• Κατηγορώ, κατακρίνω:
  • δε 'δεινιάζω τον άνθρωπον απού πέφτει (Ξόμπλιν φ. 128^v).

[<ονειδίζω. Πβ. τ. 'δεινίζω του ονειδίζω σήμ. ποντ. Η λ. και σήμ. ποντ.]

• I. Ενεργ.
  • 1) Κατηγορώ, μέμφομαι κάπ.· απαγγέλλω κατηγορίες σε κάπ.:
    • υπήγαν τους εις τον αμιράν και ονείδιζάν τον, ως είχεν το δίκαιον (Διγ. Άνδρ. 330²¹· Διγ. Esc. 856)·
    • (με δύο αιτιατ., η μία κατηγ.):
      • οκνηρόν και ράθυμον πάντα να σ’ ονειδίζω (Διγ. Z 1849· Προδρ. III 111)·
    • (εδώ με την πρόθ. ως):
      • προς τον Μωυσή γογγύζοντες άρχισαν να λέγουν, ονειδίζοντές τον ως πλάνον και απατεώνα (Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 35)·
    • (με σύστ. αντικ.):
      • τις διηγήσεται καταλεπτώς τα όσα με ονείδισαν (Συναδ. φ. 62^r)·
    • (με ειδική πρόταση):
      • μη μ’ ονειδίζεις αύριον ότι κλεψίαν σ’ επήρα (Διγ. Esc. 959).
  • 2)
    • α) Κρίνω ή σχολιάζω δυσμενώς, επικρίνω, αποδοκιμάζω (κάπ. κατάσταση, συμπεριφορά, κλπ.):
      • Θλίψιν τινός και συμφοράν βλέπε μη ονειδίσεις (Σπαν. A 225· Λίμπον. 528), (Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ́ [267])·
      • (με αιτιατ. και με γεν. προσώπου):
        • Μηδέ μας τ’ ονειδίσεις, αν δευτερορωτήξoμεν (Απόκοπ. 227)·
    • β) δυσανασχετώ για ευεργεσία που κάνω:
      • Αν δώσεις τίποτε τινάν, μηδέν τούτ’ ονειδίσεις (Σπαν. B 363).
  • 3) Επιπλήττω, μαλώνω κάπ.:
    • (Σοφιαν., Παιδαγ. 103)·
    • η μάννα τα παιδιά στο σφάλμα τα ονειδίζει (Π. Ν. Διαθ. φ. 335α 13).
  • 4)
    • α) Κακολογώ, βρίζω κάπ.:
      • τι σ’ έποικα και υβρίζεις με, διατί με ονειδίζεις; (Λόγ. παρηγ. O 629· Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 416)·
    • β) (με αντικ. λ. όπως μοίρα, ριζικό, τύχη) αναθεματίζω, καταριέμαι:
      • (Διγ. O 1760), (Θησ. Γ́ [63⁶]), (Ντελλαπ., Ερωτήμ. 90)·
    • γ) (αμτβ.) βλασφημώ, χλευάζω:
      • κατά της πίστεως ημών τολμηρώς ονειδίζοντες (Καναν. 270).
  • 5) Συμπεριφέρομαι προσβλητικά, προσβάλλω, θίγω κάπ.:
    • Πολλά, κυρά, παρέδειρα νύκτες και μεσημέρια, εμέναν ονειδίσασιν οι εδικοί και ξένοι (Ερωτοπ. 91· Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π 166)·
    • (εδώ με είδος σύστ. αντικ.):
      • διά που καταστάθηκα, όλοι να μ’ ονειδίζουν τόσα καταφρονέματα (Ριμ. Απολλων. [1537]).
  • 6) Περιγελώ, κοροϊδεύω κάπ.:
    • έστεκε και ελάλιε (ενν. το 'ρίφι) … πολλά ονείδιζέν τον (ενν. το λύκο) (Αιτωλ., Μύθ. 138⁴· Διγ. Esc. 231).
  • 7) Περιφρονώ, αδιαφορώ για κάπ.:
    • Αν λάχει ξένος εις εσέ, βλέπε μην τον 'νειδίσεις (Δεφ., Λόγ. 141· Σαχλ. B́ PM 250).
  • 8) Βασανίζω κάπ.:
    • αλλ’ έχει ο νους σου διάσταξιν, θέλεις να με ονειδίζεις και κάμνεις με και θλίβομαι (Αχιλλ. L 872).
• II. (Μέσ.) ντροπιάζομαι, ρεζιλεύομαι:
  • να μην αργήσω σήμερον κατά το ορισμένον, ονειδισθώ εις το γένος μου (Διγ. Z 878).

