Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (6.82.1-6.86.5)

[6.82.1] «Ἀφικόμεθα μὲν ἐπὶ τῆς πρότερον οὔσης ξυμμαχίας ἀνανεώσει, τοῦ δὲ Συρακοσίου καθαψαμένου ἀνάγκη καὶ περὶ τῆς ἀρχῆς εἰπεῖν ὡς εἰκότως ἔχομεν. [6.82.2] τὸ μὲν οὖν μέγιστον μαρτύριον αὐτὸς εἶπεν, ὅτι οἱ Ἴωνες αἰεί ποτε πολέμιοι τοῖς Δωριεῦσιν εἰσίν. ἔχει δὲ καὶ οὕτως· ἡμεῖς γὰρ Ἴωνες ὄντες Πελοποννησίοις Δωριεῦσι καὶ πλέοσιν οὖσι καὶ παροικοῦσιν ἐσκεψάμεθα ὅτῳ τρόπῳ ἥκιστα αὐτῶν ὑπακουσόμεθα, [6.82.3] καὶ μετὰ τὰ Μηδικὰ ναῦς κτησάμενοι τῆς μὲν Λακεδαιμονίων ἀρχῆς καὶ ἡγεμονίας ἀπηλλάγημεν, οὐδὲν προσῆκον μᾶλλόν τι ἐκείνους ἡμῖν ἢ καὶ ἡμᾶς ἐκείνοις ἐπιτάσσειν, πλὴν καθ᾽ ὅσον ἐν τῷ παρόντι μεῖζον ἴσχυον, αὐτοὶ δὲ τῶν ὑπὸ βασιλεῖ πρότερον ὄντων ἡγεμόνες καταστάντες οἰκοῦμεν, νομίσαντες ἥκιστ᾽ ἂν ὑπὸ Πελοποννησίοις οὕτως εἶναι, δύναμιν ἔχοντες ᾗ ἀμυνούμεθα, καὶ ἐς τὸ ἀκριβὲς εἰπεῖν οὐδὲ ἀδίκως καταστρεψάμενοι τούς τε Ἴωνας καὶ νησιώτας, οὓς ξυγγενεῖς φασὶν ὄντας ἡμᾶς Συρακόσιοι δεδουλῶσθαι. [6.82.4] ἦλθον γὰρ ἐπὶ τὴν μητρόπολιν ἐφ᾽ ἡμᾶς μετὰ τοῦ Μήδου καὶ οὐκ ἐτόλμησαν ἀποστάντες τὰ οἰκεῖα φθεῖραι, ὥσπερ ἡμεῖς ἐκλιπόντες τὴν πόλιν, δουλείαν δὲ αὐτοί τε ἐβούλοντο καὶ ἡμῖν τὸ αὐτὸ ἐπενεγκεῖν. [6.83.1] ἀνθ᾽ ὧν ἄξιοί τε ὄντες ἅμα ἄρχομεν, ὅτι τε ναυτικὸν πλεῖστόν τε καὶ προθυμίαν ἀπροφάσιστον παρεσχόμεθα ἐς τοὺς Ἕλληνας, καὶ διότι καὶ τῷ Μήδῳ ἑτοίμως τοῦτο δρῶντες οὗτοι ἡμᾶς ἔβλαπτον, ἅμα δὲ τῆς πρὸς Πελοποννησίους ἰσχύος ὀρεγόμενοι. [6.83.2] καὶ οὐ καλλιεπούμεθα ὡς ἢ τὸν βάρβαρον μόνοι καθελόντες εἰκότως ἄρχομεν ἢ ἐπ᾽ ἐλευθερίᾳ τῇ τῶνδε μᾶλλον ἢ τῶν ξυμπάντων τε καὶ τῇ ἡμετέρᾳ αὐτῶν κινδυνεύσαντες. πᾶσι δὲ ἀνεπίφθονον τὴν προσήκουσαν σωτηρίαν ἐκπορίζεσθαι. καὶ νῦν τῆς ἡμετέρας ἀσφαλείας ἕνεκα καὶ ἐνθάδε παρόντες ὁρῶμεν καὶ ὑμῖν ταὐτὰ ξυμφέροντα. [6.83.3] ἀποφαίνομεν δὲ ἐξ ὧν οἵδε τε διαβάλλουσι καὶ ὑμεῖς μάλιστα ἐπὶ τὸ φοβερώτερον ὑπονοεῖτε, εἰδότες τοὺς περιδεῶς ὑποπτεύοντάς τι λόγου μὲν ἡδονῇ τὸ παραυτίκα τερπομένους, τῇ δ᾽ ἐγχειρήσει ὕστερον τὰ ξυμφέροντα πράσσοντας. [6.83.4] τήν τε γὰρ ἐκεῖ ἀρχὴν εἰρήκαμεν διὰ δέος ἔχειν καὶ τὰ ἐνθάδε διὰ τὸ αὐτὸ ἥκειν μετὰ τῶν φίλων ἀσφαλῶς καταστησόμενοι, καὶ οὐ δουλωσόμενοι, μὴ παθεῖν δὲ μᾶλλον τοῦτο κωλύσοντες.
