Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Ἑλληνικά (6.3.18-6.4.15)

[6.3.18] Δοξάντων δὲ τούτων καλῶς εἰπεῖν, ἐψηφίσαντο καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι δέχεσθαι τὴν εἰρήνην, ἐφ᾽ ᾧ τούς τε ἁρμοστὰς ἐκ τῶν πόλεων ἐξάγειν, τά τε στρατόπεδα διαλύειν καὶ τὰ ναυτικὰ καὶ τὰ πεζικά, τάς τε πόλεις αὐτονόμους ἐᾶν. εἰ δέ τις παρὰ ταῦτα ποιοίη, τὸν μὲν βουλόμενον βοηθεῖν ταῖς ἀδικουμέναις πόλεσι, τῷ δὲ μὴ βουλομένῳ μὴ εἶναι ἔνορκον συμμαχεῖν τοῖς ἀδικουμένοις. [6.3.19] ἐπὶ τούτοις ὤμοσαν Λακεδαιμόνιοι μὲν ὑπὲρ αὑτῶν καὶ τῶν συμμάχων, Ἀθηναῖοι δὲ καὶ οἱ σύμμαχοι κατὰ πόλεις ἕκαστοι. ἀπογραψάμενοι δ᾽ ἐν ταῖς ὀμωμοκυίαις πόλεσι καὶ οἱ Θηβαῖοι, προσελθόντες πάλιν τῇ ὑστεραίᾳ οἱ πρέσβεις αὐτῶν ἐκέλευον μεταγράφειν ἀντὶ Θηβαίων Βοιωτοὺς ὀμωμοκότας. ὁ δὲ Ἀγησίλαος ἀπεκρίνατο ὅτι μεταγράψει μὲν οὐδὲν ὧν τὸ πρῶτον ὤμοσάν τε καὶ ἀπεγράψαντο· εἰ μέντοι μὴ βούλοιντο ἐν ταῖς σπονδαῖς εἶναι, ἐξαλείφειν ἂν ἔφη, εἰ κελεύοιεν. [6.3.20] οὕτω δὴ εἰρήνην τῶν ἄλλων πεποιημένων, πρὸς δὲ Θηβαίους μόνους ἀντιλογίας οὔσης, οἱ μὲν Ἀθηναῖοι οὕτως εἶχον τὴν γνώμην ὡς νῦν Θηβαίους τὸ λεγόμενον δὴ δεκατευθῆναι ἐλπὶς εἴη, αὐτοὶ δὲ οἱ Θηβαῖοι παντελῶς ἀθύμως ἔχοντες ἀπῆλθον.
[6.4.1] Ἐκ δὲ τούτου οἱ μὲν Ἀθηναῖοι τάς τε φρουρὰς ἐκ τῶν πόλεων ἀπῆγον καὶ Ἰφικράτην καὶ τὰς ναῦς μετεπέμποντο, καὶ ὅσα ὕστερον ἔλαβε μετὰ τοὺς ὅρκους τοὺς ἐν Λακεδαίμονι γενομένους, πάντα ἠνάγκασαν ἀποδοῦναι. [6.4.2] Λακεδαιμόνιοι μέντοι ἐκ μὲν τῶν ἄλλων πόλεων τούς τε ἁρμοστὰς καὶ τοὺς φρουροὺς ἀπήγαγον, Κλεόμβροτον δὲ ἔχοντα τὸ ἐν Φωκεῦσι στράτευμα καὶ ἐπερωτῶντα τὰ οἴκοι τέλη τί χρὴ ποιεῖν, Προθόου λέξαντος ὅτι αὐτῷ δοκοίη διαλύσαντας τὸ στράτευμα κατὰ τοὺς ὅρκους καὶ περιαγγείλαντας ταῖς πόλεσι συμβαλέσθαι εἰς τὸν ναὸν τοῦ Ἀπόλλωνος ὁπόσον βούλοιτο ἑκάστη πόλις, ἔπειτα εἰ μή τις ἐῴη αὐτονόμους τὰς πόλεις εἶναι, τότε πάλιν παρακαλέσαντας, ὅσοι τῇ αὐτονομίᾳ βούλοιντο βοηθεῖν, ἄγειν ἐπὶ τοὺς ἐναντιουμένους· οὕτω