• 1) Συναναστροφή· «επαφές», «επικοινωνία»:
  • (Σπαν. O 238)·
  • είχα με τον πατέρα σου … φιλίαν, … και σπλάγχνος κι ομιλίαν (Σαχλ. N 26).
• 2) Διδασκαλία, παιδεία·
  • (μεταφ.):
    • καλή μου βασιλεία, … πώς εστερηθήκαμεν καλήν σου ομιλία (Ιστ. Βλαχ. 2374 [= Γέν. Ρωμ. 16]).
• 3) Συνομιλία, συζήτηση:
  • δεν ήξευρα για τούτη την εμιλιάν απού 'χει να κάμει μετά μένα (Πιστ. βοσκ. II 5, 308· Ερωτόκρ. Γ́ 627)·
  • (εδώ με γεν. προσώπου.):
    • Του Ρώκριτου είντα όφελος κάνει η μιλιά … (Ερωτόκρ. Γ́ 463)·
  • φρ.
    • (1) έχω την ομιλίαν κάπ. = συναναστρέφομαι, συνομιλώ με κάπ.·
  • (εδώ προκ. για το Θεό):
    • (Συναξ. γυν. 116)·
    • (2) κάνω ομιλίαν = συνομιλώ, συζητώ με κάπ.:
      • (Σταυριν. 662)·
    • (3) λέγω την ομιλίαν, βλ. λέγω Φρ. 19.
• 4) Το να μιλά κανείς, ομιλία:
  • (Προδρ. II 19-13 χφ H κριτ. υπ.)·
  • οι λογισμοί τ’ αθρώπου … με δίχως εμιλιά στο πρόσωπο θωρούνται (Ερωτόκρ. Ά 1954)·
  • φρ. γυρίζω την εμιλιά εις κάπ. = μιλώ, απευθύνομαι σε κάπ.:
    • (Ροδολ. Γ́ 51).
• 5)
  • α) Έναρθρος λόγος, λαλιά, μιλιά, φωνή:
    • Τόσον κακόν … δεν έχω στόμα να το πω, γλώσσα ουδ’ ομιλία (Διακρούσ. 90¹⁰)·
    • Σαν εμιλιάν εγροίκησα. Ποιος να 'ναι … (Πανώρ. Ά 293)·
    • φρ.
      • (1) βγάνω (ε)μιλιά, βλ. βγάνω 14γ·
      • (2) δε βγαίνει (ε)μιλιά από το στόμα μου, τα χείλη μου =
        • (α) σιωπώ:
          • (Ερωτόκρ. Γ́ 1049)·
        • (β) δεν παραπονιέμαι για κ.:
          • (Πανώρ. Γ́ 642)·
      • (3) δίδω (ε)μιλιά, βλ. δίδω ΙÁ7 φρ·
      • (4) χάνεται η εμιλιά, ομιλιά μου ή χάνω την εμιλιά μου =
        • (α) δεν μπορώ να μιλήσω (συν. από φόβο ή συγκίνηση):
          • (Χούμνου, Κοσμογ. 2083), (Φορτουν. Δ́ 526), (Ζήν. Γ́ 184)·
        • (β) μιλώ άδικα, χωρίς αποτέλεσμα:
          • (Πανώρ. Β́ 419)·
  • β) τόνος φωνής:
    • οχ την εμιλιά μου, ποιος είμαι, …, μπορείς να με γνωρίσεις (Κατζ. Β́ 102· Θυσ. 106).
• 6)
  • α) Ό,τι λέει κάπ., κουβέντα, λόγος:
    • εμένα κράζει τύραννο αυτείνη η εμιλιά σου (Ζήν. Β́ 192)·
    • (σε μεταφ.):
      • το δικαιότατον μαχαίρι της μιλιάς της (Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ́ [1283])·
  • β) (στον πληθ.) τα λόγια, οι κουβέντες:
    • Πάντα δυσκολογροίκητες οι γι-εμιλιές του εβγαίνου (Στάθ. Γ́ 433· Ερωτόκρ. Ά 32)·
  • γ) έκφρ. αγάπης εμιλιές = ερωτόλογα:
    • (Ερωφ. Ά 230).
