H δημώδης γλώσσα είναι για τους καθαρολόγους οι κατά τόπους διάλεκτοι της νέας ελληνικής των αγροτικών κυρίως περιοχών και όχι η κοινή ή οι διαλεκτικές ποικιλίες των λαϊκών στρωμάτων των ελληνικών πόλεων. H μελέτη των διαλέκτων κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έχει ως στόχο, μεταξύ άλλων, την επιβεβαίωση της αρχαιοελληνικής καταγωγής έκκεντρων ελληνόφωνων πληθυσμών και την ένταξή τους στην εθνική κοινότητα. Μελέτες που εκπονούνται για παράδειγμα στην Θράκη, την Καππαδοκία, τον Πόντο ή την Κύπρο, έχουν περισσότερο τον χαρακτήρα της λεξικογραφίας παρά μιας ολοκληρωμένης διαλεκτολογικής έρευνας. Αυτό που ενδιαφέρει τους μελετητές είναι η «λεξιλογική ανασκαφή» προκειμένου να ανακαλύψουν αρχαιοελληνικές ρίζες, ενώ η επιστημονική μέθοδος εργασίας είναι τις περισσότερες φορές ισχνή.