γὰρ ἂν ἔφη οἴεσθαι τούς τε θεοὺς εὐμενεστάτους εἶναι καὶ τὰς πόλεις ἥκιστ᾽ ἂν ἄχθεσθαι· [6.4.3] ἡ δ᾽ ἐκκλησία ἀκούσασα ταῦτα ἐκεῖνον μὲν φλυαρεῖν ἡγήσατο· ἤδη γάρ, ὡς ἔοικε, τὸ δαιμόνιον ἦγεν· ἐπέστειλαν δὲ τῷ Κλεομβρότῳ μὴ διαλύειν τὸ στράτευμα, ἀλλ᾽ εὐθὺς ἄγειν ἐπὶ τοὺς Θηβαίους, εἰ μὴ αὐτονόμους ἀφίοιεν τὰς πόλεις. [ὁ δὲ Κλεόμβροτος, ἐπειδὴ ἐπύθετο τὴν εἰρήνην γεγενημένην, πέμψας πρὸς τοὺς ἐφόρους ἠρώτα τί χρὴ ποιεῖν· οἱ δ᾽ ἐκέλευσαν αὐτὸν στρατεύειν ἐπὶ τοὺς Θηβαίους, εἰ μὴ ἀφίοιεν τὰς Βοιωτίας πόλεις αὐτονόμους.] ἐπεὶ οὖν ᾔσθετο οὐχ ὅπως τὰς πόλεις ἀφιέντας, ἀλλ᾽ οὐδὲ τὸ στράτευμα διαλύοντας, [ὡς ἀντετάττοντο πρὸς αὐτούς], οὕτω δὴ ἄγει τὴν στρατιὰν εἰς τὴν Βοιωτίαν. καὶ ᾗ μὲν οἱ Θηβαῖοι ἐμβαλεῖν αὐτὸν ἐκ τῶν Φωκέων προσεδόκων καὶ ἐπὶ στενῷ τινι ἐφύλαττον οὐκ ἐμβάλλει· διὰ Θισβῶν δὲ ὀρεινὴν καὶ ἀπροσδόκητον πορευθεὶς ἀφικνεῖται εἰς Κρεῦσιν, καὶ τὸ τεῖχος αἱρεῖ, καὶ τριήρεις τῶν Θηβαίων δώδεκα λαμβάνει. [6.4.4] ταῦτα δὲ ποιήσας καὶ ἀναβὰς ἀπὸ τῆς θαλάττης, ἐστρατοπεδεύσατο ἐν Λεύκτροις τῆς Θεσπικῆς. οἱ δὲ Θηβαῖοι ἐστρατοπεδεύσαντο ἐπὶ τῷ ἀπαντικρὺ λόφῳ οὐ πολὺ διαλείποντες, οὐδένας ἔχοντες συμμάχους ἀλλ᾽ ἢ τοὺς Βοιωτούς. ἔνθα δὴ τῷ Κλεομβρότῳ οἱ μὲν φίλοι προσιόντες ἔλεγον· [6.4.5] Ὦ Κλεόμβροτε, εἰ ἀφήσεις τοὺς Θηβαίους ἄνευ μάχης, κινδυνεύσεις ὑπὸ τῆς πόλεως τὰ ἔσχατα παθεῖν. ἀναμνησθήσονται γάρ σου καὶ ὅτε εἰς Κυνὸς κεφαλὰς ἀφικόμενος οὐδὲν τῆς χώρας τῶν Θηβαίων ἐδῄωσας, καὶ ὅτε ὕστερον στρατεύων ἀπεκρούσθης τῆς ἐμβολῆς, Ἀγησιλάου ἀεὶ ἐμβάλλοντος διὰ τοῦ Κιθαιρῶνος. εἴπερ οὖν ἢ σαυτοῦ κήδῃ ἢ τῆς πατρίδος ἐπιθυμεῖς, ἀκτέον ἐπὶ τοὺς ἄνδρας. οἱ μὲν φίλοι τοιαῦτα ἔλεγον· οἱ δ᾽ ἐναντίοι· Νῦν δή, ἔφασαν, δηλώσει ὁ ἀνὴρ εἰ τῷ ὄντι κήδεται τῶν Θηβαίων, ὥσπερ λέγεται. [6.4.6] ὁ μὲν δὴ Κλεόμβροτος ταῦτα ἀκούων παρωξύνετο πρὸς τὸ μάχην συνάπτειν. τῶν δ᾽ αὖ Θηβαίων οἱ προεστῶτες ἐλογίζοντο ὡς εἰ μὴ μαχοῖντο, ἀποστήσοιντο μὲν αἱ περιοικίδες αὐτῶν πόλεις, αὐτοὶ δὲ πολιορκήσοιντο· εἰ δὲ μὴ ἕξοι ὁ δῆμος ὁ Θηβαίων τἀπιτήδεια, ὅτι κινδυνεύσοι καὶ ἡ πόλις αὐτοῖς ἐναντία γενέσθαι. ἅτε δὲ καὶ πεφευγότες πρόσθεν πολλοὶ αὐτῶν ἐλογίζοντο κρεῖττον εἶναι μαχομένους ἀποθνῄσκειν ἢ πάλιν φεύγειν. [6.4.7] πρὸς δὲ τούτοις παρεθάρρυνε μέν τι αὐτοὺς καὶ ὁ χρησμὸς ὁ λεγόμενος ὡς δέοι ἐνταῦθα Λακεδαιμονίους ἡττηθῆναι ἔνθα τὸ τῶν παρθένων ἦν μνῆμα, αἳ λέγονται διὰ τὸ βιασθῆναι ὑπὸ Λακεδαιμονίων τινῶν ἀποκτεῖναι ἑαυτάς. καὶ ἐκόσμησαν δὴ τοῦτο τὸ μνῆμα οἱ Θηβαῖοι πρὸ τῆς μάχης. ἀπηγγέλλετο δὲ καὶ ἐκ τῆς πόλεως αὐτοῖς ὡς οἵ τε νεῲ πάντες αὐτόματοι ἀνεῴγοντο, αἵ τε ἱέρειαι λέγοιεν ὡς νίκην οἱ θεοὶ φαίνοιεν. ἐκ δὲ τοῦ Ἡρακλείου καὶ τὰ ὅπλα ἔφασαν ἀφανῆ εἶναι, ὡς τοῦ Ἡρακλέους εἰς τὴν μάχην ἐξωρμημένου. οἱ μὲν δή τινες λέγουσιν ὡς ταῦτα πάντα τεχνάσματα ἦν τῶν προεστηκότων. [6.4.8] εἰς δ᾽ οὖν τὴν μάχην τοῖς μὲν Λακεδαιμονίοις πάντα ἐναντία ἐγίγνετο, τοῖς δὲ πάντα καὶ ὑπὸ τῆς τύχης κατωρθοῦτο. ἦν μὲν γὰρ μετ᾽ ἄριστον τῷ Κλεομβρότῳ ἡ τελευταία βουλὴ περὶ τῆς μάχης· ἐν δὲ τῇ μεσημβρίᾳ ὑποπινόντων καὶ τὸν οἶνον παροξῦναί τι αὐτοὺς ἔλεγον. [6.4.9] ἐπεὶ δὲ ὡπλίζοντο ἑκάτεροι καὶ πρόδηλον ἤδη ἦν ὅτι μάχη ἔσοιτο, πρῶτον μὲν ἀπιέναι ὡρμημένων ἐκ τοῦ Βοιωτίου στρατεύματος τῶν τὴν ἀγορὰν παρεσκευακότων καὶ σκευοφόρων τινῶν καὶ τῶν οὐ βουλομένων μάχεσθαι, περιιόντες κύκλῳ οἵ τε μετὰ τοῦ Ἱέρωνος μισθοφόροι καὶ οἱ τῶν Φωκέων πελτασταὶ καὶ τῶν ἱππέων Ἡρακλεῶται καὶ Φλειάσιοι ἐπιθέμενοι τοῖς ἀπιοῦσιν ἐπέστρεψάν τε αὐτοὺς καὶ κατεδίωξαν πρὸς τὸ στρατόπεδον τὸ τῶν Βοιωτῶν· ὥστε πολὺ μὲν ἐποίησαν μεῖζόν τε καὶ ἁθροώτερον ἢ πρόσθεν τὸ τῶν Βοιωτῶν στράτευμα. [6.4.10] ἔπειτα δέ, ἅτε καὶ πεδίου ὄντος τοῦ μεταξύ, προετάξαντο μὲν τῆς ἑαυτῶν φάλαγγος οἱ Λακεδαιμόνιοι τοὺς ἱππέας, ἀντετάξαντο δ᾽ αὐτοῖς καὶ οἱ Θηβαῖοι τοὺς ἑαυτῶν. ἦν δὲ τὸ μὲν τῶν Θηβαίων ἱππικὸν μεμελετηκὸς διά τε τὸν πρὸς Ὀρχομενίους πόλεμον καὶ διὰ τὸν πρὸς Θεσπιᾶς, τοῖς δὲ Λακεδαιμονίοις κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν