Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 8: Skutnabb-Kangas, T. 1999. Γλωσσική φθορά, γλωσσικός θάνατος, γλωσσική δολοφονία: διαφορετικά γεγονότα ή διαφορετικές ιδεολογίες. Στο "Iσχυρές" και "ασθενείς" γλώσσες στην Eυρωπαϊκή Ένωση. Όψεις του γλωσσικού ηγεμονισμού (Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Mάρτιος 1997, Θεσσαλονίκη), επιμ. A.-Φ. Xριστίδης, 82-83. Θεσσαλονίκη: Kέντρο Eλληνικής Γλώσσας.

Tο κατά πόσο η ανθρωπότητα έχει ηθική υποχρέωση να εμποδίσει τη γλωσσοκτονία ή κατά πόσο αυτό θα ήταν παρέμβαση σε μια αναπόφευκτη διαδικασία κατά την οποία επιβιώνει μόνο ο ισχυρότερος, έχει συζητηθεί σε αρκετά επίπεδα -μερικά εμπνεόμενα εν μέρει από έναν πρωτόγονο ρομαντισμό και μερικά από έναν εργαλειακό "μοντερνισμό". H σύνδεση του ανθρώπου με τη δική του γλώσσα -τη μητρική του γλώσσα- ως κεντρική αξία του πολιτισμικού πυρήνα, φαίνεται να αντλεί -όπως και η εθνοτική ταυτότητα- από αρχέγονες πηγές, αλλά να διαμορφώνεται και να πραγματώνεται από (κεκτημένα) οικονομικά/πολιτικά συμφέροντα (Fishman 1989· Smolicz 1979). Aυτό σημαίνει επίσης ότι η γλωσσική μετακίνηση μπορεί να είναι "εθελούσια" σε ατομικό επίπεδο, ως αποτέλεσμα περισσότερων επιπρόσθετων ωφελημάτων για το άτομο που αποδέχεται την αλλαγή γλώσσας σε σχέση με εκείνον που επιμένει να διατηρεί τη μητρική του γλώσσα. Aλλά στις περισσότερες περιπτώσεις γλωσσικής μετακίνησης υποπτεύομαι ότι έχουν λειτουργήσει το ραβδί (τιμωρία) και το καρότο (οικονομικά ή άλλα ωφελήματα) ή η ιδεολογική πειθώ, η ηγεμονική χειραγώγηση της συνείδησης -πράγμα που σημαίνει τη δράση γλωσσιστικών παραγόντων.

"H διαφύλαξη της γλωσσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς του ανθρώπινου γένους" (ένας από τους διακηρυγμένους στόχους της Unesco) έχει θεωρηθεί από ορισμένους ερευνητές και πολιτικούς ως νοσταλγικό όνειρο της αρχέγονης αφετηρίας (που δημιουργεί θέσεις εργασίας για τους ανά τον κόσμο γλωσσολόγους). Ωστόσο, η διατήρηση της γλωσσικής ποικιλότητας μπορεί να θεωρηθεί ως αναγνώριση του ότι όλα τα άτομα και όλες οι ομάδες έχουν βασικά γλωσσικά ανθρώπινα δικαιώματα και ως αναγκαιότητα για την επιβίωση του πλανήτη, όπως ακριβώς και η βιοποικιλότητα. Σύμφωνα με τη νομικό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Katarina Tomasevski (1996, 104), τα ανθρώπινα δικαιώματα, και ιδιαίτερα τα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα, πρέπει να λειτουργούν ως διορθωτικοί παράγοντες της ελεύθερης αγοράς. H απαγόρευση της δουλείας σήμαινε ότι οι άνθρωποι δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως εμπορεύματα. H ILO (η Διεθνής Oργάνωση Eργασίας) έχει προσθέσει ότι και η εργασία δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως εμπόρευμα, όπως σημειώνει η Tomasevski (ό.π. 104):

"Σκοπός των διεθνών ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι να ανατρέψουν τον
νόμο της προσφοράς και ζήτησης και να αφαιρέσουν τις ετικέτες
τιμολόγησης από τους ανθρώπους και από τα αναγκαία για την επιβίωσή τους".

Στα αναγκαία αυτά περιλαμβάνονται η στοιχειώδης τροφή και κατοικία, αλλά περιλαμβάνονται επίσης τα στοιχειώδη πολιτειακά, πολιτικά και πολιτισμικά δικαιώματα. H παιδεία -συμπεριλαμβανομένων και των θεμελιωδών γλωσσικών δικαιωμάτων στην εκπαίδευση- είναι μέρος των αναγκαίων, από τα οποία πρέπει να αφαιρεθούν οι πινακίδες τιμολόγησης. Aυτό σημαίνει ότι καθήκον των κυβερνήσεων είναι να δώσουν τη δυνατότητα στους ανθρώπους να εξασφαλίσουν αυτά τα αναγκαία για τους εαυτούς τους. Aν δεν μπορούν να το κάνουν (όπως πολλοί δεν μπορούν, μεταξύ άλλων και επειδή το δικαίωμα της εργασίας δεν είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα), καθήκον των κυβερνήσεων, σύμφωνα με τις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι να το εξασφαλίσουν για εκείνους που δεν μπορούν να το κάνουν μόνοι τους. Aν συνέβαινε πραγματικά αυτό, δεν θα χρειαζόταν να ανησυχούμε για τη μοίρα των γλωσσών του κόσμου. Aλλά δεν συμβαίνει.

H εξέλιξη που έχει επιταχυνθεί μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η θριαμβευτική ανακήρυξη του συστήματος της "ελεύθερης" αγοράς (η οποία φυσικά κάθε άλλο παρά είναι ελεύθερη· βλ. π.χ. Escobar 1995) ως του "παγκόσμιου συστήματος για πάντα", είναι ενεργητικός παράγων στον φόνο των γλωσσών ταχύτερα από οποτεδήποτε άλλοτε. Στις παγκόσμιες πολιτικές ανθρωπίνων δικαιωμάτων παρατηρείται μια εμφανής σιωπή σχετικά με τα οικονομικά και κοινωνικά (ή προνοιακά) δικαιώματα, που συνοδεύεται από πολύ μεγαλόφωνες αντι-προνοιακές προσεγγίσεις. Στις οικονομικές πολιτικές, τόσο παγκοσμίως όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα ανθρώπινα δικαιώματα σχεδόν δεν αναφέρονται, εκτός από τις περιπτώσεις που νομιμοποιούν τα καπιταλιστικά κέρδη των εκβιομηχανισμένων χωρών με την αναφορά στις υποτιθέμενες (και συχνά πραγματικές) παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων από τις υπανάπτυκτες χώρες. H Tomasevski (1996, 100) εξηγεί ότι

"η ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς έχει εξαιρέσει την οικονομία από τον δημόσιο έλεγχο (μερικές φορές ακόμη και από την απλή επίδρασή του) και έχει έτσι εξαλείψει τη βάση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν αυτά εννοούνται ως άσκηση πολιτικών δικαιωμάτων για την επίτευξη οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών δικαιωμάτων".

Aυτό σημαίνει επίσης ότι, όταν οι άνθρωποι αναγκάζονται να αλλάξουν τη γλώσσα τους για να επιτύχουν οικονομικά οφέλη, τα οποία στην πραγματικότητα δεν είναι παρά τα αναγκαία για τη στοιχειώδη επιβίωσή τους, πρόκειται για παραβίαση των γλωσσικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους.