Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (5.66.1-5.68.3)

[5.66.1] Τῇ δ᾽ ὑστεραίᾳ οἵ τε Ἀργεῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ξυνετάξαντο, ὡς ἔμελλον μαχεῖσθαι, ἢν περιτύχωσιν· οἵ τε Λακεδαιμόνιοι ἀπὸ τοῦ ὕδατος πρὸς τὸ Ἡράκλειον πάλιν ἐς τὸ αὐτὸ στρατόπεδον ἰόντες ὁρῶσι δι᾽ ὀλίγου τοὺς ἐναντίους ἐν τάξει τε ἤδη πάντας καὶ ἀπὸ τοῦ λόφου προεληλυθότας. [5.66.2] μάλιστα δὴ Λακεδαιμόνιοι ἐς ὃ ἐμέμνηντο ἐν τούτῳ τῷ καιρῷ ἐξεπλάγησαν. διὰ βραχείας γὰρ μελλήσεως ἡ παρασκευὴ αὐτοῖς ἐγίγνετο, καὶ εὐθὺς ὑπὸ σπουδῆς καθίσταντο ἐς κόσμον τὸν ἑαυτῶν, Ἄγιδος τοῦ βασιλέως ἕκαστα ἐξηγουμένου κατὰ τὸν νόμον. [5.66.3] βασιλέως γὰρ ἄγοντος ὑπ᾽ ἐκείνου πάντα ἄρχεται, καὶ τοῖς μὲν πολεμάρχοις αὐτὸς φράζει τὸ δέον, οἱ δὲ τοῖς λοχαγοῖς, ἐκεῖνοι δὲ τοῖς πεντηκοντῆρσιν, αὖθις δ᾽ οὗτοι τοῖς ἐνωμοτάρχοις καὶ οὗτοι τῇ ἐνωμοτίᾳ. [5.66.4] καὶ αἱ παραγγέλσεις, ἤν τι βούλωνται, κατὰ τὰ αὐτὰ χωροῦσι καὶ ταχεῖαι ἐπέρχονται· σχεδὸν γάρ τι πᾶν πλὴν ὀλίγου τὸ στρατόπεδον τῶν Λακεδαιμονίων ἄρχοντες ἀρχόντων εἰσί, καὶ τὸ ἐπιμελὲς τοῦ δρωμένου πολλοῖς προσήκει. [5.67.1] τότε δὲ κέρας μὲν εὐώνυμον Σκιρῖται αὐτοῖς καθίσταντο, αἰεὶ ταύτην τὴν τάξιν μόνοι Λακεδαιμονίων ἐπὶ σφῶν αὐτῶν ἔχοντες· παρὰ δ᾽ αὐτοὺς οἱ ἀπὸ Θρᾴκης Βρασίδειοι στρατιῶται καὶ νεοδαμώδεις μετ᾽ αὐτῶν· ἔπειτ᾽ ἤδη Λακεδαιμόνιοι αὐτοὶ ἑξῆς καθίστασαν τοὺς λόχους, καὶ παρ᾽ αὐτοὺς Ἀρκάδων Ἡραιῆς, μετὰ δὲ τούτους Μαινάλιοι, καὶ ἐπὶ τῷ δεξιῷ κέρᾳ Τεγεᾶται καὶ Λακεδαιμονίων ὀλίγοι τὸ ἔσχατον ἔχοντες, [5.67.2] καὶ οἱ ἱππῆς αὐτῶν ἐφ᾽ ἑκατέρῳ τῷ κέρᾳ. Λακεδαιμόνιοι μὲν οὕτως ἐτάξαντο· οἱ δ᾽ ἐναντίοι αὐτοῖς δεξιὸν μὲν κέρας Μαντινῆς εἶχον, ὅτι ἐν τῇ ἐκείνων τὸ ἔργον ἐγίγνετο, παρὰ δ᾽ αὐτοὺς οἱ ξύμμαχοι Ἀρκάδων ἦσαν, ἔπειτα Ἀργείων οἱ χίλιοι λογάδες, οἷς ἡ πόλις ἐκ πολλοῦ ἄσκησιν τῶν ἐς τὸν πόλεμον δημοσίᾳ παρεῖχε, καὶ ἐχόμενοι αὐτῶν οἱ ἄλλοι Ἀργεῖοι, καὶ μετ᾽ αὐτοὺς οἱ ξύμμαχοι αὐτῶν, Κλεωναῖοι καὶ Ὀρνεᾶται, ἔπειτα Ἀθηναῖοι ἔσχατοι τὸ εὐώνυμον κέρας ἔχοντες, καὶ ἱππῆς μετ᾽ αὐτῶν οἱ οἰκεῖοι.