χρόνον πονηρότατον ἦν τὸ ἱππικόν. [6.4.11] ἔτρεφον μὲν γὰρ τοὺς ἵππους οἱ πλουσιώτατοι· ἐπεὶ δὲ φρουρὰ φανθείη, τότε ἧκεν ὁ συντεταγμένος· λαβὼν δ᾽ ἂν τὸν ἵππον καὶ ὅπλα ὁποῖα δοθείη αὐτῷ ἐκ τοῦ παραχρῆμα ἂν ἐστρατεύετο· τῶν δ᾽ αὖ στρατιωτῶν οἱ τοῖς σώμασιν ἀδυνατώτατοι καὶ ἥκιστα φιλότιμοι ἐπὶ τῶν ἵππων ἦσαν. [6.4.12] τοιοῦτον μὲν οὖν τὸ ἱππικὸν ἑκατέρων ἦν. τῆς δὲ φάλαγγος τοὺς μὲν Λακεδαιμονίους ἔφασαν εἰς τρεῖς τὴν ἐνωμοτίαν ἄγειν· τοῦτο δὲ συμβαίνειν αὐτοῖς οὐ πλέον ἢ εἰς δώδεκα τὸ βάθος. οἱ δὲ Θηβαῖοι οὐκ ἔλαττον ἢ ἐπὶ πεντήκοντα ἀσπίδων συνεστραμμένοι ἦσαν, λογιζόμενοι ὡς εἰ νικήσειαν τὸ περὶ τὸν βασιλέα, τὸ ἄλλο πᾶν εὐχείρωτον ἔσοιτο. [6.4.13] ἐπεὶ δὲ ἤρξατο ἄγειν ὁ Κλεόμβροτος πρὸς τοὺς πολεμίους, πρῶτον μὲν πρὶν καὶ αἰσθέσθαι τὸ μετ᾽ αὐτοῦ στράτευμα ὅτι ἡγοῖτο, καὶ δὴ καὶ οἱ ἱππεῖς συνεβεβλήκεσαν καὶ ταχὺ ἥττηντο οἱ τῶν Λακεδαιμονίων· φεύγοντες δὲ ἐνεπεπτώκεσαν τοῖς ἑαυτῶν ὁπλίταις, ἔτι δὲ ἐνέβαλλον οἱ τῶν Θηβαίων λόχοι. ὅμως δὲ ὡς οἱ μὲν περὶ τὸν Κλεόμβροτον τὸ πρῶτον ἐκράτουν τῇ μάχῃ σαφεῖ τούτῳ τεκμηρίῳ γνοίη τις ἄν· οὐ γὰρ ἂν ἐδύναντο αὐτὸν ἀνελέσθαι καὶ ζῶντα ἀπενεγκεῖν, εἰ μὴ οἱ πρὸ αὐτοῦ μαχόμενοι ἐπεκράτουν ἐν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ. [6.4.14] ἐπεὶ μέντοι ἀπέθανε Δείνων τε ὁ πολέμαρχος καὶ Σφοδρίας τῶν περὶ δαμοσίαν καὶ Κλεώνυμος ὁ υἱὸς αὐτοῦ, καὶ οἱ †μὲν ἵπποι καὶ οἱ συμφορεῖς τοῦ πολεμάρχου καλούμενοι οἵ τε ἄλλοι ὑπὸ τοῦ ὄχλου ὠθούμενοι ἀνεχώρουν, οἱ δὲ τοῦ εὐωνύμου ὄντες τῶν Λακεδαιμονίων ὡς ἑώρων τὸ δεξιὸν ὠθούμενον, ἐνέκλιναν· ὅμως δὲ πολλῶν τεθνεώτων καὶ ἡττημένοι ἐπεὶ διέβησαν τὴν τάφρον ἣ πρὸ τοῦ στρατοπέδου ἔτυχεν οὖσα αὐτοῖς, ἔθεντο τὰ ὅπλα κατὰ χώραν ἔνθεν ὥρμηντο. ἦν μέντοι οὐ πάνυ ἐν ἐπιπέδῳ, ἀλλὰ πρὸς ὀρθίῳ μᾶλλόν τι τὸ στρατόπεδον. ἐκ δὲ τούτου ἦσαν μέν τινες τῶν Λακεδαιμονίων οἳ ἀφόρητον τὴν συμφορὰν ἡγούμενοι τό τε τροπαῖον ἔφασαν χρῆναι κωλύειν ἱστάναι τοὺς πολεμίους, τούς τε νεκροὺς μὴ ὑποσπόνδους, ἀλλὰ διὰ μάχης