Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΠΛΑΤΩΝ

Πολιτεία (527c-528c)

[527c] Ὡς οἷόν τ᾽ ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, μάλιστα προστακτέον ὅπως οἱ ἐν τῇ καλλιπόλει σοι μηδενὶ τρόπῳ γεωμετρίας ἀφέξονται. καὶ γὰρ τὰ πάρεργα αὐτοῦ οὐ σμικρά.
Ποῖα; ἦ δ᾽ ὅς.
Ἅ τε δὴ σὺ εἶπες, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὰ περὶ τὸν πόλεμον, καὶ δὴ καὶ πρὸς πάσας μαθήσεις, ὥστε κάλλιον ἀποδέχεσθαι, ἴσμεν που ὅτι τῷ ὅλῳ καὶ παντὶ διοίσει ἡμμένος τε γεωμετρίας καὶ μή.
Τῷ παντὶ μέντοι νὴ Δί᾽, ἔφη.
Δεύτερον δὴ τοῦτο τιθῶμεν μάθημα τοῖς νέοις;
Τιθῶμεν, ἔφη.
[527d] Τί δέ; τρίτον θῶμεν ἀστρονομίαν; ἢ οὐ δοκεῖ;
Ἐμοὶ γοῦν, ἔφη· τὸ γὰρ περὶ ὥρας εὐαισθητοτέρως ἔχειν καὶ μηνῶν καὶ ἐνιαυτῶν οὐ μόνον γεωργίᾳ οὐδὲ ναυτιλίᾳ προσήκει, ἀλλὰ καὶ στρατηγίᾳ οὐχ ἧττον.
Ἡδὺς εἶ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι ἔοικας δεδιότι τοὺς πολλούς, μὴ δοκῇς ἄχρηστα μαθήματα προστάττειν. τὸ δ᾽ ἔστιν οὐ πάνυ φαῦλον ἀλλὰ χαλεπὸν πιστεῦσαι ὅτι ἐν τούτοις τοῖς μαθήμασιν ἑκάστου ὄργανόν τι ψυχῆς ἐκκαθαίρεταί τε καὶ [527e] ἀναζωπυρεῖται ἀπολλύμενον καὶ τυφλούμενον ὑπὸ τῶν ἄλλων ἐπιτηδευμάτων, κρεῖττον ὂν σωθῆναι μυρίων ὀμμάτων· μόνῳ γὰρ αὐτῷ ἀλήθεια ὁρᾶται. οἷς μὲν οὖν ταῦτα συνδοκεῖ ἀμηχάνως ὡς εὖ δόξεις λέγειν, ὅσοι δὲ τούτου μηδαμῇ ᾐσθημένοι εἰσὶν εἰκότως ἡγήσονταί σε λέγειν οὐδέν· ἄλλην γὰρ ἀπ᾽ αὐτῶν οὐχ ὁρῶσιν ἀξίαν λόγου ὠφελίαν. σκόπει [528a] οὖν αὐτόθεν πρὸς ποτέρους διαλέγῃ· ἢ οὐδὲ πρὸς ἑτέρους, ἀλλὰ σαυτοῦ ἕνεκα τὸ μέγιστον ποιῇ τοὺς λόγους, φθονοῖς μὴν οὐδ᾽ ἂν ἄλλῳ, εἴ τίς τι δύναιτο ἀπ᾽ αὐτῶν ὄνασθαι.
Οὕτως, ἔφη, αἱροῦμαι, ἐμαυτοῦ ἕνεκα τὸ πλεῖστον λέγειν τε καὶ ἐρωτᾶν καὶ ἀποκρίνεσθαι.
Ἄναγε τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, εἰς τοὐπίσω· νυνδὴ γὰρ οὐκ ὀρθῶς τὸ ἑξῆς ἐλάβομεν τῇ γεωμετρίᾳ.
Πῶς λαβόντες; ἔφη.
Μετὰ ἐπίπεδον, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐν περιφορᾷ ὂν ἤδη στερεὸν [528b] λαβόντες, πρὶν αὐτὸ καθ᾽ αὑτὸ λαβεῖν· ὀρθῶς δὲ ἔχει ἑξῆς μετὰ δευτέραν αὔξην τρίτην λαμβάνειν. ἔστι δέ που τοῦτο περὶ τὴν τῶν κύβων αὔξην καὶ τὸ βάθους μετέχον.
Ἔστι γάρ, ἔφη· ἀλλὰ ταῦτά γε, ὦ Σώκρατες, δοκεῖ οὔπω ηὑρῆσθαι.
Διττὰ γάρ, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὰ αἴτια· ὅτι τε οὐδεμία πόλις ἐντίμως αὐτὰ ἔχει, ἀσθενῶς ζητεῖται χαλεπὰ ὄντα, ἐπιστάτου τε δέονται οἱ ζητοῦντες, ἄνευ οὗ οὐκ ἂν εὕροιεν, ὃν πρῶτον μὲν γενέσθαι χαλεπόν, ἔπειτα καὶ γενομένου, ὡς νῦν ἔχει, [528c] οὐκ ἂν πείθοιντο οἱ περὶ ταῦτα ζητητικοὶ μεγαλοφρονούμενοι. εἰ δὲ πόλις ὅλη συνεπιστατοῖ ἐντίμως ἄγουσα αὐτά, οὗτοί τε ἂν πείθοιντο καὶ συνεχῶς τε ἂν καὶ ἐντόνως ζητούμενα ἐκφανῆ γένοιτο ὅπῃ ἔχει· ἐπεὶ καὶ νῦν ὑπὸ τῶν πολλῶν ἀτιμαζόμενα καὶ κολουόμενα, ὑπὸ δὲ τῶν ζητούντων λόγον οὐκ ἐχόντων καθ᾽ ὅτι χρήσιμα, ὅμως πρὸς ἅπαντα ταῦτα βίᾳ ὑπὸ χάριτος αὐξάνεται, καὶ οὐδὲν θαυμαστὸν αὐτὰ φανῆναι.

[527c] Ώστε και όσο γίνεται περισσότερο πρέπει να επιβάλομε στους νέους της καλλίπολής σου να μην παραμελούν με κανένα τρόπο τη γεωμετρία· γιατί και τα πάρεργά της ακόμα δεν έχουν μικρή σημασία.
Ποιά δηλαδή;
Αυτά πρώτα που ανάφερες και συ, που σχετίζονται με τον πόλεμο, αλλά και για κάθε άλλο μάθημα, για να γίνεται ευκολότερα η κατανόησή του, ξέρομε βέβαια πως απ᾽ άκρη σ᾽ άκρη θα διαφέρει εκείνος που έχει καταγίνει από κείνον που δεν έχει καταγίνει με τη γεωμετρία.
Πραγματικώς απ᾽ άκρη σ᾽ άκρη.
Ώστε θα βάλομε δεύτερο μάθημα τη γεωμετρία για τους νέους;
Θα τη βάλομε.

Στερεομετρία και Αστρονομία
[527d] Τί λες τώρα; Να ορίσομε τρίτο την αστρονομία; Ή δεν το εγκρίνεις;
Πώς όχι; Γιατί το να ᾽χει κανείς περισσότερη ευαισθησία για τις εποχές, τους μήνες και τις χρονιές, είναι ένα πλεονέκτημα χρήσιμο όχι μόνο στη γεωργία και στη ναυτιλία, αλλά και στη στρατηγική όχι λιγότερο.