[6.84.1] «Ὑπολάβῃ δὲ μηδεὶς ὡς οὐδὲν προσῆκον ὑμῶν κηδόμεθα, γνοὺς ὅτι σῳζομένων ὑμῶν καὶ διὰ τὸ μὴ ἀσθενεῖς ὑμᾶς ὄντας ἀντέχειν Συρακοσίοις ἧσσον ἂν τούτων πεμψάντων τινὰ δύναμιν Πελοποννησίοις ἡμεῖς βλαπτοίμεθα. [6.84.2] καὶ ἐν τούτῳ προσήκετε ἤδη ἡμῖν τὰ μέγιστα. διόπερ καὶ τοὺς Λεοντίνους εὔλογον κατοικίζειν μὴ ὑπηκόους ὥσπερ τοὺς ξυγγενεῖς αὐτῶν τοὺς ἐν Εὐβοίᾳ, ἀλλ᾽ ὡς δυνατωτάτους, ἵνα ἐκ τῆς σφετέρας ὅμοροι ὄντες τοῖσδε ὑπὲρ ἡμῶν λυπηροὶ ὦσιν. [6.84.3] τὰ μὲν γὰρ ἐκεῖ καὶ αὐτοὶ ἀρκοῦμεν πρὸς τοὺς πολεμίους, καὶ ὁ Χαλκιδεύς, ὃν ἀλόγως ἡμᾶς φησὶ δουλωσαμένους τοὺς ἐνθάδε ἐλευθεροῦν, ξύμφορος ἡμῖν ἀπαράσκευος ὢν καὶ χρήματα μόνον φέρων, τὰ δὲ ἐνθάδε καὶ Λεοντῖνοι καὶ οἱ ἄλλοι φίλοι ὅτι μάλιστα αὐτονομούμενοι. [6.85.1] ἀνδρὶ δὲ τυράννῳ ἢ πόλει ἀρχὴν ἐχούσῃ οὐδὲν ἄλογον ὅτι ξυμφέρον οὐδ᾽ οἰκεῖον ὅτι μὴ πιστόν· πρὸς ἕκαστα δὲ δεῖ ἢ ἐχθρὸν ἢ φίλον μετὰ καιροῦ γίγνεσθαι. καὶ ἡμᾶς τοῦτο ὠφελεῖ ἐνθάδε, οὐκ ἢν τοὺς φίλους κακώσωμεν, ἀλλ᾽ ἢν οἱ ἐχθροὶ διὰ τὴν τῶν φίλων ῥώμην ἀδύνατοι ὦσιν. [6.85.2] ἀπιστεῖν δὲ οὐ χρή· καὶ γὰρ τοὺς ἐκεῖ ξυμμάχους ὡς ἕκαστοι χρήσιμοι ἐξηγούμεθα, Χίους μὲν καὶ Μηθυμναίους νεῶν παροκωχῇ αὐτονόμους, τοὺς δὲ πολλοὺς χρημάτων βιαιότερον φορᾷ, ἄλλους δὲ καὶ πάνυ ἐλευθέρως ξυμμαχοῦντας, καίπερ νησιώτας ὄντας καὶ εὐλήπτους, διότι ἐν χωρίοις ἐπικαίροις εἰσὶ περὶ τὴν Πελοπόννησον. [6.85.3] ὥστε καὶ τἀνθάδε εἰκὸς πρὸς τὸ λυσιτελοῦν, καὶ ὃ λέγομεν, ἐς Συρακοσίους δέος καθίστασθαι. ἀρχῆς γὰρ ἐφίενται ὑμῶν καὶ βούλονται ἐπὶ τῷ ἡμετέρῳ ξυστήσαντες ὑμᾶς ὑπόπτῳ, βίᾳ ἢ καὶ κατ᾽ ἐρημίαν, ἀπράκτων ἡμῶν ἀπελθόντων, αὐτοὶ ἄρξαι τῆς Σικελίας. ἀνάγκη δέ, ἢν ξυστῆτε πρὸς αὐτούς· οὔτε γὰρ ἡμῖν ἔτι ἔσται ἰσχὺς τοσαύτη ἐς ἓν ξυστᾶσα εὐμεταχείριστος, οὔθ᾽ οἵδ᾽ ἀσθενεῖς ἂν ἡμῶν μὴ παρόντων πρὸς ὑμᾶς εἶεν. [6.86.1] καὶ ὅτῳ ταῦτα μὴ δοκεῖ, αὐτὸ τὸ ἔργον ἐλέγχει. τὸ γὰρ πρότερον ἡμᾶς ἐπηγάγεσθε οὐκ ἄλλον τινὰ προσείοντες φόβον ἤ, εἰ περιοψόμεθα ὑμᾶς ὑπὸ Συρακοσίοις γενέσθαι, ὅτι καὶ αὐτοὶ κινδυνεύσομεν. [6.86.2] καὶ νῦν οὐ δίκαιον, ᾧπερ καὶ ἡμᾶς ἠξιοῦτε λόγῳ πείθειν, τῷ αὐτῷ ἀπιστεῖν, οὐδ᾽ ὅτι δυνάμει μείζονι πρὸς τὴν τῶνδε ἰσχὺν πάρεσμεν ὑποπτεύεσθαι, πολὺ δὲ μᾶλλον τοῖσδε ἀπιστεῖν. [6.86.3] ἡμεῖς μέν γε οὔτε ἐμμεῖναι δυνατοὶ μὴ μεθ᾽ ὑμῶν, εἴ τε καὶ γενόμενοι κακοὶ κατεργασαίμεθα, ἀδύνατοι κατασχεῖν διὰ μῆκός τε πλοῦ καὶ ἀπορίᾳ φυλακῆς πόλεων μεγάλων καὶ τῇ παρασκευῇ ἠπειρωτίδων· οἵδε δὲ οὐ στρατοπέδῳ, πόλει δὲ μείζονι τῆς ἡμετέρας παρουσίας ἐποικοῦντες ὑμῖν αἰεί τε ἐπιβουλεύουσι καὶ ὅταν καιρὸν λάβωσιν ἑκάστου, οὐκ ἀνιᾶσιν (ἔδειξαν δὲ καὶ ἄλλα ἤδη καὶ τὰ ἐς Λεοντίνους), [6.86.4] καὶ νῦν τολμῶσιν ἐπὶ τοὺς ταῦτα κωλύοντας καὶ ἀνέχοντας τὴν Σικελίαν μέχρι τοῦδε μὴ ὑπ᾽ αὐτοὺς εἶναι παρακαλεῖν ὑμᾶς ὡς ἀναισθήτους. [6.86.5] πολὺ δὲ ἐπὶ ἀληθεστέραν γε σωτηρίαν ἡμεῖς ἀντιπαρακαλοῦμεν, δεόμενοι τὴν ὑπάρχουσαν ἀπ᾽ ἀλλήλων ἀμφοτέροις μὴ προδιδόναι, νομίσαι δὲ τοῖσδε μὲν καὶ ἄνευ ξυμμάχων αἰεὶ ἐφ᾽ ὑμᾶς ἑτοίμην διὰ τὸ πλῆθος εἶναι ὁδόν, ὑμῖν δ᾽ οὐ πολλάκις παρασχήσειν μετὰ τοσῆσδε ἐπικουρίας ἀμύνασθαι· ἣν εἰ τῷ ὑπόπτῳ ἢ ἄπρακτον ἐάσετε ἀπελθεῖν ἢ καὶ σφαλεῖσαν, ἔτι βουλήσεσθε καὶ πολλοστὸν μόριον αὐτῆς ἰδεῖν, ὅτε οὐδὲν ἔτι περανεῖ παραγενόμενον ὑμῖν.