πειρᾶσθαι ἀναιρεῖσθαι. [6.4.15] οἱ δὲ πολέμαρχοι, ὁρῶντες μὲν τῶν συμπάντων Λακεδαιμονίων τεθνεῶτας ἐγγὺς χιλίους, ὁρῶντες δ᾽ αὐτῶν Σπαρτιατῶν, ὄντων τῶν ἐκεῖ ὡς ἑπτακοσίων, τεθνηκότας περὶ τετρακοσίους, αἰσθανόμενοι δὲ τοὺς συμμάχους πάντας μὲν ἀθύμως ἔχοντας πρὸς τὸ μάχεσθαι, ἔστι δὲ οὓς αὐτῶν οὐδὲ ἀχθομένους τῷ γεγενημένῳ, συλλέξαντες τοὺς ἐπικαιριωτάτους ἐβουλεύοντο τί χρὴ ποιεῖν. ἐπεὶ δὲ πᾶσιν ἐδόκει ὑποσπόνδους τοὺς νεκροὺς ἀναιρεῖσθαι, οὕτω δὴ ἔπεμψαν κήρυκα περὶ σπονδῶν. οἱ μέντοι Θηβαῖοι μετὰ ταῦτα καὶ τροπαῖον ἐστήσαντο καὶ τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀπέδοσαν.

[6.3.18] Οι Λακεδαιμόνιοι έκριναν πως οι πρέσβεις είχαν μιλήσει σωστά· ψήφισαν λοιπόν κι εκείνοι να δεχτούν ειρήνη με τους ακόλουθους όρους: ν᾽ αποσύρουν όλοι τους αρμοστές που είχαν διορίσει σ᾽ άλλες πόλεις, να διαλύσουν τις δυνάμεις τους στη στεριά και στη θάλασσα και ν᾽ αφήσουν τις πόλεις ανεξάρτητες· κι αν κάποιος παραβεί τούτους τους όρους, να βοηθάει όποιος θέλει τις πόλεις που αδικούνται, όποιος όμως δεν θέλει, να μην είναι υποχρεωμένος από τη συνθήκη να συμμαχήσει μαζί τους. [6.3.19] Πάνω σ᾽ αυτά ορκίστηκαν οι Λακεδαιμόνιοι για λογαριασμό δικό τους και των συμμάχων τους, κι οι Αθηναίοι κι οι δικοί τους σύμμαχοι χωριστά για κάθε πόλη. Οι Θηβαίοι είχαν υπογράψει κι εκείνοι τους όρκους μαζί με τις άλλες πόλεις, αλλά την επόμενη μέρα ήρθαν ξανά οι πρέσβεις τους και ζήτησαν να γίνει διόρθωση — ότι είχαν ορκιστεί «οι Βοιωτοί» κι όχι «οι Θηβαίοι». Ο Αγησίλαος όμως αποκρίθηκε ότι δεν θα άλλαζε τίποτα απ᾽ όσα είχαν ορκιστεί και υπογράψει· αν ωστόσο δεν ήθελαν να μετάσχουν στη συνθήκη, είπε, δεν είχαν παρά να το πουν για να τους διαγράψει.
[6.3.20] Μ᾽ αυτόν τον τρόπο όλοι οι άλλοι έκαναν ειρήνη κι έμεινε μόνο η διαφορά τους με τη Θήβα. Οι Αθηναίοι νόμισαν ότι τώρα υπήρχε ελπίδα να επιβληθεί στους Θηβαίους ο περιλάλητος φόρος της δεκάτης, κι οι ίδιοι οι Θηβαίοι έφυγαν πολύ αποκαρδιωμένοι.
