Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Στην Αττική, η αφθονία (απολύτως, αλλά και σε σχέση με άλλες περιοχές) επιγραφικού υλικού έδωσε τη δυνατότητα πολύ λεπτών γλωσσικών αναλύσεων, κυρίως τα τελευταία είκοσι χρόνια· οι αναλύσεις αυτές έχουν σκοπό την περιγραφή της εξέλιξης του προφορικού λόγου, όπως αυτός διαγράφεται από τα «λάθη» στον γραπτό, καθώς και την παρακολούθηση της γλωσσικής εξέλιξης: ταχύτερης στις κοινωνιολέκτους των λαϊκών στρωμάτων, βραδύτερης, συντηρητικότερης και σχετικά ομοιογενούς στις κοινωνιολέκτους των πιο εύρωστων οικονομικά στρωμάτων, που έχουν εκπαιδευτεί για μακρότερα χρονικά διαστήματα στο σχολείο και επομένως έχουν υποστεί μονιμότερα τη διορθωτική του επίδραση στον λόγο τους (βλ. Teodorsson 1974, 29-32 κ.α.).

Οι μορφωμένες τάξεις -ο ευγενής, ο υπάλληλος, ο έμπορος- ήταν κυρίως στις μεγαλύτερες πόλεις μόνον ένα λεπτό υπέρστρωμα επάνω από τη μάζα του εργαζόμενου πληθυσμού. Το χάσμα που χώριζε τη γλώσσα των κατώτερων τάξεων από τη γλώσσα των μορφωμένων ήταν τόσο μεγαλύτερο όσο πιο έντονες παρουσιάζονταν οι κοινωνικές και πολιτιστικές διαφορές και όσο πιο ανόμοιες ήταν σε ένα κράτος. Στις μεγάλες πόλεις με τα ποικίλα τους επαγγέλματα και τους ποικιλόχρωμα ανακατωμένους κατοίκους τους διαμορφώνονταν σαφείς αντιθέσεις ανάμεσα στις γλώσσες των διαφόρων τάξεων. Ιδιαίτερα έντονα διέφερε η λαϊκή διάλεκτος από την επίσημη γλώσσα εκεί όπου ελληνικός πολιτισμός φυτεύτηκε επάνω σε ξένο υπόστρωμα, δηλαδή στις ελληνικές αποικίες με την ευρύτερη έννοια, αλλά και στις πόλεις με τον μεγάλο αριθμό ξένων εποίκων και σκλάβων. Κλασικός μάρτυρας τούτου είναι ο Ηρόδοτος (1, 142, 3.4), που διαιρεί τις ιωνικές πόλεις της ιωνικής δωδεκάπολης σύμφωνα με τη διάλεκτό τους σε τέσσερις ομάδες (Μίλητος, Μυούς, Πριήνη-Έφεσος, Κολοφών, Λέβηδος, Τέως, Κλαζομενές, Φώκαια-Χίος, Ερυθρές-Σάμος) και παρατηρεί για τη δεύτερη ομάδα: αὗται δὲ αἱ πόλιες τῇσι πρότερον λεχθείσῃσι ὁμολογέουσι κατὰ γλῶσσαν οὐδέν, σφίσι δὲ ὁμοφωνέουσι. Ότι μ' αυτό ο Ηρόδοτος δεν μπορεί να εννοεί την ιωνική επίσημη γλώσσα το δείχνουν σαφώς οι επιγραφές, γιατί σε αυτές δεν εμφανίζονται κατά κάποιο τρόπο εντυπωσιακές διαφορές. Έχει λοιπόν στο νου του χωρίς αμφιβολία τη γλώσσα της πλατιάς λαϊκής μάζας, που όχι μόνον διέφερε στην κάθε πόλη, αλλά ήταν και διαφορετική από την επίσημη γλώσσα.

[…]

Τα μνημεία της ανεπηρέαστης λαϊκής γλώσσας στην κλασική εποχή είναι δυστυχώς σπάνια. Η κωμωδία περιγράφει πότε πότε τον τρόπο με τον οποίο εκφραζόταν ο άνδρας από τον λαό. Αλλά οι περιπτώσεις αυτές αποτελούν πάντοτε μεμονωμένα ειδικά τοποθετημένα φώτα, για να υπηρετήσουν τα χαρακτηριστικά του ρόλου. Στον ζωηρό και αβίαστο εκφραστικό τρόπο του αριστοφανικού διαλόγου μίλησε βέβαια η τάξη των αστών στην αγορά και στον δρόμο, όχι όμως, ας πούμε, ο χαμάλης, ο σκλάβος του πλοίου και ο χτίστης.

Για την Αθήνα μας δίνουν «οι αττικές επιγραφές αγγείων μία, και ακόμη τόσο ελλιπή, ιδέα του τρόπου ομιλίας των κατώτερων και λιγότερο μορφωμένων τάξεων του πληθυσμού της Αθήνας, μιας αττικής λαϊκής γλώσσας» (Kretschmer στο εξαιρετικό του βιβλίο για τις ελληνικές επιγραφές αγγείων, σ. 73).