• 7) (Συνεκδ.) ο τρόπος που μιλά κάπ.:
  • της μιλιάς του η χάρη (Ερωτόκρ. Β́ 999· Αχέλ. 941)·
  • (εδώ προκ. να αποκτηθεί ευχέρεια λόγου):
    • Έρωτα, … βούηθησε τσ’ εμιλιάς μου (Πανώρ. Γ́ 442).
• 8) Γνώμη, άποψη:
  • είπε τό 'θελεν και ηκούσθη η ομιλιά της (Σαχλ., Αφήγ. 695).
• 9) Διαμαρτυρία, παράπονο:
  • δίχως ομιλιάν διαβαίνουν το μαγκούριν (Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 207).
• 10) Πρόσταγμα, διαταγή:
  • όντας γροικήσουσι την εμιλιά μου ας δράμου (Ζήν. Έ 53).
• 11) Παράκληση, αίτημα:
  • δεν έν καιρός να αφκραστώ εδά την ομιλιάν σου, άμε και αλλότες διάγειρε (Σαχλ., Αφήγ. 376).
• 12) Απάντηση:
  • επλήθυνε … η μάνητα του βασιλιού στην εμιλιάν εκείνη (Ερωφ. Έ 94).
• 13)
  • α) Προφορικό μήνυμα:
    • ως να παύσει (ενν. ο μαντατοφόρος) της μιλιάς ο ρήγας τον 'πομένει (Κορων., Μπούας 54)·
  • β) (στον πληθ.) τα νέα, οι ειδήσεις:
    • χαιράμενος ακούγω τσ’ εμιλιές σου (Ροδολ. Β́ 156).
• 14) Χρησμός, μαντική πρόγνωση:
  • (Πιστ. βοσκ. IV 3, 155).
• 15)
  • α) Γραπτή διήγηση, εξιστόρηση γεγονότων:
    • Θέλω να παύσω το λοιπόν αυτήν την ομιλίαν …· τά είδα με τ’ αμμάτια μου, εγώ τά’ χω γραμμένα· (Θρ. Κύπρ. 479)·
  • β) (προκ. για την ομιλία του Θεού προς το Μωυσή):
    • όλα τα 'γραψεν (ενν. ο Ενώχ) …, διά την κοσμογέννησιν και θείαν ομιλίαν (Χούμνου, Κοσμογ. 420· 4).
• 16)
  • α) Διδαχή, κήρυγμα:
    • επαρακίνησα τον λαόν εις μετάνοιαν κάμνοντάς τους μίαν κοντόλογην ομιλίαν (Ιερόθ. Αββ. 333)·
  • β) γραπτός διδακτικός λόγος:
    • (Γεωργηλ., Θαν. 461)·
    • σωστή διδασκαλία εις πέντε φύλλα πὄδωκες τελεία ομιλία (Γεωργίου ρήτορος, Στ. α 96)·
  • γ) (προκ. για τη διδασκαλία του Χριστού):
    • άκουσε διά παντός αυτού (ενν. του Χριστού) την ομιλίαν (Γεωργίου ρήτορος, Στ. α 82).
• 17) Γλώσσα έθνους ή διάλεκτος ομάδας ανθρώπων:
  • επήγα εις χώρες όμορφες κι εθώρουν … μιλιές πολλώ λογιώ (Ροδολ. Ά 110).

[αρχ. ουσ. ομιλία. Ο τ. εμ‑ και σήμ. κρητ. Ο τ. ‑ία στο Du Cange (λ. μιλείν) και σήμ. ποντ. Ο τ. μιλιά στο Βλάχ. και σήμ. Η λ. και σήμ.]