Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (6.12.1-6.15.5)

[6.12.1] «Καὶ μεμνῆσθαι χρὴ ἡμᾶς ὅτι νεωστὶ ἀπὸ νόσου μεγάλης καὶ πολέμου βραχύ τι λελωφήκαμεν, ὥστε καὶ χρήμασι καὶ τοῖς σώμασιν ηὐξῆσθαι· καὶ ταῦτα ὑπὲρ ἡμῶν δίκαιον ἐνθάδε εἶναι ἀναλοῦν, καὶ μὴ ὑπὲρ ἀνδρῶν φυγάδων τῶνδε ἐπικουρίας δεομένων, οἷς τό τε ψεύσασθαι καλῶς χρήσιμον καὶ τῷ τοῦ πέλας κινδύνῳ, αὐτοὺς λόγους μόνον παρασχομένους, ἢ κατορθώσαντας χάριν μὴ ἀξίαν εἰδέναι ἢ πταίσαντάς που τοὺς φίλους ξυναπολέσαι. [6.12.2] εἴ τέ τις ἄρχειν ἄσμενος αἱρεθεὶς παραινεῖ ὑμῖν ἐκπλεῖν, τὸ ἑαυτοῦ μόνον σκοπῶν, ἄλλως τε καὶ νεώτερος ὢν ἔτι ἐς τὸ ἄρχειν, ὅπως θαυμασθῇ μὲν ἀπὸ τῆς ἱπποτροφίας, διὰ δὲ πολυτέλειαν καὶ ὠφεληθῇ τι ἐκ τῆς ἀρχῆς, μηδὲ τούτῳ ἐμπαράσχητε τῷ τῆς πόλεως κινδύνῳ ἰδίᾳ ἐλλαμπρύνεσθαι, νομίσατε δὲ τοὺς τοιούτους τὰ μὲν δημόσια ἀδικεῖν, τὰ δὲ ἴδια ἀναλοῦν, καὶ τὸ πρᾶγμα μέγα εἶναι καὶ μὴ οἷον νεωτέρῳ βουλεύσασθαί τε καὶ ὀξέως μεταχειρίσαι.
[6.13.1] «Οὓς ἐγὼ ὁρῶν νῦν ἐνθάδε τῷ αὐτῷ ἀνδρὶ παρακελευστοὺς καθημένους φοβοῦμαι, καὶ τοῖς πρεσβυτέροις ἀντιπαρακελεύομαι μὴ καταισχυνθῆναι, εἴ τῴ τις παρακάθηται τῶνδε, ὅπως μὴ δόξει, ἐὰν μὴ ψηφίζηται πολεμεῖν, μαλακὸς εἶναι, μηδ᾽, ὅπερ ἂν αὐτοὶ πάθοιεν, δυσέρωτας εἶναι τῶν ἀπόντων, γνόντας ὅτι ἐπιθυμίᾳ μὲν ἐλάχιστα κατορθοῦνται, προνοίᾳ δὲ πλεῖστα, ἀλλ᾽ ὑπὲρ τῆς πατρίδος ὡς μέγιστον δὴ τῶν πρὶν κίνδυνον ἀναρριπτούσης ἀντιχειροτονεῖν, καὶ ψηφίζεσθαι τοὺς μὲν Σικελιώτας οἷσπερ νῦν ὅροις χρωμένους πρὸς ἡμᾶς, οὐ μεμπτοῖς, τῷ τε Ἰονίῳ κόλπῳ παρὰ γῆν ἤν τις πλέῃ, καὶ τῷ Σικελικῷ διὰ πελάγους, τὰ αὑτῶν νεμομένους καθ᾽ αὑτοὺς καὶ ξυμφέρεσθαι· [6.13.2] τοῖς δ᾽ Ἐγεσταίοις ἰδίᾳ εἰπεῖν, ἐπειδὴ ἄνευ Ἀθηναίων καὶ ξυνῆψαν πρὸς Σελινουντίους τὸ πρῶτον πόλεμον, μετὰ σφῶν αὐτῶν καὶ καταλύεσθαι· καὶ τὸ λοιπὸν ξυμμάχους μὴ ποιεῖσθαι ὥσπερ εἰώθαμεν, οἷς κακῶς μὲν πράξασιν ἀμυνοῦμεν, ὠφελίας δ᾽ αὐτοὶ δεηθέντες οὐ τευξόμεθα.
