Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Περικλῆς (3.1-4.6)


[3.1] Περικλῆς γὰρ ἦν τῶν μὲν φυλῶν Ἀκαμαντίδης, τῶν δὲ δήμων Χολαργεύς, οἴκου δὲ καὶ γένους τοῦ πρώτου κατ᾽ ἀμφοτέρους. [3.2] Ξάνθιππος γὰρ ὁ νικήσας ἐν Μυκάλῃ τοὺς βασιλέως στρατηγοὺς ἔγημεν Ἀγαρίστην Κλεισθένους ἔγγονον, ὃς ἐξήλασε Πεισιστρατίδας καὶ κατέλυσε τὴν τυραννίδα γενναίως καὶ νόμους ἔθετο καὶ πολιτείαν ἄριστα κεκραμένην πρὸς ὁμόνοιαν καὶ σωτηρίαν κατέστησεν. [3.3] αὕτη κατὰ τοὺς ὕπνους ἔδοξε τεκεῖν λέοντα, καὶ μεθ᾽ ἡμέρας ὀλίγας ἔτεκε Περικλέα, τὰ μὲν ἄλλα τὴν ἰδέαν τοῦ σώματος ἄμεμπτον, προμήκη δὲ τῇ κεφαλῇ καὶ ἀσύμμετρον. [3.4] ὅθεν αἱ μὲν εἰκόνες αὐτοῦ σχεδὸν ἅπασαι κράνεσι περιέχονται, μὴ βουλομένων ὡς ἔοικε τῶν τεχνιτῶν ἐξονειδίζειν. οἱ δ᾽ Ἀττικοὶ ποιηταὶ σχινοκέφαλον αὐτὸν ἐκάλουν· τὴν γὰρ σκίλλαν ἔστιν ὅτε καὶ σχῖνον ὀνομάζουσι. [3.5] τῶν δὲ κωμικῶν ὁ μὲν Κρατῖνος ἐν Χείρωσι «Στάσις δὲ (φησί) καὶ πρεσβυγενὴς Κρόνος ἀλλήλοισι μιγέντε μέγιστον τίκτετον τύραννον, ὃν δὴ Κεφαληγερέταν θεοὶ καλέουσι», καὶ πάλιν ἐν Νεμέσει· «μόλ᾽ ὦ Ζεῦ ξένιε καὶ καραϊέ». [3.6] Τηλεκλείδης δὲ «ποτὲ μὲν» ὑπὸ τῶν πραγμάτων ἠπορημένον καθῆσθαί φησιν αὐτὸν ἐν τῇ πόλει «καρηβαροῦντα, ποτὲ δὲ μόνον ἐκ κεφαλῆς ἑνδεκακλίνου θόρυβον πολὺν ἐξανατέλλειν», [3.7] ὁ δ᾽ Εὔπολις ἐν τοῖς Δήμοις πυνθανόμενος περὶ ἑκάστου τῶν ἀναβεβηκότων ἐξ Ἅιδου δημαγωγῶν, ὡς ὁ Περικλῆς ὠνομάσθη τελευταῖος·
ὅ τί περ κεφάλαιον τῶν κάτωθεν ἤγαγες.
[4.1] Διδάσκαλον δ᾽ αὐτοῦ τῶν μουσικῶν οἱ πλεῖστοι Δάμωνα γενέσθαι λέγουσιν, οὗ φασι δεῖν τοὔνομα βραχύνοντας τὴν προτέραν συλλαβὴν ἐκφέρειν, Ἀριστοτέλης δὲ παρὰ Πυθοκλείδῃ μουσικὴν διαπονηθῆναι τὸν ἄνδρα φησίν. [4.2] ὁ δὲ Δάμων ἔοικεν ἄκρος ὢν σοφιστὴς καταδύεσθαι μὲν εἰς τὸ τῆς μουσικῆς ὄνομα πρὸς τοὺς πολλοὺς ἐπικρυπτόμενος τὴν δεινότητα, τῷ δὲ Περικλεῖ συνῆν καθάπερ ἀθλητῇ τῶν πολιτικῶν ἀλείπτης καὶ διδάσκαλος. [4.3] οὐ μὴν ἔλαθεν ὁ Δάμων τῇ λύρᾳ παρακαλύμματι χρώμενος, ἀλλ᾽ ὡς μεγαλοπράγμων καὶ φιλοτύραννος ἐξωστρακίσθη καὶ παρέσχε τοῖς κωμικοῖς διατριβήν. [4.4] ὁ γοῦν Πλάτων καὶ πυνθανόμενον αὐτοῦ τινα πεποίηκεν οὕτω·
πρῶτον μὲν οὖν μοι λέξον, ἀντιβολῶ· σὺ γὰρ
ὥς φασι [ὦ] Χείρων ἐξέθρεψας Περικλέα.