[6.82.1] «Ήρθαμε εδώ για ν᾽ ανανεώσομε την προηγούμενη συμμαχία μας, αλλά επειδή ο Συρακούσιος μας κατηγόρησε, είμαστε υποχρεωμένοι να μιλήσομε για την ηγεμονία μας και ν᾽ αποδείξομε ότι είναι φυσικό να την ασκούμε. [6.82.2] Την καλύτερη απόδειξη, άλλωστε, την ανέφερε ο ίδιος, λέγοντας ότι από πάντα οι Ίωνες είναι εχθροί των Δωριέων. Και έτσι είναι. Εμείς είμαστε Ίωνες κι έχομε γείτονες τους Πελοποννησίους, οι οποίοι είναι Δωριείς και πολύ περισσότεροι από μας. Χρειάστηκε να βρούμε τρόπο να μην είμαστε υποτακτικοί τους. [6.82.3] Μετά τα μηδικά, και όταν είχαμε αποκτήσει στόλο, μπορέσαμε ν᾽ απαλλαγούμε από την εξουσία και την αρχηγία των Λακεδαιμονίων. Δεν είχαν περισσότερα δικαιώματα να μας διατάσσουν εμάς από ό,τι είχαμε εμείς να τους διατάσσομε εκείνους, εκτός από το ότι, την εποχή εκείνη, ήσαν ισχυρότεροι από μας. Εμείς, τότε, γίναμε αρχηγοί των πρώην υπηκόων του Βασιλέως κι έχομε από τότε την αρχηγία αυτήν, γιατί θεωρούμε ότι έπρεπε να έχομε αρκετή δύναμη για ν᾽ αντισταθούμε στους Πελοποννησίους, ώστε να διατρέχομε τον μικρότερο δυνατό κίνδυνο απ᾽ αυτούς. Και, για να πούμε την αλήθεια, δεν διαπράξαμε παρανομία υποβάλλοντας στην εξουσία μας τους Ίωνες και τους νησιώτες τους οποίους οι Συρακούσιοι μας κατηγορούν ότι υποδουλώσαμε αν και είναι ομόφυλοί μας. [6.82.4] Ακολούθησαν τον Μήδο εναντίον μας, εναντίον της μητροπόλεώς του, και δεν είχαν το θάρρος να επαναστατήσουν, θυσιάζοντας τα υπάρχοντά τους σαν και μας που εγκαταλείψαμε την πολιτεία μας. Ήθελαν να είναι δούλοι και να μας οδηγήσουν κι εμάς στην υποδούλωση.
[6.83.1] »Επομένως ασκούμε την ηγεμονία μας γιατί είμαστε άξιοί της, τόσο επειδή προσφέραμε στους Έλληνες το μεγαλύτερο ναυτικό και τον πιο απροφάσιστο ζήλο, όσο κι επειδή εκείνοι, βοηθώντας πρόθυμα τον Μήδο, μας έβλαπταν πολύ, τέλος επειδή επιθυμούσαμε να είμαστε ισχυροί απέναντι των Πελοποννησίων. [6.83.2] Και δεν θα πούμε ωραίες φράσεις για ν᾽ αποδείξομε ότι δίκαια ασκούμε την ηγεμονία μας, επειδή μόνοι μας νικήσαμε τον βάρβαρο ή επειδή αντιμετωπίσαμε τον κίνδυνο για την δική μας, περισσότερο, ελευθερία, παρά για την ελευθερία όλων των Ελλήνων και την δική μας. Κανείς δεν μπορεί να κατηγορηθεί αν αναζητήσει το καλύτερο μέσον για να εξασφαλίσει την σωτηρία του. Και σήμερα, λοιπόν, είμαστε εδώ για την ασφάλειά μας και τα συμφέροντά μας, που βλέπομε ότι συμπίπτουν με τα δικά σας. [6.83.3] Και το συμπέρασμα αυτό το βγάζομε από τα γεγονότα τα οποία επικαλούνται οι Συρακούσιοι για να μας διαβάλουν και τα οποία σας προκαλούν, εσάς, τρομερές υποψίες. Ξέρομε ότι όσοι, από καχυποψία, φοβούνται, εύκολα παρασύρονται από ευχάριστα λόγια απάνω στην στιγμή, αλλά ότι, όταν έρθει η ώρα να δράσουν, ενεργούν κατά το συμφέρον τους. [6.83.4] Όπως σας είπαμε, ασκούμε στην Ελλάδα την ηγεμονία μας από φόβο και για τον ίδιο λόγο ήρθαμε εδώ για να πάρομε με τους φίλους μας μέτρα ασφαλείας και όχι για να τους υποδουλώσομε, αλλά μάλλον για να εμποδίσομε άλλους να τους υποδουλώσουν.