[5.68.1] Τάξις μὲν ἥδε καὶ παρασκευὴ ἀμφοτέρων ἦν, τὸ δὲ στρατόπεδον τῶν Λακεδαιμονίων μεῖζον ἐφάνη. [5.68.2] ἀριθμὸν δὲ γράψαι ἢ καθ᾽ ἑκάστους ἑκατέρων ἢ ξύμπαντας οὐκ ἂν ἐδυνάμην ἀκριβῶς· τὸ μὲν γὰρ Λακεδαιμονίων πλῆθος διὰ τῆς πολιτείας τὸ κρυπτὸν ἠγνοεῖτο, τῶν δ᾽ αὖ διὰ τὸ ἀνθρώπειον κομπῶδες ἐς τὰ οἰκεῖα πλήθη ἠπιστεῖτο. ἐκ μέντοι τοιοῦδε λογισμοῦ ἔξεστί τῳ σκοπεῖν τὸ Λακεδαιμονίων τότε παραγενόμενον πλῆθος. [5.68.3] λόχοι μὲν γὰρ ἐμάχοντο ἑπτὰ ἄνευ Σκιριτῶν ὄντων ἑξακοσίων, ἐν δὲ ἑκάστῳ λόχῳ πεντηκοστύες ἦσαν τέσσαρες, καὶ ἐν τῇ πεντηκοστύι ἐνωμοτίαι τέσσαρες. τῆς τε ἐνωμοτίας ἐμάχοντο ἐν τῷ πρώτῳ ζυγῷ τέσσαρες· ἐπὶ δὲ βάθος ἐτάξαντο μὲν οὐ πάντες ὁμοίως, ἀλλ᾽ ὡς λοχαγὸς ἕκαστος ἐβούλετο, ἐπὶ πᾶν δὲ κατέστησαν ἐπὶ ὀκτώ. παρὰ δὲ ἅπαν πλὴν Σκιριτῶν τετρακόσιοι καὶ δυοῖν δέοντες πεντήκοντα ἄνδρες ἡ πρώτη τάξις ἦν.

[5.66.1] Την επομένη οι Αργείοι και οι σύμμαχοί τους παρατάχτηκαν στην τάξη με την οποία θα πολεμούσαν αν έδιναν μάχη, και οι Λακεδαιμόνιοι γύρισαν από το μέρος όπου είχαν κάνει τα έργα για τα νερά, στο πρώτο αρχικό τους στρατόπεδο, κοντά στον ναό του Ηρακλή. Είδαν σε μικρή απόσταση τους εχθρούς που είχαν κατέβει από τον λόφο και είχαν παραταχτεί όλοι. [5.66.2] Την στιγμή εκείνη οι Λακεδαιμόνιοι ταράχτηκαν τόσο όσο δεν θυμούνται να είχαν ταραχτεί ποτέ πριν, γιατί έπρεπε να μην χάσουν ούτε στιγμή για να ετοιμαστούν και μπήκαν με βία σε παράταξη μάχης, σύμφωνα με τις διαταγές που έδωσε ο Άγις, καθώς όριζε ο νόμος. [5.66.3] Όταν ένας Σπαρτιάτης βασιλεύς είναι επικεφαλής του στρατού, αυτός έχει το γενικό πρόσταγμα. Αυτός λέει στους πολεμάρχους το σχέδιό του, οι πολέμαρχοι δίνουν διαταγές στους λοχαγούς, οι λοχαγοί στους πεντηκόνταρχους, οι πεντηκόνταρχοι στους ενωμοτάρχες και αυτοί στην ενωμοτία τους. [5.66.4] Το ίδιο γίνεται και για τα αναγκαία παραγγέλματα που διαβιβάζονται με μεγάλη ταχύτητα. Ο σπαρτιατικός στρατός αποτελείται κατά το μεγαλύτερο μέρος του από αξιωματικούς που έχουν στις διαταγές τους άλλους αξιωματικούς και η σωστή εκτέλεση μιας διαταγής εξαρτάται από πολλούς αξιωματικούς.
