[4.44.1] Η Ασία πάλι στο μεγαλύτερό της μέρος εξερευνήθηκε από τον Δαρείο, που θέλοντας του ποταμού Ινδού, του δεύτερου μέσα σε όλους τους ποταμούς που τρέφει κροκοδείλους, τούτου του ποταμού να μάθει σε ποιά θάλασσα είναι οι εκβολές, στέλνει με στόλο κι άλλους, που βασιζόταν πως θα του πουν την αλήθεια, και μάλιστα τον Σκύλακα τον Καρυανδέα. [4.44.2] Κι αυτοί, ξεκινώντας από την πόλη Κασπάτυρο και την περιοχή Πακτυϊκή, έπλεαν κατά το ρέμα του ποταμού προς το φως της μέρας και την ανατολή του ήλιου ώς τη θάλασσα, κι ύστερ᾽ από ταξίδι τριάντα μηνών μέσ᾽ από θάλασσα, με κατεύθυνση προς τη δύση, φτάνουν σ᾽ εκείνο το σημείο, απ᾽ όπου ο βασιλιάς της Αιγύπτου τους Φοίνικες, για τους οποίους έκανα λόγο προηγουμένως, τους έστειλε με αποστολή να κάνουν με τα καράβια τους το γύρο της Λιβύης. [4.44.3] Αυτοί λοιπόν με το στόλο τους έκαναν το γύρο της χώρας και κατόπι ο Δαρείος και τους Ινδούς υπέταξε και πήρε τη θάλασσα αυτή στους ορισμούς του. Έτσι και η Ασία, με εξαίρεση τις ανατολικές περιοχές της, στις άλλες αποδείχτηκε πως παρουσιάζει το ίδιο σχήμα με τη Λιβύη.
[4.45.1] Αλλά για την Ευρώπη κανένας δε φαίνεται να ξέρει αν βρέχονται από θάλασσα είτε τα μέρη της που βρίσκονται προς την ανατολή του ήλιου είτε αυτά που βρίσκονται προς το βοριά, οπότε θα ήταν τριγυρισμένη από θάλασσα· γνωστό όμως είναι πως στο μάκρος απλώνεται όσο οι άλλες δυο μαζί. [4.45.2] Κι ούτε μπορώ να βγάλω συμπέρασμα για ποιό λόγο, ενώ η γη είναι μια, της έχουν δώσει τρία ονόματα, που τα πήραν από γυναίκες, και γιατί όρισαν διαχωριστικές γραμμές τον ποταμό της Αιγύπτου, το Νείλο και τον Φάση της Κολχίδας (άλλοι όμως στη θέση του βάζουν τον Τάναη, τον ποταμό της Μαιήτιδας λίμνης, και τον πορθμό των Κιμμερίων), κι ούτε μπόρεσα να μάθω τα ονόματα εκείνων που χάραξαν τις διαχωριστικές γραμμές κι ούτε από πού πήραν κι έβαλαν τα ονόματα. [4.45.3] Δηλαδή, πρώτα πρώτα για τη Λιβύη οι περισσότεροι Έλληνες λένε ότι πήρε τ᾽ όνομά της από τη Λιβύη, μια ντόπια γυναίκα, κι η Ασία τ᾽ όνομα της γυναίκας του Προμηθέα. Όμως οι Λυδοί θέλουν τ᾽ όνομα αυτό δικό τους, λέγοντας πως η Ασία πήρε τ᾽ όνομά της από τον Ασία, το γιο του Κότη, γιου του Μάνη (κι όχι απ᾽ την Ασία, τη γυναίκα του Προμηθέα), απ᾽ τον ίδιο που μια φυλή στις Σάρδεις ονομάστηκε Ασιάς. [4.45.4] Τέλος, για την Ευρώπη κανένας άνθρωπος δεν ξέρει ούτε αν βρέχεται γύρω γύρω από θάλασσα ούτε από πού πήρε αυτό το όνομα ούτε ποιός ήταν που την ονόμασε έτσι — το μόνο που μένει να πούμε είναι πως η χώρα πήρε τ᾽ όνομά της από την Ευρώπη της Τύρου· και βέβαια στο παρελθόν δεν είχε κανένα όνομα, όπως κι οι δύο άλλες. [4.45.5] Αλλά τούτη η γυναίκα ολοφάνερα είναι Ασιάτισσα, και δεν πάτησε το πόδι της στην ήπειρο αυτή — όλο κι όλο πέρασε από τη Φοινίκη στην Κρήτη κι απ᾽ την Κρήτη στη Λυκία. Γι᾽ αυτά λοιπόν ας περιοριστούμε σ᾽ όσα είπαμε· γιατί θα τις αναφέρνουμε με τα καθιερωμένα τους ονόματα.