[4.5] διήκουσε δὲ Περικλῆς καὶ Ζήνωνος τοῦ Ἐλεάτου πραγματευομένου ‹μὲν› περὶ φύσιν ὡς Παρμενίδης, ἐλεγκτικὴν δέ τινα καὶ δι᾽ ἀντιλογίας εἰς ἀπορίαν κατακλείουσαν ἐξασκήσαντος ἕξιν, ὥς που καὶ Τίμων ὁ Φλειάσιος εἴρηκε διὰ τούτων·
ἀμφοτερογλώσσου τε μέγα σθένος οὐκ ἀλαπαδνὸν
Ζήνωνος, πάντων ἐπιλήπτορος.
[4.6] ὁ δὲ πλεῖστα Περικλεῖ συγγενόμενος καὶ μάλιστα περιθεὶς ὄγκον αὐτῷ καὶ φρόνημα δημαγωγίας ἐμβριθέστερον, ὅλως τε μετεωρίσας καὶ συνεξάρας τὸ ἀξίωμα τοῦ ἤθους, Ἀναξαγόρας ἦν ὁ Κλαζομένιος, ὃν οἱ τότ᾽ ἄνθρωποι Νοῦν προσηγόρευον, εἴτε τὴν σύνεσιν αὐτοῦ μεγάλην εἰς φυσιολογίαν καὶ περιττὴν διαφανεῖσαν θαυμάσαντες, εἴθ᾽ ὅτι τοῖς ὅλοις πρῶτος οὐ τύχην οὐδ᾽ ἀνάγκην διακοσμήσεως ἀρχήν, ἀλλὰ νοῦν ἐπέστησε καθαρὸν καὶ ἄκρατον, ἐν μεμειγμένοις πᾶσι τοῖς ἄλλοις ἀποκρίνοντα τὰς ὁμοιομερείας.


ΚΑΤΑΓΩΓΗ, ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΠΛΑΣΗ, ΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ (Κεφ. 3 - 6)
Οι γονείς του Περικλή. Η σωματική του διάπλαση
[3.1] Ο Περικλής ανήκε στην Ακαμαντίδα φυλή και στο δήμο του Χολαργού· η πατρική και η μητρική του γενιά είχαν τα πρωτεία στην Αθήνα. [3.2] Ο πατέρας του ο Ξάνθιππος, αυτός που νίκησε στη Μυκάλη τους στρατηγούς των Περσών, νυμφεύτηκε την Αγαρίστη, την εγγονή του Κλεισθένη, εκείνου που έδιωξε τους Πεισιστρατίδες και κατάλυσε με γενναιότητα την τυρρανική διακυβέρνηση και έθεσε νόμους και θεμελίωσε πολίτευμα που είχε συνταχτεί με τον καλύτερο τρόπο για ομόνοια και σταθερότητα. [3.3] Η Αγαρίστη είδε στον ύπνο της πως γένννησε ένα λιοντάρι και ύστερ᾽ από λίγες μέρες γέννησε τον Περικλή που είχε την εμφάνιση του σώματός του κανονική κατά τα άλλα, μα το κεφάλι μακρουλό και στο μέγεθος δυσανάλογο. [3.4] Γι᾽ αυτό το λόγο οι καλλιτέχνες τον παριστάνουν σχεδόν πάντα με κράνος, γιατί δεν ήθελαν φαίνεται, να τον πικράνουν (για το φυσικό του ελάττωμα). [Οι Αθηναίοι ποιητές τον αποκαλούσαν σχινοκέφαλο, επειδή στην Αθήνα το σκυλοκρέμμυδο το λένε καμιά φορά και σχίνο. [3.5] Απ᾽ τους κωμικούς ποιητές, ο Κρατίνος στην κωμωδία του «Χείρωνες» λέει: «Η διχόνοια κι ο γερο-Κρόνος ζευγάρωσαν και γέννησαν τον πιο μεγάλο τύραννο, που οι θεοί τον ονομάζουν Κεφαληγερέτη», και πάλι στην κωμωδία του «Νέμεση»: «Έλα, Δία ξένιε και κεφάλα». [3.6] Ο Τηλεκλείδης λέει πως, όταν τα προβλήματα τον έφερνα σε αμηχανία, «άλλοτε» καθόταν στην πόλη «με το κεφάλι βαρύ, κι άλλοτε έβγαζε μόνος του απ᾽ το ενδεκάκλινο κεφάλι του φοβερή αναταραχή». [3.7] Κι ο Εύπολις στους «Δήμους» του, ζητώντας πληροφορίες για καθέναν από τους νεκρούς πολιτικούς που ανέβηκαν από τον Άδη, λέει όταν αναφέρεται τελευταίο το όνομα του Περικλή:
τώρα έφερες το πιο μεγάλο κεφάλι των νεκρών.]

