Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Η πολιτική δύναμη και το πνευματικό γόητρο της Αθήνας έγιναν αιτία να χρησιμοποιείται η αττική διάλεκτος όλο και περισσότερο σαν μια lingua franca κοινής επικοινωνίας στον ελληνικό χώρο. Αθηναίοι αξιωματούχοι επισκέπτονταν ή κατοικούσαν μόνιμα σε πάρα πολλές πόλεις γύρω από το Αιγαίο. Αθηναίοι άποικοι εγκαταστάθηκαν σε πολλά σημεία της περιοχής. Οι πολίτες από τις πόλεις που ήταν υποτελείς στην Αθήνα όφειλαν -σ' έναν ολοένα αυξανόμενο βαθμό- να υποβάλλουν τις υποθέσεις τους στην αρμοδιότητα των αθηναϊκών δικαστηρίων. Και στο κατώτερο κοινωνικό επίπεδο, πολλές χιλιάδες από άλλες πόλεις υπηρετούσαν σαν κωπηλάτες στον αθηναϊκό στόλο. Ο Πειραιάς ήταν το μεγάλο κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου στην ανατολική Μεσόγειο και εκεί, όπως και στην Αθήνα, δημιουργήθηκε μια μεγάλη κοινότητα μετοίκων απ' όλα τα μέρη του ελληνικού χώρου. Μ' αυτούς αλλά και με πολλούς άλλους τρόπους εξαπλώθηκε η γνώση και η χρήση της αττικής διαλέκτου στο τελευταίο τρίτο του 5ου αιώνα. Η στρατιωτική ήττα των Αθηναίων το 404 π.Χ. δεν επηρέασε τις κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις επιρροής που δρούσαν υπέρ της αττικής διαλέκτου. Η διάλεκτος αυτή, ωστόσο, με την τόσο εκτεταμένη χρήση της έξω από την περιοχή της Αττικής υπέστη κάποιες τροποποιήσεις. Ορισμένοι συγγραφείς της εποχής μιλούν για το ότι στη γλώσσα τους υιοθετήθηκαν λέξεις από άλλες διαλέκτους στην κοσμοπολίτικη κοινωνία της Αθήνας και του Πειραιά στα τέλη του 5ου αιώνα, πβ. Ψευδο-Ξενοφ., Αθην. Πολ. 2.8: «Επιπλέον, ακούγοντας κάθε είδους διάλεκτο, υιοθέτησαν κάτι από την καθεμιά· και ενώ οι Έλληνες έχει ο καθένας τη δική του διάλεκτο και τον τρόπο ζωής και τον τύπο της ένδυσης, όμως οι Αθηναίοι χρησιμοποιούν ένα μικτό τύπο, με στοιχεία δανεισμένα και από τους Έλληνες και από τους βαρβάρους».^[1] Η ανάμιξη αυτή πρέπει να ήταν στην πραγματικότητα κυρίως ιωνική και να λειτούργησε σε όλα τα επίπεδα, από τη φωνητική, π.χ. -σσ- αντί για το αττικό -ττ-, ως το λεξιλόγιο. Την ίδια περίοδο, μερικοί συγγραφείς -ακόμα και κάποιοι που ήταν γέννημα θρέμμα της Αθήνας-, που υπολόγιζαν σε ένα πανελλήνιο αναγνωστικό κοινό, απέφευγαν ορισμένα από τα πιο χαρακτηριστικά αττικά γνωρίσματα και έδιναν στον λόγο τους μια ιωνική απόχρωση. Ο Θουκυδίδης, για παράδειγμα, που έγραφε για όλο τον ελληνικό κόσμο, αντικαθιστά το αττικό -ττ- με το ιωνικό (και σε κάποιο βαθμό κοινό ελληνικό) -σσ-, το -ρρ- με το -ρσ- κ.ο.κ.· αντίθετα ο συγγραφέας μιας πολεμικής πραγματείας για την Άθηναίων Πολιτεία', που η χειρόγραφη παράδοση λανθασμένα την αποδίδει στον Ξενοφώντα, χρησιμοποιεί τους αττικούς τύπους αφού γράφει ένα πολιτικό φυλλάδιο προορισμένο για τους Αθηναίους αναγνώστες. Η γλώσσα των διαλόγων της αττικής τραγωδίας γράφτηκε επίσης σε μια γλώσσα που ενώ ήταν βασικά αττική, φανέρωνε πολλά ιωνικά και ειδικότερα ομηρικά φωνολογικά, μορφολογικά, συντακτικά και λεξιλογικά γνωρίσματα. Σε αυτό το σημείο διέφερε έντονα από τους διαλόγους της κωμωδίας, που χρησιμοποιούσαν, σε σχέση με την τραγωδία, τα καθαρά Αττικά, εκτός βέβαια από τις περιπτώσεις που παρωδούσαν την τραγωδία. Αυτοί οι δύο παράγοντες, επιδρώντας σε διαφορετικά επίπεδα, είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της 'διευρυμένης αττικής' που στον 4ο αιώνα ήταν η κοινή γλώσσα μεγάλου μέρους της Ελλάδας, ενώ διέφερε σημαντικά σαν γλώσσα από την καθαρή διάλεκτο που μιλούσαν οι χωρικοί της Αττικής.