[6.4.1] Ύστερα απ᾽ αυτά οι Αθηναίοι απέσυραν τις φρουρές τους από τις πόλεις κι ανακάλεσαν και τον Ιφικράτη με τον στόλο· όσο για τα εδάφη που είχε κυριέψει μετά τη σύναψη ειρήνης στη Λακεδαίμονα, τον υποχρέωσαν να τα επιστρέψει όλα. [6.4.2] Οι Λακεδαιμόνιοι πάλι απέσυραν και τους αρμοστές και τις φρουρές τους από τις άλλες πόλεις, όχι όμως και τον Κλεόμβροτο, που διοικούσε τον στρατό στη Φωκίδα. Τούτος ζήτησε οδηγίες από τις αρχές της πόλης· τότε ο Πρόθοος είπε ότι κατά τη γνώμη του έπρεπε να διαλύσουν το στράτευμα σύμφωνα με τους όρκους τους, να μηνύσουν στις πόλεις να καταθέσουν η καθεμιά όσα χρήματα ήθελε στον ναό του Απόλλωνος και κατόπιν, αν τυχόν κάποιος έφερνε εμπόδιο στην ανεξαρτησία των πόλεων, να συγκαλέσουν εκείνους που ήθελαν να την υπερασπίσουν και να μπουν επικεφαλής τους εναντίον του αντιπάλου· έτσι, είπε, κι οι θεοί θα ᾽ταν ευνοϊκοί κι οι πόλεις δεν θα ᾽ταν δυσαρεστημένες. [6.4.3] Σαν τον άκουσαν ωστόσο στη Συνέλευση έκριναν ότι έλεγε ανοησίες —θέλημα θεού, ως φαίνεται, τους οδηγούσε κιόλας προς τον όλεθρο— κι έστειλαν διαταγή στον Κλεόμβροτο να μη διαλύσει το στράτευμα, παρά να χτυπήσει ευθύς τους Θηβαίους αν δεν άφηναν τις πόλεις ανεξάρτητες.
Όταν ο Κλεόμβροτος έμαθε ότι οι Θηβαίοι όχι μόνο δεν άφηναν ανεξάρτητες τις πόλεις, αλλά ούτε διέλυαν τον στρατό τους —για να τον παρατάξουν εναντίον του—, οδήγησε το στράτευμά του στη Βοιωτία. Δεν εισέβαλε από την πλευρά της Φωκίδας, απ᾽ όπου περίμεναν οι Θηβαίοι την εισβολή και φύλαγαν κάποια στενά, παρά ακολουθώντας ένα βουνίσιο κι απροσδόκητο δρομολόγιο από τις Θίσβες έφτασε στην Κρεύσι, όπου γκρέμισε τα τείχη και αιχμαλώτισε δώδεκα πολεμικά των Θηβαίων. [6.4.4] Ύστερ᾽ απ᾽ αυτή την επιτυχία βάδισε προς το εσωτερικό της χώρας και στρατοπέδευσε στα Λεύκτρα των Θεσπιών. Οι Θηβαίοι στρατοπέδευσαν στον αντικρινό λόφο, σε μικρή απόσταση, δίχως άλλους συμμάχους από τους Βοιωτούς.
Οι φίλοι του Κλεομβρότου πήγαιναν και του ᾽λεγαν: [6.4.5] «Κλεόμβροτε, αν αφήσεις τους Θηβαίους να φύγουν δίχως μάχη, θα κινδυνέψει η ζωή σου από την πόλη μας· θα θυμηθούν και τη φορά εκείνη όπου έφτασες ώς τις Κυνός Κεφαλές δίχως καθόλου να λεηλατήσεις τα εδάφη των Θηβαίων, και την άλλη σου εκστρατεία αργότερα όπου αποκρούστηκε η εισβολή σου — ενώ ο Αγησίλαος πάντα κατόρθωνε να εισβάλλει από τον Κιθαιρώνα. Αν λοιπόν θέλεις το καλό σου ή και να ξαναδείς την πατρίδα σου, πρέπει να διατάξεις επίθεση». Τέτοια ήταν τα λόγια των φίλων του· οι αντίπαλοί του πάλι έλεγαν: «Τώρα θα δείξει ο άνθρωπος αυτός αν στ᾽ αλήθεια ευνοεί τους Θηβαίους, καθώς λένε».