[6.14.1] «Καὶ σύ, ὦ πρύτανι, ταῦτα, εἴπερ ἡγεῖ σοι προσήκειν κήδεσθαί τε τῆς πόλεως καὶ βούλει γενέσθαι πολίτης ἀγαθός, ἐπιψήφιζε καὶ γνώμας προτίθει αὖθις Ἀθηναίοις, νομίσας, εἰ ὀρρωδεῖς τὸ ἀναψηφίσαι, τὸ μὲν λύειν τοὺς νόμους μὴ μετὰ τοσῶνδ᾽ ἂν μαρτύρων αἰτίαν σχεῖν, τῆς δὲ πόλεως ‹κακῶς› βουλευσαμένης ἰατρὸς ἂν γενέσθαι, καὶ τὸ καλῶς ἄρξαι τοῦτ᾽ εἶναι, ὃς ἂν τὴν πατρίδα ὠφελήσῃ ὡς πλεῖστα ἢ ἑκὼν εἶναι μηδὲν βλάψῃ.»
[6.15.1] Ὁ μὲν Νικίας τοιαῦτα εἶπε, τῶν δὲ Ἀθηναίων παριόντες οἱ μὲν πλεῖστοι στρατεύειν παρῄνουν καὶ τὰ ἐψηφισμένα μὴ λύειν, οἱ δέ τινες καὶ ἀντέλεγον. [6.15.2] ἐνῆγε δὲ προθυμότατα τὴν στρατείαν Ἀλκιβιάδης ὁ Κλεινίου, βουλόμενος τῷ τε Νικίᾳ ἐναντιοῦσθαι, ὢν καὶ ἐς τἆλλα διάφορος τὰ πολιτικὰ καὶ ὅτι αὐτοῦ διαβόλως ἐμνήσθη, καὶ μάλιστα στρατηγῆσαί τε ἐπιθυμῶν καὶ ἐλπίζων Σικελίαν τε δι᾽ αὐτοῦ καὶ Καρχηδόνα λήψεσθαι καὶ τὰ ἴδια ἅμα εὐτυχήσας χρήμασί τε καὶ δόξῃ ὠφελήσειν. [6.15.3] ὢν γὰρ ἐν ἀξιώματι ὑπὸ τῶν ἀστῶν, ταῖς ἐπιθυμίαις μείζοσιν ἢ κατὰ τὴν ὑπάρχουσαν οὐσίαν ἐχρῆτο ἔς τε τὰς ἱπποτροφίας καὶ τὰς ἄλλας δαπάνας· ὅπερ καὶ καθεῖλεν ὕστερον τὴν τῶν Ἀθηναίων πόλιν οὐχ ἥκιστα. [6.15.4] φοβηθέντες γὰρ αὐτοῦ οἱ πολλοὶ τὸ μέγεθος τῆς τε κατὰ τὸ ἑαυτοῦ σῶμα παρανομίας ἐς τὴν δίαιταν καὶ τῆς διανοίας ὧν καθ᾽ ἓν ἕκαστον ἐν ὅτῳ γίγνοιτο ἔπρασσεν, ὡς τυραννίδος ἐπιθυμοῦντι πολέμιοι καθέστασαν, καὶ δημοσίᾳ κράτιστα διαθέντι τὰ τοῦ πολέμου ἰδίᾳ ἕκαστοι τοῖς ἐπιτηδεύμασιν αὐτοῦ ἀχθεσθέντες, καὶ ἄλλοις ἐπιτρέψαντες, οὐ διὰ μακροῦ [6.15.5] ἔσφηλαν τὴν πόλιν. τότε δ᾽ οὖν παρελθὼν τοῖς Ἀθηναίοις παρῄνει τοιάδε.