• Η μτχ. παρκ. ως επίθ. =
  • 1) Περιφρονημένος:
    • να σε 'φηγηθώ τά 'γώ ’παθα διά σένα, οδιά αγάπην θλιβερήν, πόθον ονειδισμένον; (Ερωτοπ. 142).
  • 2)
    • α) Ντροπιασμένος:
      • (Ιστ. Βλαχ. 1972)·
      • Τι γαρ την θέλεις την ζωήν να είσ’ ονειδισμένος (Κορων., Μπούας 41)·
    • β) ατιμασμένος:
      • έφυγεν κι επόμεινα … στον κόσμ’ ονειδισμένη (Διγ. O 2334)·
    • γ) (συνεκδ.) ατιμωτικός:
      • να ζήσεις τιμημένα, χωρίς να εργάζεσαι πλέον ετούτο το έργον το τόσον ονειδισμένον (Μπερτόλδος 61).

[αρχ. ονειδίζω. Τ. ιδιωμ. Η λ. και σήμ. λόγ. και ποντ.]

• Περιφρόνηση, ηθική μείωση, προσβολή:
  • τας ονειδισίας, τας ύβρεις και επιβουλάς πώς όλως υπομείνω; (Προδρ. IV 463· Θρ. Κων/π. διάλ. 22).

[<ονειδίζω + κατάλ. ‑σία]

• Περιφρόνηση, ηθική μείωση, προσβολή:
  • Έρως, μου τας κακώσεις μου … τας ονειδίσεις μου, γνωρίζω, ουκ έλαθέν σε (Λίβ. Sc. 351 χφ).

[<ονειδίζω + κατάλ. ‑σις. Η λ. στον Ησύχ. και στο Somav.]

• α) Περιφρόνηση, ηθική μείωση, προσβολή:
  • (Αλφ. ξεν. Αθ. 13)·
• β) (συνεκδ.) αντικείμενο περιφρόνησης:
  • Ο Διγενής μας ήκαμε ονείδισμα του κόσμου (Διγ. O 2671).

[αρχ. ουσ. ονείδισμα. Τ. –αν, κ.ά. σήμ. ποντ.]

• 1) Κατηγορία, ψόγος:
  • δίχως να πταίσουν αυτοί, …, επαίρνουσιν ονειδισμούς (Ντελλαπ., Ερωτήμ. 400).
• 2) Επίπληξη, επιτίμηση:
  • γραφήν … μεστήν εξέπεμψεν, ονειδισμού και ψόγου (Διγ. Gr. 359).
• 3)
  • α) Περιφρόνηση, ηθική μείωση, προσβολή:
    • ονειδισμούς γαρ δέχεται (ενν. ο ξένος), τας ύβρεις υπομένει (Αλφ. ξεν. Αθ. 17· Σοφιαν., Παιδαγ. 95)·
  • β) (συνεκδ.) αιτία, αντικείμενο ντροπής, καταισχύνης:
    • Ταύτα όλα …δεν τα εδιηγούνταν ως … αληθινά πράγματα, διότι … ήτον ονειδισμός και καταφρόνεσίς τως (Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 241).

[μτγν. ουσ. ονειδισμός. Η λ. και σήμ. λόγ.]

• α) Επιπληκτικός, επιτιμητικός:
  • Του καπετάνιου σύντυχε … και λόγοις ονειδιστικοίς εις φόβον τονε βάλλει (Κορων., Μπούας 25· Διγ. Άνδρ.327⁴)·
• β) προσβλητικός, υβριστικός:
  • (Λουκάν., Ομήρ. Ιλ. Γ́ [54])·
  • λόγους ονειδιστικούς τον Βέλθανδρον υβρίζει (Βέλθ. 1233).

[μτγν. επίθ. ονειδιστικός]