἡ ξὺν τοῖς ὅπλοις καὶ τὸ δέος, ὅ τι περ φιλεῖ πρὸ τῶν μεγάλων κινδύνων γίγνεσθαι, οὐκ ἐκ τοῦ παραυτίκα σχεδιασθέν, ἀλλ᾽ ἐν πολλῷ χρόνῳ μελετηθέν τε καὶ τὰς γνώμας αὐτοῖς δουλωσάμενον.
[3.11.3] Ἐτάχθη δὲ αὐτῷ ἡ στρατιὰ ὧδε· ἑάλω γὰρ ὕστερον ἡ τάξις, ἥντινα ἔταξε Δαρεῖος, γεγραμμένη, ὡς λέγει Ἀριστόβουλος. τὸ μὲν εὐώνυμον αὐτῷ κέρας οἵ τε Βάκτριοι ἱππεῖς εἶχον καὶ ξὺν τούτοις Δάαι καὶ Ἀραχωτοί· ἐπὶ δὲ τούτοις Πέρσαι ἐτετάχατο, ἱππεῖς τε ὁμοῦ καὶ πεζοὶ ἀναμεμιγμένοι, καὶ Σούσιοι ἐπὶ Πέρσαις, ἐπὶ δὲ Σουσίοις Καδούσιοι· [3.11.4] αὕτη μὲν ἡ τοῦ εὐωνύμου κέρως ἔστε ἐπὶ τὸ μέσον τῆς πάσης φάλαγγος τάξις ἦν· κατὰ δὲ τὸ δεξιὸν οἵ τε ἐκ Κοίλης Συρίας καὶ οἱ ἐκ τῆς μέσης τῶν ποταμῶν ἐτετάχατο, καὶ Μῆδοι ἔτι κατὰ τὸ δεξιόν, ἐπὶ δὲ Παρθυαῖοι καὶ Σάκαι, ἐπὶ δὲ Τόπειροι καὶ Ὑρκάνιοι, ἐπὶ δὲ Ἀλβανοὶ καὶ Σακεσ[ε]ῖναι, οὗτοι μὲν ἔστε ἐπὶ τὸ μέσον τῆς πάσης φάλαγγος. [3.11.5] κατὰ τὸ μέσον δέ, ἵνα ἦν βασιλεὺς Δαρεῖος, οἵ τε συγγενεῖς οἱ βασιλέως ἐτετάχατο καὶ οἱ μηλοφόροι Πέρσαι καὶ Ἰνδοὶ καὶ Κᾶρες οἱ ἀνάσπαστοι καλούμενοι καὶ οἱ Μάρδοι τοξόται· Οὔξιοι δὲ καὶ Βαβυλώνιοι καὶ οἱ πρὸς τῇ ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ καὶ Σιττακηνοὶ εἰς βάθος ἐπιτεταγμένοι ἦσαν. [3.11.6] προετετάχατο δὲ ἐπὶ μὲν τοῦ εὐωνύμου κατὰ τὸ δεξιὸν τοῦ Ἀλεξάνδρου οἵ τε Σκύθαι ἱππεῖς καὶ τῶν Βακτριανῶν ἐς χιλίους καὶ ἅρματα δρεπανηφόρα ἑκατόν. οἱ δὲ ἐλέφαντες ἔστησαν κατὰ τὴν Δαρείου ἴλην τὴν βασιλικὴν καὶ ἅρματα ἐς πεντήκοντα. [3.11.7] τοῦ δὲ δεξιοῦ οἵ τε Ἀρμενίων καὶ Καππαδοκῶν ἱππεῖς προετετάχατο καὶ ἅρματα δρεπανηφόρα πεντήκοντα. οἱ δὲ Ἕλληνες οἱ μισθοφόροι παρὰ Δαρεῖόν τε αὐτὸν ἑκατέρωθεν καὶ τοὺς ἅμα αὐτῷ Πέρσας κατὰ τὴν φάλαγγα αὐτὴν τῶν Μακεδόνων ὡς μόνοι δὴ ἀντίρροποι τῇ φάλαγγι ἐτάχθησαν.