[4.46.1] Ο Εύξεινος Πόντος τώρα, που εναντίον του βάδιζε με το στρατό του ο Δαρείος, είναι η περιοχή που παρουσιάζει τους πιο καθυστερημένους λαούς από κάθε άλλη, με μοναδική εξαίρεση τους Σκύθες. Γιατί ούτε μπορούμε ν᾽ αναφέρουμε τιμητικά για τον πολιτισμό του κανέναν λαό απ᾽ αυτούς που ζουν στην περιοχή του ούτε ξέρουμε κανέναν άνθρωπο που αναδείχτηκε αξιόλογος, εκτός απ᾽ το λαό των Σκυθών και τον Ανάχαρση. [4.46.2] Λοιπόν ο λαός των Σκυθών βρήκε τη σοφότερη λύση, απ᾽ όσο ξέρουμε, για το πιο σπουδαίο θέμα που απασχολεί τους ανθρώπους, όμως τις άλλες του εκδηλώσεις δεν τις θαυμάζω. Για το σπουδαιότερο λοιπόν θέμα βρήκαν μια τέτοια λύση, ώστε κανένας εχθρός που θα πατήσει τη χώρα τους να μη γλιτώνει απ᾽ τα χέρια τους, κι όταν θέλουν να γίνουν άφαντοι, κανείς να μην μπορεί να τους ανακαλύψει· [4.46.3] γιατί άνθρωποι που ούτε πολιτείες ούτε τείχη έχουν χτίσει, αλλά όλοι τους είναι φερέοικοι και καβαλάρηδες με τόξα, και δε ζούνε από τ᾽ αλέτρι, αλλά από τα κοπάδια τους, κι έχουν τα σπίτια τους πάνω σε άμαξες, πώς δε θα ᾽ναι αυτοί ακαταμάχητοι και η συνάντησή τους ακατόρθωτη;
[4.47.1] Κι έχουν επινοήσει αυτή τη λύση καθώς και η χώρα τους προσφέρεται και τα ποτάμια είναι σύμμαχοί τους· γιατί και η χώρα τους, πεδινή καθώς είναι, βγάζει πολλή πρασινάδα κι έχει άφθονα νερά, και ποτάμια τη διασχίζουν που αν τα μετρήσεις δεν είναι και πολύ λιγότερα απ᾽ τις διώρυγες της Αιγύπτου. [4.47.2] Θ᾽ αναφέρω μόνο όσα απ᾽ αυτά είναι πλωτά για τα καράβια που έρχονται από τη θάλασσα: ο Ίστρος με το πενταπλό δέλτα του, κατόπι ο Τύρης και ο Ύπανης κι ο Βορυσθένης κι ο Παντικάπης κι ο Υπάκυρης και ο Γέρρος κι ο Τάναης. Και τώρα, πού κυλούν τα νερά τους.
[4.48.1] Ο Ίστρος είναι ο μεγαλύτερος ποταμός του κόσμου, απ᾽ όλους όσους ξέρουμε, και πάντοτε η στάθμη των νερών του παραμένει η ίδια χειμώνα καλοκαίρι· είναι ο δυτικότερος από τους ποταμούς που διασχίζουν με το ρέμα τους τη χώρα των Σκυθών, κι ο λόγος που έγινε ο μεγαλύτερος από όλους είναι επειδή κι άλλοι ποταμοί χύνονται στα νερά του. [4.48.2] Νά ποιοί είναι οι ποταμοί που τον κάνουν μεγάλο: οι πέντε που διασχίζουν με τα νερά τους τη χώρα των Σκυθών, δηλαδή εκείνος που οι Σκύθες ονομάζουν Πόρατα κι οι Έλληνες Πυρετό, και οι άλλοι: ο Τιάραντος κι ο Άραρος κι ο Νάπαρης κι ο Ορδησσός. [4.48.3] Ο πρώτος στην καταγραφή μας είναι μεγάλος και, κυλώντας τα νερά του ανατολικότερα απ᾽ τους άλλους, τα ενώνει με τα νερά του Ίστρου· κι αυτός που είναι δεύτερος στην καταγραφή μας, ο Τιάραντος, κυλά κάπως δυτικότερα κι είναι μικρότερος, ενώ ο Άραρος κι ο Νάπαρης κι ο Ορδησσός κυλούν ανάμεσα σ᾽ αυτούς τους δύο και χύνονται στον Ίστρο. [4.48.4] Αυτοί λοιπόν οι ποταμοί που πηγάζουν από τη Σκυθία δυναμώνουν το ρέμα του· κι από τη χώρα των Αγαθύρσων ο ποταμός Μάρης κυλώντας τα νερά του έρχεται κι ενώνεται με τον Ίστρο.