[6.84.1] »Και ας μην σκεφθεί κανείς ότι ενδιαφερόμαστε για σας ενώ δεν μας πέφτει λόγος. Ας σκεφθεί ότι, αν είσαστε αρκετά ισχυροί για ν᾽ αντιμετωπίσετε τους Συρακουσίους, θα είναι μικρότερη τότε η πιθανότητα να μας βλάψουν στέλνοντας επικουρίες στην Πελοπόννησο. [6.84.2] Από την άποψη αυτή, λοιπόν, παρουσιάζετε για μας μεγάλο ενδιαφέρον. Για τον ίδιο αυτόν λόγο, είναι λογικό να επιδιώκομε ν᾽ αποκαταστήσομε τους Λεοντίνους, όχι για να είναι υπήκοοί μας —σαν τους ομοφύλους τους στην Εύβοια— αλλά για να είναι όσο μπορούν ισχυροί και σε θέση, σαν γείτονες των Συρακουσίων, να τους συγκρατούν προς δικό μας συμφέρον. [6.84.3] Στην Ελλάδα είμαστε, μόνοι, αρκετά δυνατοί για να συγκρατούμε τους εχθρούς μας. Όσο για τους Χαλκιδείς —για τους οποίους ο Ερμοκράτης μάς κατηγορεί ότι είναι παράλογο να τους έχομε υποδουλώσει εκεί και ν᾽ απελευθερώνομε όσους είναι εδώ— έχομε συμφέρον να είναι άοπλοι και να συνεισφέρουν μόνο χρήματα, ενώ εδώ το συμφέρον μας είναι οι Λεοντίνοι και οι άλλοι φίλοι μας να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο αυτόνομοι.
[6.85.1] »Για έναν τύραννο ή για μια πολιτεία που ασκεί ηγεμονία, τίποτε δεν είναι παράλογο αν είναι συμφέρον, τίποτε δεν είναι οικείο αν δεν εμπνέει εμπιστοσύνη. Ανάλογα με τις περιστάσεις πρέπει να συμπεριφέρεται σαν φίλος ή σαν εχθρός. Και εκείνο που μας συμφέρει εδώ δεν είναι να βλάψομε τους φίλους μας, είναι να γίνουν ανίσχυροι οι εχθροί μας, επειδή οι φίλοι μας θα είναι δυνατοί. [6.85.2] Δεν πρέπει να δυσπιστείτε. Ασκούμε την ηγεμονία μας στην Ελλάδα ανάλογα με την χρησιμότητα του κάθε συμμάχου μας. Αφήνομε αυτόνομους τους Χίους και τους Μηθυμναίους, με όρο να μας προμηθεύουν πολεμικά. Τους περισσότερους τους υποχρεώνομε να πληρώνουν φόρο, άλλους, όμως, τους έχομε ελεύθερους συμμάχους (αν και είναι νησιώτες και θα ήταν εύκολο να τους υποτάξομε) επειδή βρίσκονται σε καίρια σημεία γύρω από την Πελοπόννησο. [6.85.3] Ώστε είναι φυσικό, στην διευθέτηση της κατάστασης εδώ, να μας καθοδηγήσει και το συμφέρον και, όπως είπαμε, ο φόβος των Συρακουσίων. Επιδιώκουν να σας εξουσιάσουν και θέλουν να εκμεταλλευτούν τις υποψίες που σας εμπνέομε εμείς, για να σας συνασπίσουν εναντίον μας, και όταν φύγομε άπρακτοι, είτε διά της βίας είτε επειδή θα έχομε απομονωθεί, τότε να εξουσιάζουν εκείνοι την Σικελία. Τούτο είναι αναπόφευκτο αν σταθείτε στο πλευρό τους, επειδή ούτε εμείς θα έχομε αρκετή ισχύ για ν᾽ αντιμετωπίσομε μια τέτοια δύναμη, όταν δημιουργηθεί, ούτε οι Συρακούσιοι θα είναι ανίσχυροι απέναντί σας όταν εμείς δεν θα είμαστε πια εδώ.
