Β. ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΩΚΡΑΤΗ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ.
Λοιπόν ο Πρωταγόρας σταμάτησε να μιλά, αφού έδωσε ένα τόσο μεγάλο και λαμπρό δείγμα της τέχνης του. Κι εγώ για πολλή ώρα βρισκόμουν κάτω από τη γοητεία του λόγου του και είχα ακόμη στυλωμένα τα μάτια μου επάνω του, με την ελπίδα ότι κάτι θα πει — δε χόρταινα να τον ακούω· όταν όμως κατάλαβα ότι πια στ᾽ αλήθεια είχε σταματήσει, σα να συνήλθα από νάρκωση, όχι χωρίς κόπο, στράφηκα στον Ιπποκράτη και είπα: Γιε του Απολλοδώρου, πόση ευγνωμοσύνη αλήθεια σου χρωστώ, που με ξεσήκωσες και ήρθα εδώ· γιατί το που έχω ακούσει [328e] τα όσα άκουσα από τον Πρωταγόρα είναι για μένα κέρδος μεγάλο, αφού ώς τώρα είχα τη γνώμη ότι οι άνθρωποι δεν έχουν στη διάθεσή τους μέθοδο, με την οποία οι ενάρετοι αποχτούν την αρετή τους, τώρα όμως έχω πειστεί ότι έχουν. Μόνο ακόμη ένα μικρό εμπόδιο με δυσκολεύει, αλλά είναι φανερό ότι εύκολα ο Πρωταγόρας θα μας δώσει συμπληρωματικές εξηγήσεις, μια και μας κατατόπισε απόλυτα πάνω σε τόσο σοβαρά προβλήματα. Θέλω να πω πως, αν πάνω στα ίδια αυτά θέματα κάποιος συζητούσε με οποιονδήποτε [329a] πολιτικό ρήτορα, δεν αποκλείεται να άκουε παρόμοια ομιλία ή από τον Περικλή ή από κάποιον άλλο επιδέξιο ομιλητή· αν όμως τους κάνει κάποιος μια συμπληρωματική ερώτηση, δεν είναι σε θέση —σαν τα βιβλία— ούτε να δώσουν απάντηση ούτε οι ίδιοι να ρωτήσουν αλλά, αν τους ζητήσεις μια διευκρίνιση, έστω και μικρή, πάνω σε κάτι απ᾽ αυτά που ανάπτυξαν —άκουσες ποτέ πώς χτυπούν ασταμάτητα τα χάλκινα σκεύη και πάλλονται, μια και τα χτύπησες, ώσπου κάποιος να τα κάμει να σταματήσουν;— το ίδιο και οι ρήτορες που λέμε, με την παραμικρή [329b] ερώτηση αρχίζουν μια ομιλία–μαραθώνιο. Αντίθετα, ο Πρωταγόρας αποδώ είναι ικανός να κάνει και ομιλίες μεγάλες κι ωραίες, το είδαμε εδώ και λίγη ώρα, να δώσει και σύντομη απάντηση σε μια ερώτηση, και, όταν αυτός ρωτά, να περιμένει και να ακούει την απάντηση — αρετές που δεν τις έχουν και πολλοί.

Το δεύτερο ερώτημα του Σωκράτη: τα μόρια της αρετής ταυτίζονται ή διαφέρουν μεταξύ τους;
Για την ώρα δε μου χρειάζονται και πολλά πράγματα, για να νιώσω απόλυτα ικανοποιημένος, Πρωταγόρα· να είχες μόνο την καλοσύνη να μου δώσεις απάντηση σ᾽ αυτή μου την ερώτηση. Μας είπες ότι η αρετή είναι κάτι που μπορεί να διδαχτεί κι εγώ στα λόγια σου δίνω πίστη, όση σε κανενός άλλου· [329c] σ᾽ ένα σημείο όμως, καθώς μιλούσες, μ᾽ άφησες απορημένο· λοιπόν κάλυψε αυτό το κενό, που δημιουργήθηκε στην ψυχή μου. Δηλαδή μας έλεγες ότι ο Δίας έστειλε στους ανθρώπους τη δικαιοσύνη και την αιδώ, σε πολλά όμως σημεία της ομιλίας σου ακούσαμε ότι η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη και η οσιότητα όλα μαζί αποτελούν ένα πράγμα, την αρετή. Λοιπόν μίλησε πάνω σ᾽ αυτό το σημείο και ξεκαθάρισέ μου το καλά: η αρετή είναι κάτι το ενιαίο και μόριά της είναι η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη και η οσιότητα ή όλα αυτά που σου [329d] ανάφερα τώρα δα είναι διαφορετικές ονομασίες για το ίδιο πράγμα, που είναι ένα και το αυτό; Νά τί θέλω να μάθω συμπληρωματικά.
