Απευθείας ή «εξωτερικές» μαρτυρίες διαθέτουμε από γραμματικούς της ελληνιστικής εποχής, καθώς και αργότερα από ρωμαίους γραμματικούς. Για παράδειγμα, ο Πλάτωνας στον Κρατύλο (426 e) περιγράφει το σύμφωνο ρ έτσι: ἑώρα … τὴν γλῶτταν ἐν τούτῳ ἥκιστα μένουσαν, μάλιστα δὲ σειομένην/παρατηρούσε … πως σε αυτό [το σύμφωνο] η γλώσσα δεν μένει καθόλου σε ηρεμία, αλλά πάλλεται πάρα πολύ. Γι' αυτό αναφέρεται πως το [r] ίσως είχε περισσότερες παλμικές κινήσεις από ό,τι στα νέα ελληνικά. O Διονύσιος ο Aλικαρνασσέας στο έργο του Περί συνθέσεως ονομάτων (14.56) περιγράφει το σύμφωνο κ έτσι: τῆς γλώσσης ἀνισταμένης πρὸς τὸν οὐρανὸν ἐγγὺς τοῦ φάρυγγος. Δηλαδή η γλώσσα (το πίσω μέρος της) υψώνεται προς την υπερώα. Eπομένως δεν είχε δημιουργηθεί ακόμη το νεοελληνικό ουρανικό [c], όπως στη λέξη εκεί, γιατί μια τέτοια άρθρωση δεν θα περιγραφόταν «κοντά στον φάρυγγα». Άρα η λέξη του παραδείγματος θα προφερόταν με υπερωικό [k]. Άλλοτε πάλι βρίσκουμε μαρτυρίες για το πώς πρόφεραν κάποιο συγκεκριμένο φθόγγο «οἱ παλαιοί».

Yπάρχουν και αρνητικές μαρτυρίες, όπως όταν κάποιος γραμματικός συστήνει «να μη λέτε αυτό, αλλά να λέτε εκείνο». Aπό το γεγονός ότι προβάλλεται μια απαγόρευση, μπορούμε να συμπεράνουμε πως ο γλωσσικός τύπος που καταδικάζεται θα ήταν τουλάχιστον αρκετά κοινός κατά την εποχή που έγραφε ο συγκεκριμένος γραμματικός. Tέτοιες απαγορεύσεις όμως βρίσκουμε περισσότερο σε σχέση με το λεξιλόγιο και τους γραμματικούς τύπους.