[6.86.1] »Αν μερικοί δεν συμφωνούν με αυτά, θα έπρεπε να πειστούν από την διαγωγή των Συρακουσίων. Όταν, στο παρελθόν, μας καλούσατε να σας βοηθήσομε, δεν επικαλεσθήκατε άλλο παρά τον φόβο ότι, αν επιτρέπαμε στους Συρακουσίους να σας υποτάξουν, τότε κινδυνεύαμε και εμείς. [6.86.2] Δεν είναι σωστό να δυσπιστείτε σήμερα προς ένα επιχείρημα με το οποίο άλλοτε επιδιώκατε να μας πείσετε, ούτε είναι σωστό να σας γεννάει υποψίες το ότι ήρθαμε εδώ με μεγαλύτερη δύναμη από ό,τι έχει ο αντίπαλος. Προς εκείνους μάλλον πρέπει να δυσπιστείτε. [6.86.3] Εμείς δεν μπορούμε να μείνομε στην Σικελία χωρίς την βοήθειά σας. Και αν ακόμη, χρησιμοποιώντας βίαια μέσα, υποτάσσαμε την Σικελία, δεν θα είχαμε την δύναμη να την συγκρατήσομε, τόσο επειδή είναι μεγάλη η θαλάσσια απόσταση, όσο κι επειδή θα ήταν αδύνατο να επιτηρούμε πολιτείες μεγάλες και με ηπειρωτικό εξοπλισμό. Ενώ, αντίθετα, οι Συρακούσιοι σας επιβουλεύονται διαρκώς και δεν έχουν στρατόπεδο σαν το δικό μας, αλλά πολιτεία γειτονική σας η οποία είναι πολύ ισχυρότερη από την δική μας παρουσία. Και όταν κανένας από σας τους προσφέρει ευκαιρία, δεν την αφήνουν να διαφύγει — το έδειξαν και αλλού και πρόσφατα με τους Λεοντίνους. [6.86.4] Και τώρα έχουν το θράσος να σας καλούν σε βοήθεια εναντίον εκείνων οι οποίοι είναι αντίθετοι στις ενέργειές τους αυτές και οι οποίοι τους εμπόδισαν έως σήμερα να υποτάξουν ολόκληρη την Σικελία. Σας θεωρούν, λοιπόν, εντελώς άκριτους. [6.86.5] Ενώ εμείς σας απευθύνομε έκκληση πολύ πιο ειλικρινή για την σωτηρία σας, όταν σας ζητούμε να μην προδώσετε την εξασφάλιση που δημιουργεί για όλους μας η κοινή συνεργασία και σας λέμε να σκεφθείτε ότι αυτοί, εξαιτίας της υπεροχής τους, θα έχουν πάντα, ακόμα και χωρίς συμμάχους, τον δρόμο ανοιχτό εναντίον σας, ενώ για σας δεν θα παρουσιαστεί πολλές φορές τέτοια ευκαιρία να υπερασπίσετε την πολιτεία σας με τόσο ισχυρή βοήθεια. Αν, εξαιτίας της καχυποψίας σας, αφήσετε την βοήθεια αυτή να φύγει άπρακτη ή και νικημένη, τότε θα έρθει αργότερα η στιγμή που θα εύχεστε να δείτε έστω κι ένα μικρό της τμήμα, αλλά τότε οποιαδήποτε βοήθεια θα είναι μάταιη.