[4.49.1] Κι από τις βουνοκορφές του Αίμου τρεις άλλοι μεγάλοι ποταμοί, που κυλούν το ρέμα τους προς το βοριά, χύνονται σ᾽ αυτόν, ο Άτλας κι ο Αύρας κι ο Τίβισης· κι απ᾽ τη Θράκη, απ᾽ την περιοχή των Κροβύζων Θρακών, κυλώντας τα νερά τους ο Άθρης κι ο Νόης κι ο Αρτάνης χύνονται στον Ίστρο· σ᾽ αυτόν χύνεται κι ο ποταμός Σκίος από τη χώρα των Παιόνων και το βουνό Ροδόπη, αφού διασχίζει τον Αίμο στη μέση του. [4.49.2] Κι ο ποταμός Άγγρος κυλώντας το ρέμα του από τη χώρα των Ιλλυριών προς τον άνεμο του βοριά χύνεται στην πεδιάδα των Τριβαλλών και στον ποταμό Βρόγγο, κι ο Βρόγγος στον Ίστρο· έτσι τα νερά και των δυο, που είναι ποταμοί μεγάλοι, τα δέχεται ο Ίστρος. Κι από τη χώρα που βρίσκεται πιο πέρα από την Ομβρική, ο ποταμός Κάρπης κι ένας δεύτερος, ο Άλπης, που κι αυτοί κυλούν το ρέμα τους προς τον άνεμο του βοριά, χύνονται σ᾽ αυτόν. [4.49.3] Γιατί ο Ίστρος διασχίζει με το ρέμα του ολόκληρη την Ευρώπη, ξεκινώντας από τη χώρα των Κελτών, που κατοικούν τη δυτικότερη περιοχή της Ευρώπης —μόνο οι Κύνητες ζουν πιο δυτικά απ᾽ αυτούς—, και διασχίζοντας με το ρέμα του ολόκληρη την Ευρώπη χύνεται στα πλευρά της χώρας των Σκυθών.
[4.50.1] Λοιπόν, με το να χύνουν τα νερά τους στο ρέμα του και οι ποταμοί που καταγράψαμε και πολλοί άλλοι, ο Ίστρος γίνεται το μεγαλύτερο ποτάμι του κόσμου — βέβαια τα πρωτεία τα έχει ο Νείλος, αν η σύγκριση περιοριστεί στα νερά που έχουν από τις πηγές τους τα δυο ποτάμια· γιατί το Νείλο δεν τον δυναμώνει κανένας ποταμός ούτε κανένα κεφαλόβρυσο χύνοντας τα νερά τους στα δικά του. [4.50.2] Και η στάθμη των νερών του Ίστρου παραμένει η ίδια χειμώνα καλοκαίρι, κι ο λόγος, κατά τη γνώμη μου, είναι ο εξής: το χειμώνα τα νερά του έχουν την κανονική τους στάθμη, κι αν έχουμε κάποια διαφορά προς τα πάνω, αυτή είναι μικρή· γιατί σ᾽ αυτή την περιοχή το χειμώνα οι βροχές είναι πολύ πολύ σπάνιες, συνέχεια πέφτει χιόνι. [4.50.3] Όμως το καλοκαίρι το χιόνι που έπεσε το χειμώνα, και είναι άφθονο, λιώνει, κι από χίλιες μεριές χύνεται στον Ίστρο· έτσι και το χιόνι αυτό, καθώς χύνεται στα νερά του, τον δυναμώνει, και μαζί με το χιόνι κι οι βροχές, πολλές και βαρβάτες· γιατί το καλοκαίρι πια βρέχει. [4.50.4] Κι όσο περισσότερο νερό τραβά απάνω του ο ήλιος το καλοκαίρι, με την εξάτμιση, απ᾽ ό,τι το χειμώνα, τόσο τα νερά που σμίγουν με τον Ίστρο το καλοκαίρι είναι πολλαπλάσια απ᾽ ό,τι το χειμώνα· και καθώς έχουμε αυτή την αντιπαράθεση, το αποτέλεσμα είναι μια εξισορρόπηση, έτσι που ο Ίστρος να φαίνεται πάντοτε το ίδιο μεγάλος.