[6.4.6] Τούτες οι κουβέντες παρακινούσαν φυσικά τον Κλεόμβροτο να δώσει μάχη. Οι αρχηγοί των Θηβαίων από την άλλη λογάριαζαν πως αν δεν έδιναν μάχη, οι τριγύρω πόλεις θα τους εγκατέλειπαν κι οι ίδιοι θα βρίσκονταν πολιορκημένοι — κι αν σταματούσε ο ανεφοδιασμός της πόλης, υπήρχε κίνδυνος να στραφεί ο κόσμος εναντίον τους. Πολλοί απ᾽ αυτούς, άλλωστε, που είχαν προηγουμένως εξοριστεί, σκέφτονταν ότι ήταν προτιμότερο να σκοτωθούν πολεμώντας παρά να εξοριστούν και πάλι. [6.4.7] Εξάλλου τους ενθάρρυναν όσα λέγονταν για έναν χρησμό, ότι τάχα ήταν γραφτό να νικηθούν οι Λακεδαιμόνιοι κοντά στον τύμβο των παρθένων που είχαν αυτοκτονήσει, καθώς έλεγαν, επειδή τις είχαν βιάσει κάποιοι Λακεδαιμόνιοι· γι᾽ αυτό κι οι Θηβαίοι στόλισαν αυτόν τον τύμβο πριν από τη μάχη. Έπειτα τους ήρθε και είδηση από τη Θήβα ότι όλοι οι ναοί είχαν ανοίξει από μόνοι τους: σημάδι των θεών, σύμφωνα με τις ιέρειες, που προμηνούσε νίκη. Ειπώθηκε, ακόμη, ότι είχαν εξαφανιστεί από το Ηράκλειο τα όπλα του Ηρακλή, σαν να ᾽χε εξορμήσει ο ίδιος στη μάχη. Μερικοί λένε βέβαια ότι όλ᾽ αυτά ήταν τεχνάσματα των αρχηγών. [6.4.8] Οπωσδήποτε, στη μάχη όλα ήρθαν ανάποδα στους Λακεδαιμονίους, ενώ για τους Θηβαίους όλα πήγαν καλά — έστω κι από τύχη.
Έτσι, ο Κλεόμβροτος έκανε το τελευταίο του πολεμικό συμβούλιο μετά το γεύμα, και λένε ότι το κρασί που ήπιαν μεσημεριάτικα τους έδωσε κι εκείνο υπερβολική αυτοπεποίθηση. [6.4.9] Έπειτα, την ώρα που οπλίζονταν κι οι δύο παρατάξεις κι ήταν πια φανερό ότι θα γινόταν μάχη, ξεκίνησαν να φύγουν από το βοιωτικό στρατόπεδο οι πραματευτές, μερικοί βοηθητικοί κι όσοι δεν ήθελαν να πολεμήσουν· τους κύκλωσαν όμως οι μισθοφόροι του Ιέρωνος και οι Φωκείς πελταστές, καθώς και το ιππικό των Ηρακλεωτών και των Φλειασίων, και με την επίθεσή τους τούς ανάγκασαν, ενώ έφευγαν, να κάνουν μεταβολή και να γυρίσουν κυνηγημένοι ώς το στρατόπεδο των Βοιωτών: το αποτέλεσμα ήταν να γίνει το βοιωτικό στράτευμα πολύ πιο πολυάριθμο και πυκνό απ᾽ ό,τι πριν. [6.4.10] Σαν να μην έφταναν αυτά, καθώς το έδαφος ανάμεσα στις δυο στρατιές ήταν πεδινό, οι Λακεδαιμόνιοι τοποθέτησαν μπρος από τη φάλαγγά τους το ιππικό τους, κι οι Θηβαίοι από τ᾽ άλλο μέρος το δικό τους. Ενώ όμως το ιππικό των Θηβαίων ήταν εξασκημένο χάρη στους πολέμους με τους Ορχομενίους και τους Θεσπιείς, το ιππικό των Λακεδαιμονίων βρισκόταν εκείνο τον καιρό σε άθλια κατάσταση: [6.4.11] τ᾽ άλογα τα έτρεφαν οι πολύ πλούσιοι, και μόνο όταν κηρυσσόταν επιστράτευση παρουσιαζόταν ο κάθε καβαλάρης σύμφωνα με τις διαταγές που είχε, έπαιρνε τ᾽ άλογο που του προόριζαν κι ό,τι όπλα του ᾽διναν και κινούσε αμέσως για την εκστρατεία· εξάλλου στο ιππικό υπηρετούσαν οι λιγότερο γεροδεμένοι και φιλότιμοι στρατιώτες.