Δεν είναι δύσκολο ν᾽ απαντήσω σ᾽ αυτή σου την ερώτηση, Σωκράτη, είπε· η αρετή είναι ένα ενιαίο σύνολο, κι αυτά που ανάφερες στην ερώτησή σου είναι μόριά της.

Η θέση του Πρωταγόρα: το καθένα μόριο είναι διαφορετικό από τα άλλα.
Πρόσεξε, του είπα· τα μόρια αυτά είναι όπως τα μόρια του προσώπου —το στόμα και η μύτη και τα μάτια και τ᾽ αυτιά— ή είναι σαν τα μόρια του χρυσού, που καμιά διαφορά δεν έχουν το ᾽να με τ᾽ άλλο και με το σύνολο, μόνο που άλλα είναι μεγάλα κι άλλα μικρά;
Σαν τα πρώτα, μου φαίνεται, [329e] Σωκράτη· οι αρετές αυτές έχουν με την αρετή τη σχέση που έχουν τα μόρια του προσώπου με ολόκληρο το πρόσωπο.
Αν είναι έτσι, του είπα, του κάθε ανθρώπου τού πέφτει ένα απ᾽ αυτά τα μόρια της αρετής ή πρέπει οπωσδήποτε, αν κάποιος αποχτήσει ένα, να τα έχει όλα;
Κάθε άλλο, είπε· νά, πολλοί είναι αντρειωμένοι, αλλά άδικοι· άλλοι πάλι δίκαιοι, όχι όμως σοφοί.
Κατά τα λεγόμενά σου δηλαδή, είπα, κι αυτά είναι μόρια [330a] της αρετής, η σοφία και η ανδρεία;
Περισσότερο από κάθε άλλο, είπε, και πρώτο απ᾽ όλα τα μόρια έρχεται η σοφία.
Και το καθένα απ᾽ αυτά, του είπα, είναι κάτι διαφορετικό, άλλο το ένα κι άλλο το άλλο;
Ναι.
Μήπως και το καθένα τους έχει ξεχωριστή λειτουργία, όπως συμβαίνει με τα μόρια του προσώπου; Το μάτι είναι διαφορετικό από τ᾽ αυτιά και οι λειτουργίες τους διαφέρουν· το ίδιο συμβαίνει και με τα άλλα μόρια, κανένα τους δεν είναι όμοιο με όποιο άλλο ούτε στη λειτουργία τους ούτε σε άλλο σημείο. Λοιπόν και τα μόρια της αρετής με τον ίδιο τρόπο δε μοιάζουν το ένα [330b] με τ᾽ άλλο ούτε στη φύση τους ούτε στη λειτουργία τους; Δεν είναι ολοφάνερο ότι σε τέτοιες σχέσεις βρίσκονται μεταξύ τους, αν το παράδειγμά μας είναι επιτυχημένο;
Ναι, βέβαια, τέτοια είναι η σχέση τους, Σωκράτη.
Τότε του είπα: Ώστε το κάθε μόριο της αρετής είναι διαφορετικό απ᾽ όλα τ᾽ άλλα: δηλαδή άλλο η επιστήμη, άλλο η δικαιοσύνη, άλλο η ανδρεία, άλλο η σύνεση κι άλλο η οσιότητα;
Ναι, είπε.