Είσαι μα την αλήθεια πολύ νόστιμος, γιατί φαίνεσαι πως φοβάσαι τους πολλούς, μήπως νομιστείς ότι εισάγεις άχρηστα μαθήματα. Ενώ απεναντίας το μάθημα κάθε άλλο παρά αξιοκαταφρόνητο είναι, αν και πολύ δύσκολο είναι να πιστέψει κανείς πως με την ενασχόληση σ᾽ αυτό ένα όργανο της ψυχής καθενός καθαρίζεται και [527e] σα να παίρνει καινούργια ζωή, εκεί που χάνονταν και στραβώνονταν από τις άλλες του ενασχολήσεις, αν και είναι προτιμότερο κι᾽ από χίλια μάτια, αφού μ᾽ αυτό μονάχα βλέπεται η αλήθεια. Για όσους λοιπόν έχουν την ίδια με σένα γνώμη επάνω σ᾽ αυτό το ζήτημα, θα φανείς πως αφάνταστα ωραία τα λες· όσοι όμως ούτε είδηση έχουν πάρει απ᾽ αυτό, θα πουν βέβαια πως τίποτα δε μας λες· γιατί καμιάν άλλη αξιόλογη ωφέλεια δε βλέπουν από το μάθημα. Κοίτα [528a] λοιπόν τώρα για ποιούς μιλάς, γι᾽ αυτούς ή για τους πρώτους ή για κανένα τους, αλλά για τον εαυτό σου απλώς μονάχα κάνεις αυτούς τους συλλογισμούς, χωρίς όμως και να φθονείς αν και κανείς άλλος θα μπορούσε κάπως να ωφεληθεί απ᾽ αυτούς.
Αυτό προτιμώ, χάρη του εαυτού μου το περισσότερο να συζητήσω, να ρωτώ και ν᾽ αποκρίνομαι.
Αν είναι λοιπόν έτσι, κάμε ένα βήμα προς τα πίσω· γιατί τώρα εκάμαμε λάθος να πάρομε αυτή την επιστήμη ευθύς κατόπι από τη γεωμετρία.
Πώς το εκάμαμε δηλαδή;
Ύστερα από τις επίπεδες επιφάνειες, επήραμε τα στερεά που βρίσκονται [528b] σε κίνηση, πριν να τα δούμε και τα εξετάσομε αυτά καθαυτά· ενώ το σωστό θα ήταν ύστερ᾽ απ᾽ όσα έχουν δυο διαστάσεις να κοιτάξομε όσα έχουν και τρίτη, όπως λόγου χάρη είναι ο κύβος και ό,τι άλλο έχει βάθος.
Αυτό είναι αλήθεια· μα μου φαίνεται, Σωκράτη, πως αυτά ακόμα δεν έχουν καλά ανακαλυφθεί.
Κι αυτό προέρχεται από δυο αιτίες· πρώτα πως σε καμιά πόλη δεν δίνουν εκτίμηση σ᾽ αυτές τις ανακαλύψεις, και γι᾽ αυτό πολύ αδύνατες προσπάθειες γίνονται, ενώ τόσο δύσκολες είναι· έπειτα, επειδή και όσοι καταγίνονται έχουν ανάγκη από έναν οδηγό, που χωρίς αυτόν δεν μπορούν να κάμουν· αλλ᾽ αυτός, για να βρεθεί, πρώτα είναι δύσκολο πράγμα· μα κι αν υποθέσομε πως βρίσκεται, όπως έχουν τώρα τα πράγματα, [528c] δε θα καταδέχουνταν να τον ακούσουν όσοι καταγίνονται με αυτές τις έρευνες, γιατί το ᾽χουν πολύ παρμένο επάνω τους. Αν όμως ολόκληρη η πόλη ήθελε επιστατήσει στις εργασίες αυτές, δείχνοντας έτσι την εκτίμηση που τους έχει, κι ήθελαν πεισθεί κι οι ίδιοι, με την αδιάκοπη και επίμονη έρευνά τους θα ᾽βγαινε στη μέση ποιά είναι η αλήθεια σχετικά μ᾽ αυτά όλα· αφού και τώρα μ᾽ όλη την περιφρόνηση που της έχουν αυτής της επιστήμης οι περισσότεροι και τα εμπόδια που της βάζουν, κι οι ολίγοι πάλι που καταγίνονται μ᾽ αυτή δεν μπορούν να δώσουν λόγο για τη χρησιμότητά της, μολαταύτα όμως με την αναγκαστική δύναμη του θελγήτρου της προοδεύει και κανένα θαύμα δεν θα ήταν να ᾽ρθουν στο φως αυτές οι ανακαλύψεις που λέμε.