[5.67.1] Στην αριστερή πτέρυγα παρατάχτηκαν οι Σκιρίτες οι οποίοι μόνοι από όλους τους Λακεδαιμονίους παίρνουν αυτή τη θέση. Στο πλευρό τους παρατάχτηκαν οι στρατιώτες που είχαν πολεμήσει στην Θράκη με τον Βρασίδα και μαζί τους οι νεοδαμώδεις. Ύστερα παρατάχτηκαν οι ίδιοι οι Λακεδαιμόνιοι κατά λόχους και στο πλευρό τους οι Αρκάδες Ηραιείς. Μετά απ᾽ αυτούς παρατάχτηκαν οι Μαινάλιοι, στην δεξιά πτέρυγα παρατάχθηκαν οι Τεγεάτες και μερικοί Λακεδαιμόνιοι στο ακραίο σημείο της παράταξης. [5.67.2] Το ιππικό τους παρατάχθηκε στις δυο πτέρυγες. Αυτή ήταν η παράταξη των Λακεδαιμονίων. Απέναντί τους οι Μαντινείς παρατάχτηκαν στην δεξιά πτέρυγα, επειδή η μάχη γινόταν στο έδαφός τους, κοντά τους ήσαν οι Αρκάδες σύμμαχοί τους, έπειτα οι χίλιοι επίλεκτοι Αργείοι στους οποίους η πολιτεία με δημόσια έξοδα εξασφάλιζε μακρόχρονη εκπαίδευση στην πολεμική τέχνη. Κοντά τους ήσαν οι υπόλοιποι Αργείοι και μαζί οι σύμμαχοί τους Κλεωναίοι και Ορνεάτες. Έπειτα, στο άκρο αριστερά ήσαν οι Αθηναίοι και το ιππικό τους.
[5.68.1] Αυτή ήταν η τάξη με την οποία παρατάχτηκαν οι δύο αντίπαλοι. Ο στρατός των Λακεδαιμονίων ήταν φανερά περισσότερος, [5.68.2] αλλά δεν θα μπορούσα ν᾽ αναφέρω ακριβώς ούτε τον συνολικό αριθμό του στρατού των δύο αντιπάλων, ούτε την δύναμη των διαφόρων μονάδων. Ο αριθμός των Λακεδαιμονίων ήταν άγνωστος, εξαιτίας της μυστικότητας που τηρεί η πολιτεία τους, ενώ οι αριθμοί τους οποίους ανέφεραν οι άλλοι ήσαν ύποπτοι εξαιτίας της φυσικής τάσης των ανθρώπων να υπερβάλλουν για τις εθνικές τους δυνάμεις. Μπορεί, όμως, κανείς να λογαριάσει πόσοι ήσαν οι Λακεδαιμόνιοι που πήραν μέρος στην μάχη, κάνοντας τον εξής υπολογισμό. [5.68.3] Εκτός από τους εξακόσιους Σκιρίτες, πολέμησαν επτά λόχοι. Κάθε λόχος είχε τέσσερις πεντηκοστύες και κάθε πεντηκοστύα είχε τέσσερις ενωμοτίες. Ο πρώτος ζυγός κάθε ενωμοτίας είχε τέσσερις στρατιώτες, το βάθος, όμως, της παράταξής τους δεν ήταν το ίδιο σε όλες τις ενωμοτίες, αλλά το όριζε ο κάθε λοχαγός. Γενικά, όμως, είχε βάθος οκτώ ζυγούς. Σ᾽ όλο το μήκος του μετώπου και εκτός από τους Σκιρίτες, ο πρώτος ζυγός ήταν τετρακόσιοι σαράντα οκτώ άνδρες.