[6.4.12] Τέτοιο, λοιπόν, ήταν το ιππικό των δύο παρατάξεων. Όσο για τη φάλαγγα των πεζών, λένε πως οι Λακεδαιμόνιοι είχαν παρατάξει κάθε ενωμοτία σε μέτωπο κατά τριάδες, έτσι που το βάθος τους δεν ξεπερνούσε τους δώδεκα άνδρες. Οι Θηβαίοι, αντίθετα, ήταν παραταγμένοι σε βάθος πενήντα τουλάχιστον ασπίδων, γιατί λογάριαζαν πως αν νικούσαν το πλευρό των Λακεδαιμονίων όπου βρισκόταν ο βασιλιάς, δεν θα τους ήταν δύσκολο να κατατροπώσουν τους υπόλοιπους.
[6.4.13] Μόλις ο Κλεόμβροτος άρχισε να βαδίζει εναντίον του εχθρού, και πριν ακόμα καταλάβει ο στρατός του ότι είχε ξεκινήσει, οι ιππείς ήρθαν αμέσως στα χέρια· γρήγορα νικήθηκαν οι Λακεδαιμόνιοι, και υποχωρώντας έπεσαν στις γραμμές των ίδιων τους των οπλιτών, την ώρα που τους έκαναν έφοδο κι οι λόχοι των Θηβαίων. Μολοντούτο ο Κλεόμβροτος κι οι άνδρες του υπερίσχυσαν στην πρώτη φάση της μάχης, καθώς αποδεικνύεται ολοφάνερα από το γεγονός ότι οι δικοί του μπόρεσαν να τον μαζέψουν και να τον μεταφέρουν από κει ζωντανό — πράγμα αδύνατο αν εκείνη την ώρα δεν νικούσαν όσοι μάχονταν μπροστά του. [6.4.14] Όταν όμως σκοτώθηκαν ο πολέμαρχος Δείνων, ο σύντροφος του βασιλιά Σφοδρίας κι ο γιος του Κλεώνυμος, τότε μπρος στην αριθμητική υπεροχή του εχθρού υποχώρησαν η βασιλική φρουρά, οι λεγόμενοι σύντροφοι του πολεμάρχου και οι άλλοι· παράλληλα, οι Λακεδαιμόνιοι που ήταν στο αριστερό κέρας, βλέποντας το δεξιό να υποχωρεί, λύγισαν. Μ᾽ όλες τις απώλειες και την ήττα τους, ωστόσο, ευθύς ως διάβηκαν την τάφρο που βρισκόταν μπροστά στο στρατόπεδό τους, στάθηκαν ο καθένας στο σημείο απ᾽ όπου είχε εξορμήσει. (Το στρατόπεδο δεν ήταν βέβαια σ᾽ εντελώς επίπεδο έδαφος, αλλά σε κάποιον ανήφορο.)
Ύστερα απ᾽ αυτά μερικοί Λακεδαιμόνιοι, βρίσκοντας αβάστακτη τη συμφορά, είπαν πως δεν έπρεπε μήτε ν᾽ αφήσουν τους εχθρούς να στήσουν τρόπαιο, μήτε και να ζητήσουν οι ίδιοι εκεχειρία για να περισυλλέξουν τους νεκρούς τους, παρά να δώσουν για τούτο μάχη. [6.4.15] Οι πολέμαρχοι όμως διαπίστωναν ότι από το σύνολο των Λακεδαιμονίων είχαν σκοτωθεί γύρω στους χίλιους, κι από τους ίδιους τους Σπαρτιάτες —που ήταν περίπου εφτακόσιοι— κάπου τετρακόσιοι· καταλάβαιναν κι ότι κανένας από τους συμμάχους δεν είχε όρεξη να πολεμήσει κι ότι μερικοί μάλιστα δεν ήσαν δυσαρεστημένοι με τα γεγονότα· συγκάλεσαν λοιπόν τα σημαντικότερα στελέχη σε συμβούλιο, να πάρουν αποφάσεις. Αποφασίστηκε ομόφωνα να σηκώσουν τους νεκρούς μ᾽ εκεχειρία, κι έτσι έστειλαν κήρυκα να τη ζητήσει. Τότε οι Θηβαίοι και τρόπαιο έστησαν και τους νεκρούς έδωσαν πίσω μ᾽ εκεχειρία.