Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Μολονότι υπήρχαν, βέβαια, μέσα στη διάλεκτο κάθε πόλης διαφορές που οφείλονταν στην κοινωνική τάξη, την ηλικία και το φύλο, ελάχιστα στοιχεία υπάρχουν για να μπορεί κανείς να υποθέσει ότι υπήρχε έως την κλασική περίοδο κάποια ουσιαστική διαφορά ως προς το γόητρο ανάμεσα σε γεωγραφικά προσδιορισμένες ποικιλίες της ομιλούμενης ελληνικής. Στην πραγματικότητα δεν υπήρχε λόγος για μια τέτοια διαφοροποίηση, καθώς δεν υφίστατο ένα ενιαίο ελληνικό κράτος με τη συνακόλουθη πολιτιστική υπεροχή που συνδέεται τυπικά με τη διάλεκτο μιας κρατούσας τάξης μέσα σε μια ευρύτερη πολιτική δομή που υπερβαίνει τα όρια μεμονωμένων πόλεων.

Η ίδια κατάσταση ισχύει για τις «επίσημες» εκδοχές τοπικών διαλέκτων, γνωστών σε εμάς από επιγραφές, αν και, οι ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας φαίνεται πως είχαν υιοθετήσει από πολύ νωρίς μία μόνο επίσημη πρότυπη γλώσσα. Οι πρώτες διάλεκτοι που απέκτησαν πανελλήνια αίγλη ήταν στην πραγματικότητα εκείνες που χρησιμοποιήθηκαν στην πρώιμη ελληνική λογοτεχνία κατά τον 7ο, τον 6ο και τον 5ο αιώνα π.Χ. Μολονότι τα κείμενά μας πάσχουν από τις εκδοτικές «διορθώσεις» και τα «αντιγραφικά» λάθη μέσα στους αιώνες, αρκετά σημεία παραμένουν τόσο σαφή ώστε να είμαστε σε θέση να συμπεράνουμε, βάσει των συγκρίσεων με το επιγραφικό υλικό, ότι τα πιο πρώιμα δείγματα έργων σε κάθε ιδιαίτερο κειμενικό είδος είναι τυπικά συντεθειμένα σε στιλιζαρισμένες εκδοχές των διαλέκτων των περιοχών όπου ζούσαν και εργάζονταν αυτοί που πρώτοι έδωσαν στο εκάστοτε κειμενικό είδος την οριστική του μορφή.

Το γόητρο που συνδέεται με τα «κλασικά» έργα σύντομα οδήγησε σε αυτό που, από σύγχρονη οπτική γωνία, φαίνεται μάλλον αξιοπερίεργη εξέλιξη. Παρόλο που δεν έχουμε «λεσβιακή» λυρική ποίηση πέρα από εκείνη που γράφτηκε στη Λέσβο πριν από την ελληνιστική περίοδο (που ξεκίνησε στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ.), και μολονότι η πιο πρώιμη ελεγειακή και ιαμβική ποίηση προέρχεται αποκλειστικά από την Ιωνία, τα περισσότερα από τα άλλα κειμενικά είδη προσέλκυσαν συγγραφείς από όλο τον ελληνόφωνο κόσμο, και τέτοια έργα γράφονταν συνήθως στις παραδοσιακά λογοτεχνικές διαλέκτους που συνδέονταν με αυτά τα είδη, ακόμη και όταν οι συγγραφείς τους κατάγονταν από περιοχές στις οποίες μιλιόταν μια διαφορετική ποικιλία. Αυτή η σχέση λογοτεχνικού είδους-διαλέκτου είναι ένα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της πρώιμης ελληνικής λογοτεχνίας και δεν αποτελεί απλώς δείγμα σεβασμού προς την παράδοση, αλλά και φυσική συνέπεια της άμεσης διαθεσιμότητας -μέσα σε μια συγκεκριμένη γραπτή διάλεκτο- καθιερωμένων και επεξεργασμένων λογοτεχνικών συμβάσεων και λεκτικών «εργαλείων της συντεχνίας».

Στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία η χρήση των διαλεκτικών στοιχείων είναι τελείως διαφορετική. Aναφέρθηκε νωρίτερα πως στην αρχαία Eλλάδα απουσίαζε μια κοινή γλώσσα. H έλλειψη κοινά αποδεκτής γλωσσικής μορφής χαρακτηρίζει και τη λογοτεχνική παραγωγή. Aντί για μια καθιερωμένη λογοτεχνική γλώσσα επικρατούσε διαλεκτική ποικιλία. «Bασικό γνώρισμα», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Aνδριώτης (1992, 23), «και του πεζού και του ποιητικού αρχαίου λόγου είναι ότι παρέμεινε γλωσσικά διαλεκτικός». Kάθε λογοτεχνικό είδος ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τη διάλεκτο στην οποία είχε πρωτοκαλλιεργηθεί. H σύνδεση του γραμματειακού είδους με τη διάλεκτο στην οποία καταγράφηκε για πρώτη φορά και με την οποία έγινε γνωστό ήταν έντονη και κατά κάποιο τρόπο δημιούργησε μια σταθερή λογοτεχνική παράδοση τόσο ισχυρή, ώστε κάθε συγγραφέας, προκειμένου να συνθέσει στο συγκεκριμένο είδος, ήταν υποχρεωμένος να χρησιμοποιήσει τη διάλεκτο του είδους, ανεξάρτητα από τη δική του καταγωγή και τη μητρική του διάλεκτο. Tο φαινόμενο είναι σχεδόν μοναδικό στην ιστορία της λογοτεχνίας.