[6.12.1] »Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι λίγος μόνο καιρός πέρασε από τότε που αναλάβαμε από βαριά επιδημία και από τον πόλεμο και ότι τώρα μόνο μπορούμε ν᾽ αναπληρώσομε τις ανάγκες μας σε χρήματα και άνδρες. Τους πόρους μας αυτούς, σωστό είναι να τους χρησιμοποιήσομε εδώ και όχι για να βοηθήσομε φυγάδες σαν κι αυτούς, που μας ζητούν βοήθεια κι έχουν κάθε συμφέρον να λένε ψέματα. Παρασύροντας άλλους σε κίνδυνο, ενώ οι ίδιοι δεν προσφέρουν τίποτε άλλο παρά λόγια, δεν θα δείξουν, σε περίπτωση επιτυχίας, όση πρέπει εμπιστοσύνη, ενώ σε περίπτωση αποτυχίας θα έχουν παρασύρει τους φίλους τους στην καταστροφή. [6.12.2] Αν πάλι κάποιος, εδώ, καμαρώνει επειδή τον εκλέξατε στρατηγό και σας παροτρύνει να επιχειρήσετε την εκστρατεία, μη λογαριάζοντας παρά το δικό του συμφέρον (άλλωστε είναι και πάρα πολύ νέος για να είναι αρχηγός, κι εκείνο που επιθυμεί είναι να τον θαυμάζουν για τα άλογά του και να μπορεί, με τα οφέλη του αξιώματός του, να καλύπτει τις δαπάνες της πολυέξοδης ζωής του) μην του δώσετε την ευκαιρία να δοξαστεί ο ίδιος, διακινδυνεύοντας την τύχη της πολιτείας. Πιστέψετε ότι τέτοιοι άνθρωποι βλάπτουν την πολιτεία και καταστρέφουν την περιουσία τους. Αναλογισθείτε ότι το ζήτημα είναι εξαιρετικά σοβαρό και δεν είναι ανεκτό οι νεότεροι να πάρουν βιαστικές αποφάσεις.
[6.13.1] »Τους βλέπω τώρα, εγώ, να παρακάθονται εδώ, κινημένοι από τον ίδιο άνθρωπο και τρομάζω και παρακαλώ τους γεροντότερους, όσοι τυχαίνει να κάθονται κοντά σε κανέναν απ᾽ αυτούς, να μην νομίσουν ότι θα είναι ντροπή γι᾽ αυτούς ή ότι θα φανούν δειλοί, αν ψηφίσουν εναντίον του πολέμου. Και τους παρακαλώ να μην κυριευτούν από επικίνδυνο πόθο για μακρινούς σκοπούς. Σπάνια πετυχαίνει κανείς όταν κινείται από το πάθος, ενώ πολλά μπορεί να επιτύχει όταν ενεργεί με προβλεπτικότητα. Για το καλό της πατρίδας, η οποία διατρέχει τον μεγαλύτερο κίνδυνο που γνώρισε έως τώρα, ας σηκώσουν το χέρι εναντίον της εκστρατείας κι ας ψηφίσουν ότι, αν οι Σικελιώτες δέχονται τα σημερινά σύνορα (δηλαδή τον Ιόνιο κόλπο για όποιον πλέει κοντά στην ακτή και την Σικελική θάλασσα για όποιον πλέει από τ᾽ ανοιχτό πέλαγος) δεν έχομε να τους καταμαρτυρήσομε τίποτα και ότι θα διατηρούν τα όσα έχουν και θα ρυθμίζουν τα εσωτερικά τους ζητήματα μεταξύ τους. [6.13.2] Στους Εγεσταίους, ειδικότερα, ας αποκριθούμε ότι, αφού άρχισαν πόλεμο με τους Σελινουντίους χωρίς να συμβουλευτούν τους Αθηναίους, πρέπει μόνοι τους και να τον τελειώσουν. Από τώρα και ύστερα δεν πρέπει, όπως το έχομε συνήθεια, να δεχόμαστε συμμάχους τους οποίους πρέπει να βοηθούμε αν βρεθούν στην ανάγκη, αλλά οι οποίοι καμιά δεν μπορούν να μας δίνουν βοήθεια σε ώρα δικής μας ανάγκης.