[3.10.1] Με αυτές και με άλλες παρόμοιες άλλα σύντομες προτροπές ο Αλέξανδρος, αφού ενθάρρυνε και συγχρόνως παρακινήθηκε και ο ίδιος από τους αρχηγούς του στρατού να βασίζεται σε αυτούς, διέταξε τον στρατό να δειπνήσει και να αναπαυθεί. Λένε ότι ο Παρμενίων πήγε και τον βρήκε στη σκηνή του και τον προέτρεψε να επιτεθεί στους Πέρσες τη νύχτα· γιατί θα επιχειρούσε επίθεση τη στιγμή που δεν θα τον περίμεναν, θα βρίσκονταν σε σύγχυση και θα ήταν μέσα στη νύχτα πολύ φοβισμένοι. [3.10.2] Εκείνος όμως του αποκρίθηκε —ενώ και άλλοι άκουαν τους λόγους του— ότι είναι ντροπή να κλέψει τη νίκη, αλλά έπρεπε ο Αλέξανδρος φανερά και χωρίς πανουργία να την κερδίσει. Και φάνηκε ότι οι μεγάλοι αυτοί λόγοι του Αλεξάνδρου προέρχονταν μάλλον από το θάρρος του κατά την ώρα του κινδύνου παρά από αλαζονεία. Νομίζω μάλιστα ότι σε αυτήν την περίσταση σκέφτηκε πολύ σωστά. [3.10.3] Γιατί μέσα στη νύχτα συμβαίνουν πολλά και αναπάντεχα πράγματα και σε κείνους που έχουν αρκετά καλά προετοιμαστεί για τη μάχη και σε κείνους που δεν έχουν, με αποτέλεσμα να χάνουν οι δυνατότεροι και να νικούν οι ασθενέστεροι, αντίθετα από ό,τι περίμεναν και οι δυο τους. Μολονότι συνήθιζε ο Αλέξανδρος να ριψοκινδυνεύει στις μάχες, η νύχτα τού φαινόταν επικίνδυνη· επιπλέον αν έχανε και πάλι τη μάχη ο Δαρείος, η μυστική και νυχτερινή τους επίθεση θα του επέτρεπε να μην παραδεχθεί την κατωτερότητά του και την κατωτερότητα του στρατού του· [3.10.4] αν πάλι συνέβαινε καμιά απροσδόκητη ατυχία στους Μακεδόνες, οι εχθροί θα είχαν τριγύρω τους φιλική χώρα που θα την γνώριζαν καλά, ενώ αυτοί θα βρίσκονταν σε άγνωστη χώρα γεμάτη από εχθρούς, από τους οποίους ένα μεγάλο μέρος ήταν οι αιχμάλωτοι, που θα επιχειρούσαν επίθεση εναντίον τους μαζί με τους άλλους, όχι μόνον αν πάθαιναν κάποια ατυχία, αλλά και αν ακόμη δεν κέρδιζαν σαφή και ολοκληρωτική νίκη. Κάνοντας αυτούς τους συλλογισμούς επαινώ τον Αλέξανδρο, και όχι λιγότερο για την φανερή υπεροψία του.
[3.11.1] Ο Δαρείος και ο στρατός του παρέμειναν παραταγμένοι τη νύχτα, όπως ακριβώς είχαν συνταχθεί από την αρχή, επειδή ούτε κατάλληλο στρατόπεδο που να τους περιβάλλει είχαν και επιπλέον φοβούνταν μήπως τους επιτεθεί ο εχθρός κατά τη νύχτα. [3.11.2] Περισσότερο από καθετί άλλο σε εκείνη την περίσταση έβλαψε τους Πέρσες η για πολλή ώρα ένοπλη επιφυλακή τους και ο φόβος που εμφανίζεται συνήθως πριν από τους μεγάλους κινδύνους, όχι εκείνος που προκαλείται ξαφνικά, αλλά εκείνος που τους απασχολούσε από πολύ χρόνο και κυριαρχούσε στην ψυχή τους.
[3.11.3] Ο στρατός του Δαρείου παρατάχθηκε κατά τον ακόλουθο τρόπο (γιατί, όπως αναφέρει ο Αριστόβουλος, έπεσε αργότερα στα χέρια των Μακεδόνων το σχέδιο παρατάξεως που είχε συντάξει ο ίδιος ο Δαρείος). Την αριστερή του πτέρυγα κατείχαν οι Βακτριανοί ιππείς και μαζί με αυτούς ήταν οι Δάες και οι Αραχωτοί· κοντά σε αυτούς είχαν παραταχθεί οι Πέρσες, ανάμικτοι ιππείς και πεζοί, μετά τους Πέρσες οι Σουσιανοί και μετά τους Σουσιανούς οι Καδούσιοι. [3.11.4] Αυτή ήταν η διάταξη της αριστερής πτέρυγας ως το μέσον της όλης παρατάξεως. Στη δεξιά πτέρυγα είχαν παραταχθεί οι στρατιώτες της Κοίλης Συρίας και της Μεσοποταμίας, και πιο δεξιά οι Μήδοι, μετά οι Παρθυαίοι και οι Σάκες, κατόπιν οι Τόπειροι και οι Υρκάνιοι και μετά οι Αλβανοί και οι Σακεσίνες, που έφθαναν ως το μέσον όλης της παρατάξεως. [3.11.5] Στο μέσον, όπου ήταν ο βασιλιάς Δαρείος, είχαν τοποθετηθεί οι συγγενείς του βασιλιά και οι μηλοφόροι Πέρσες και οι Ινδοί και οι «μετοικισμένοι» Κάρες, όπως τους έλεγαν, καθώς και οι Μάρδοι τοξότες. Πίσω από αυτούς είχαν παραταχθεί σε σχηματισμό βάθους οι Ούξιοι, οι Βαβυλώνιοι, οι φυλές της Ερυθράς θάλασσας και οι Σιττακηνοί. [3.11.6] Μπροστά από την αριστερή πτέρυγα, απέναντι δηλαδή στη δεξιά του Αλεξάνδρου, είχαν ταχθεί οι Σκύθες ιππείς και χίλιοι περίπου Βακτριανοί, καθώς και εκατό δρεπανηφόρα άρματα. Οι ελέφαντες τοποθετήθηκαν μπροστά από τη βασιλική ίλη του Δαρείου, καθώς και πενήντα περίπου άρματα. [3.11.7] Μπροστά από τη δεξιά πτέρυγα παρατάχθηκαν οι ιππείς των Αρμενίων και των Καππαδοκών και πενήντα δρεπανηφόρα άρματα. Οι Έλληνες μισθοφόροι τοποθετήθηκαν κοντά στον Δαρείο και τους Πέρσες στρατιώτες που ήταν μαζί του, αριστερά και δεξιά τους, απέναντι ακριβώς από τη φάλαγγα των Μακεδόνων, ως οι μόνοι ικανοί να αντιταχθούν στη μακεδονική φάλαγγα.