Η μόρφωση του Περικλή
[4.1] Οι περισσότεροι λένε ότι ο Περικλής είχε δάσκαλο της μουσικής το Δάμωνα (που το όνομά του, ισχυρίζονται, πρέπει να προφέρεται με βραχύχρονη την πρώτη συλλαβή). Ο Αριστοτέλης όμως αναφέρει ότι ασκήθηκε στη μουσική από τον Πυθοκλείδη. [4.2] Όσο για το Δάμωνα, φαίνεται πως αυτός ήταν έξοχος σοφιστής, αλλά ήθελε να κρύβει από το πλήθος την ικανότητά του και γι᾽ αυτό τη σκέπαζε με την ιδιότητα του μουσικού. Και είχε στενές σχέσεις με τον Περικλή, όπως ένας προπονητής και δάσκαλος των αγώνων με έναν αθλητή της πολιτικής. [4.3] Κατάλαβε όμως ο κόσμος ότι ο Δάμων χρησιμοποιούσε τη λύρα ως πρόσχημα και κατηγορήθηκε πως κρύβει μεγάλα σχέδια και πως ευνοεί την τυραννία. Γι᾽ αυτό εξοστρακίστηκε και έδωσε υλικό στα πειράγματα των κωμικών ποιητών. [4.4] Έτσι ο Πλάτων ο κωμικός παρουσιάζει σε μια σκηνή κάποιον που ρωτάει:
«Πρώτα, για πες μου, Χείρωνα, παρακαλώ. Γιατί
μας λεν πως είσ᾽ εσύ που ανάθρεψες τον Περικλή».
[4.5] Ο Περικλής παρακολούθησε ακόμη και τα μαθήματα του Ζήνωνα του Ελεάτη, που ερευνούσε τη φύση, όπως ο Παρμενίδης, και είχε αποκτήσει κάποιαν ικανότητα να συζητεί και με αντιλογίες να σπρώχνει τελικά τον συζητητή του σε αμηχανία. Αυτό και ο Τίμων ο Φλειάσιος το είχε πει με τούτα τα λόγια:
«Δύναμη αδάμαστην έχει ο διπλόγλωσσος Ζήνωνας, κι όλα
ξέρει με λόγια να κρίνει, να ελέγχει».
[4.6] Εκείνος όμως που περισσότερο απ᾽ όλους συνδέθηκε με τον Περικλή και του πρόσθεσε πολύ μεγάλη βαρύτητα και γέμισε την ψυχή του με το φρόνημα που πρέπει να έχει ένας πολιτικός αρχηγός και έφερε σε μεγάλο ύψος την αξία του ήθους του, ήταν ο Αναξαγόρας από τις Κλαζομενές. Είναι αυτός που οι σύγχρονοί του τον ονόμαζαν «Νουν», είτε γιατί θαύμασαν τη διάνοιά του, που φάνηκε στην έρευνα της φύσης μεγάλη και εξαιρετική, είτε γιατί, πρώτος αυτός, σαν αρχή στη διαμόρφωση του κόσμου καθόρισε όχι την τύχη ούτε την ανάγκη, παρά ένα νου καθαρό και απλό, που μέσ᾽ από το χάος των ανάμειχτων στοιχείων του σύμπαντος ξεχωρίζει εκείνα που σχηματίζονται από όμοια μέρη.