[6.14.1] »Και συ, Πρύτανη, αν θεωρείς ότι καθήκον σου είναι να επαγρυπνείς για τα συμφέροντα της πολιτείας, κι αν θέλεις αν φανείς καλός πολίτης, βάλε πάλι σε ψηφοφορία το ζήτημα και άφησε τους Αθηναίους να εκφράσουν πάλι τη γνώμη τους. Αν φοβάσαι να επιτρέψεις νέα ψηφοφορία, σκέψου ότι, αν παραβιάσεις τον νόμο έχοντας τόσους μάρτυρες με το μέρος σου, δεν θα υποστείς δίωξη και ότι θα γίνεις ο γιατρός της πολιτείας η οποία πήρε σφαλερή απόφαση. Καλός άρχοντας είναι εκείνος που εξυπηρετεί όσο μπορεί την πατρίδα του ή τουλάχιστον εκείνος που δεν την βλάπτει εκούσια».
[6.15.1] Αυτά, περίπου, είπε ο Νικίας. Οι περισσότεροι από τους Αθηναίους που ανέβηκαν στο βήμα συμβούλευαν να γίνει εκστρατεία και να μην ακυρωθούν τα όσα είχαν αποφασιστεί. Μερικοί ήσαν αντίθετοι. [6.15.2] Εκείνος που υποστήριξε την εκστρατεία με ενθουσιασμό ήταν ο Αλκιβιάδης του Κλεινίου, από αντίθεση προς τον Νικία, που ήταν ο πολιτικός αντίπαλός του και τον είχε αναφέρει προσβλητικά στον λόγο του. Περισσότερο, όμως, απ᾽ όλα ήθελε να στρατηγήσει και είχε την ελπίδα ότι υπό την ηγεσία του θα κυρίευαν την Σικελία και την Καρχηδόνα, κι έτσι με τις επιτυχίες του, θα προσποριζόταν ο ίδιος και χρήματα και δόξα. [6.15.3] Ήταν πολύ δημοφιλής ανάμεσα στον λαό, έκανε πολυτελή ζωή, ανώτερη από τα μέσα του και ξόδευε για τ᾽ άλογά του και τις διασκεδάσεις του. Η διαγωγή του αυτή έγινε, αργότερα, αιτία μιας από τις κυριότερες καταστροφές της Αθήνας, [6.15.4] γιατί το πλήθος του λαού φοβήθηκε την περιφρόνηση που έδειχνε για τους νόμους στην ιδιωτική του ζωή, καθώς και την παρατολμία που έδειχνε σε όποια επιχείρηση αναλάμβανε. Νόμισαν ότι επιδίωξή του ήταν να γίνει τύραννος και έγιναν εχθροί του. Έτσι, αν και στο δημόσιο λειτούργημά του ήταν άριστος για τα πολεμικά ζητήματα, όμως ο καθένας τον μισούσε για την ιδιωτική του ζωή κι έτσι δεν άργησαν να οδηγήσουν την πολιτεία στην καταστροφή, γιατί εμπιστεύτηκαν σε άλλους την εξουσία. [6.15.5] Ανέβηκε, λοιπόν τότε, στο βήμα και είπε στους Αθηναίους, περίπου, τα ακόλουθα: