• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1)
      • α) Μιλώ, λέω:
        • (Ερωφ. Δ́ 470), (Πανώρ. Ά 58)·
        • (με σύστ. αντικ.):
          • (Γεωργηλ., Βελ. Λ 294), (Διήγ. παιδ. 811)·
        • (για έμφαση μαζί με το λαλώ):
          • έχω να ειπώ και να λαλήσω ρήμα (Διήγ. παιδ. 631)·
      • β) αναφέρω, κάνω λόγο για κ.:
        • (Προδρ. IV 248)·
        • τ’ όνομά μου το γλυκύ κιαμιά φορά να λέγεις (Ερωφ. Έ 289)·
      • γ) συνηθίζω να λέω, χρησιμοποιώ μια κοινή έκφραση:
        • εις μια κλωστή μπαμπακερή κρέμομαι, σαν το λέσι (Ερωφ. Β́ 446· Πεντ. Γέν. X 9).
    • 2) (Με είδος σύστ. αντικ.):
      • λέγει (ενν. o Δεμέστικος) προς τον πρίγκιπα απόκρισιν ετέτοιαν (Χρον. Μορ. Η 5514).
    • 3) Συζητώ, συνομιλώ, κουβεντιάζω:
      • σύρσου καμπόσο 'ς μια μεριά ν’ ακούσομε είντα λέσι (Φορτουν. Δ́ 453).
    • 4) Προφέρω:
      • τ’ όνομά σου το γλυκύ λέγοντας με χορταίνει (Πανώρ. Γ́ 560).
    • 5) Διηγούμαι, εξιστορώ:
      • πολλές … ηθέλανε το λέγει για παραμύθι (Ερωτόκρ. Ά 973· Διγ. Άνδρ. 397⁴)·
      • (με είδος σύστ. αντικ.):
        • να σας ειπώ αφήγησιν, καταλογήν μεγάλην (Χρον. Μορ. Η 1201· Ριμ. Βελ. ρ 982).
    • 6) Μνημονεύω, προαναφέρω:
      • εμήνυσεν ο ρήγας του ρηθέντος Καρλούν Τζε να σταθεί … (Μαχ. 582⁵).
    • 7) Σημειώνω, τονίζω:
      • να γυρίσετε στην εδική σας χώρα. Λέγω στη χώρα σας, γιατί δεν είστε … στην Κρήτη πλιο (Ερωφ. Πρόλ. 111).
    • 8) Παριστάνω, παρουσιάζω:
      • ό,τι γροικούν τ’ αθρώπου πως τ’ αρέσει, αν έχει βλάβη και κακό, κείνοι καλό το λέσι (Ερωτόκρ. Γ́ 146).
    • 9) Ανακοινώνω, γνωστοποιώ:
      • τούτη τση την απόφαση σήμερον είπε μού τη (Ερωφ. Έ 558).
    • 10)
      • α) Ρωτώ:
        • με γλυκότη του ρηγός στά του 'πε απιλογήθη (Ερωτόκρ. Ά 1948· Κοσμογ. 1031)·
      • β) αναρωτιέμαι:
        • εκλαίγανε κι ελέγανε ποιοι να 'ναι σκλαβωμένοι (Τζάνε, Κρ. πόλ. 440¹³).
    • 11) Ζητώ, αξιώνω:
      • δεν σώνει που μας έσυρνε εκεί στην ερημίαν, μα λε να πολεμήσομε του Πώρου βασιλείαν (Αλεξ. 1744).
    • 12) Απαντώ:
      • ειπέ με, κύκνε ασύσσουμε … τι θέλεις εις τον γάμον; (Πουλολ. 7).
    • 13)
      • α) Παρακαλώ, ικετεύω:
        • ήλεγε (ενν. το παιδί) των Τουρκώ να μην το πάρου (Λεηλ. Παροικ. 433· Διγ. Άνδρ. 370¹⁰)·
      • β) επικαλούμαι τη βοήθεια κάπ.:
        • δεν έλεγες … τους αδελφούς σου … του φτάσειν και κρημνίσειν με (Διγ. Ζ 1870).
    • 14) Αναφωνώ, κραυγάζω:
      • «… βαβαί! πού το λαμπρόν μου γένος;» Και ταύτ’ ειπών εξήπλωσεν (Βέλθ. 1182)·
      • (με είδος σύστ. αντικ.):
        • στριγγή φωνήν ελέγασιν (Θρ. Κων/π. 110).
    • 15)
      • α) Αποκαλύπτω, φανερώνω:
        • πρόσεξε δε μη τα ειπείς εξ ων σε εμπιστεύθην (Βέλθ. 984· Ερωφ. Έ 349)·
      • β) εξομολογούμαι, εκμυστηρεύομαι, λέω κ. εμπιστευτικά:
        • κράζει τη νένα τση χωστά …, με σιγανάδα και ντροπή τση λέγει τα κρουφά τση (Ερωτόκρ. Ά 646· Σπαν. Ο 252).
    • 16) Πληροφορώ, ενημερώνω:
      • ο κόσμος πώς πορεύεται να τους ειπώ μ’ εβιάζαν (Απόκοπ. 128).
    • 17)
      • α) Διαβιβάζω:
        • θες τσ’ ειπεί από λόγου μου πως … (Ερωφ. Δ́ 95)·
        • να πεις των πονεμένων … χαιρετισμούς (Απόκ. 555)·
      • β) ειδοποιώ, στέλνω μήνυμα, παραγγέλλω:
        • (Βελλερ., Επιστ. 62)·
        • Γύρεψε τον Πανάρετο λοιπό, κι απ’ όνομά μου του 'πέ πως τονε καρτερώ (Ερωφ. Β́ 182).
    • 18)
      • α) Βεβαιώνω:
        • Νένα, 'ποθαίνω, λέγω σου (Ερωφ. Έ 295)·
      • β) αποδεικνύω:
        • αυτός δεν είναι ουδέ στραβός ουδέ ζουγλός, Φροσύνη, και μαρτυρά και λέγει το το πράμαν οπού γίνη (Ερωτόκρ. Ά 1024).
    • 19) Απαγγέλλω:
      • (Εκατόλ. Μ 18), (Αχιλλ. Ο 518).
    • 20) Διακηρύσσω, διαλαλώ:
      • είν’ καλύτερο, γαμπρό να κάμεις ένα να λέγει πως την βασιλειάν επήρεν από σένα (Ερωφ. Δ́ 524).
    • 21) Προλέγω, προφητεύω:
      • ένας του άλλου ηλέγαμεν τό έχομεν να γενούμεν (Διήγ. ωραιότ. 429· Πεντ. Γέν. V 29).
    • 22) Υπερασπίζομαι:
      • ως εγνώρισε ο αφέντης πως ορίζει να πει κι αυτός το δίκιο του, έτοιας λογής αρχίζει (Ερωτόκρ. Β́ 850).
    • 23)
      • α) Υποστηρίζω, πρεσβεύω, φρονώ:
        • απ’ το φόβο λέγουσι το ψόμα πως κινάται (Ερωτόκρ. Β́ 887)·
      • β) ισχυρίζομαι:
        • τώρα λογούμαι βασιλιός, τώρα την εντροπή μου μπορώ να πω πως έλειωσεν η χέρα η εδική μου (Ερωφ. Έ 232· Στάθ. Ά 71).
    • 24) Καταθέτω:
      • (Ασσίζ. 351²⁰)·
      • να ομόσουν επάνω εις τα άγια να πουν αλήθειαν (Ασσίζ. 296²⁵).
    • 25) Προβάλλω κάπ. δικαιολογία, προφασίζομαι:
      • το στέμμα … ουδέν το επαραδέχτη … λέγων: «Ουκ είμαι άξιος …» (Χρον. Μορ. Ρ 109· Ερωφ. Ά 645).
    • 26) Παραδέχομαι, ομολογώ:
      • θέλω την κάμει να το πει κι εκείνη μοναχή τση (Ερωφ. Δ́ 447).
    • 27)
      • α) Εννοώ:
        • (Ψευδο-Σφρ. 562³³)·
      • β) σημαίνω, δηλώνω:
        • δε γνώθει είντα θα πει πέλαγο και κολόνες (Στάθ. Β́ 284)·
      • γ) ερμηνεύω, εξηγώ:
        • ηφέραν το βιβλίον όπου έγραφαν κι ελέγασι του τόπου τα συνήθια (Χρον. Μορ. Η 7568)·
      • δ) επεξηγώ, διευκρινίζω:
        • ένα γεράκι ζωντανό στο δίκτυ μπερδεμένο με γράμματα που λέγασι πως είναι σκλαβωμένο (Ερωτόκρ. Β́ 226).
    • 28)
      • α) Πιστεύω, νομίζω, έχω την εντύπωση:
        • έλεγα πως η μοίρα μου τούτά 'χε μου χαρίσει (Ερωφ. Ά 377)·
        • (εδώ χρ. της δυνητικής οριστ. να είπες):
          • τα δένδρα τα αμίλητα να είπες και αδονούσαν (Αχιλλ. L 780· Βέλθ. 453)·
      • β) φαντάζομαι, υποθέτω:
        • οπού σε βλέπει, αφασιανέ, ότι φορείς το ρούχον … να ειπεί ότι είσαι αρχοντόπουλον (Πουλολ. 275).
    • 29)
      • α) Εκφράζω, διατυπώνω:
        • τη βουλή μου μ’ ορίζεις ποιά 'ναι να την πω (Στάθ. Ιντ. β́ 82)·
      • β) αποφαίνομαι, γνωματεύω:
        • Μην βαρεθείτε το ζιμιό ώστε να ιδείτε τέλος, κι ύστερα με τον λόγον σας πέτε αν έχει οφέλος (Ευγέν. Πρόλ. 154· Ερωτόκρ. Δ́ 1360).
    • 30)
      • α) Σκέφτομαι, συλλογίζομαι:
        • όσοι τον είδαν είπασιν άγγελον ομοιάζει (Ιμπ. 399)·
      • β) σκοπεύω (να κάνω κ.):
        • λέγω ν’ αφήσω τα πολλά (Διήγ. παιδ. 209)·
      • γ) παίρνω την απόφαση, αποφασίζω κ.:
        • εάν ευρείτε και σφαλτόν να μη με βλασφημάτε, ότι εγώ ως αμαθής είπα να γράψω ρίμα (Σταυριν. 1293).
    • 31) Εκφωνώ:
      • να λέγει και να γράφει πολιτικά μετριάσματα και πολιτογραφίας (Προδρ. II 7).
    • 32) Τραγουδώ:
      • ο τραγουδιστής … οπού τη νύκτα έτσι γλυκιά τα βάσανά του λέγει (Ερωτόκρ. Ά 475)·
      • (με είδος σύστ. αντικ.):
        • μοιριολόγιν έλεγε (Βέλθ. 128· Λόγ. παρηγ. L 205).
    • 33) Προστάζω, διατάζω:
      • (Συναξ. γυν. 889), (Καλλίμ. 1280).
    • 34)
      • α) Συμβουλεύω, νουθετώ:
        • όσο η Φροσύνη τση 'λεγε το μίλημα ν’ αφήσει τόσο την εξαγρίευγε (Ερωτόκρ. Γ́ 529)·
      • β) παρακινώ, προτρέπω:
        • ο πόθος και η αγάπη μου … ελπίδες με γεμώνουσι … και λέσι μου να χαίρομαι (Φορτουν. Γ́ 421)·
      • γ) υποδεικνύω, καθοδηγώ:
        • μαζώνει τα (ενν. τα χορτάρια) καταπώς της ειπώθηκε (ενν. από την Παναγία) (Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 422)·
      • δ) διδάσκω:
        • Ο μύθος λέγει μας … (Αιτωλ., Μύθ. 125²⁵)·
      • ε) προτείνω· συνιστώ:
        • αμή λέγω … να βρούμεν αληθή πούπετε μάντην (Ερμον. Η 230· Προδρ. IV 567).
    • 35)
      • α) Ονομάζω, αποκαλώ:
        • (Ερωτόκρ. Ά 1886), (Πανώρ. Έ 25)·
      • β) χαρακτηρίζω:
        • φταίσιμο … γή κρίμα δε μπορούσι όσοι κι αν το γροικήσουσι, με δίκιο να το πούσι (Ερωφ. Β́ 262).
    • 36)
      • α) Σχολιάζω:
        • (Χρον. Μορ. Η 5008)·
        • συκοφαντούν και λέγουν με ότι αγαπώ σε, αφέντρα (Ch. pop. 224)·
        • (με σύστ. αντικ.):
          • τα χείλη των κακόγλωσσω … ουδέναν εισέ ψέγωση λόγο ποτέ να πούσι (Ερωφ. Αφ. 20)·
      • β) διαδίδω, μεταφέρω φήμη:
        • λέγουσι και τούτο, πως ο Καρμουρίδας των αφήκε δ́ χιλιάδες υπέρπυρα (Επιστ. ηγουμ. 175).
    • 37)
      • α) Προσάπτω, καταλογίζω· κατηγορώ κάπ. για κ.:
        • τσ’ Ερωφίλης … να λέγει χίλιες εντροπές (Ερωφ. Δ́ 86)·
        • λέγεις γαρ ως … την σύζυγον αφήρπασα (Βέλθ. 1240)·
      • β) επιπλήττω:
        • πολλά να λυπηθείτε κι ογιάντα να το δηγηθώ στο 'στερο να μου πείτε (Ερωφ. Έ 34)·
      • γ) απειλώ:
        • έρωτας … τυραννά με … με το ξιφάρι μού μιλεί, με τη σαῒτα λέγει (Ερωτόκρ. Ά 1669).
    • 38) Επιθυμώ:
      • ορίζει προς με …: «πρωτοβεστιαρίτα, … συ λέγω να απέλθεις εις τον Μορέαν …» (Σφρ., Χρον. 118²⁴).
    • 39) Υπολογίζω την αξία κάπ.:
      • Σαν πολλά τον λες τον γέρο, σαν πολλήν τιμήν τον κάμνεις (Πτωχολ. Β 92).
    • 40) Διαλέγω, προτιμώ:
      • (Ερωφ. Β́ 215).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1) Μιλώ:
      • πολλάκις οι απρόσεκτοι λέγουν απερισκέπτως (Σπαν. Α 345).
    • 2) Αναφέρομαι σε κ., κάνω λόγο για κ.:
      • εγώ θωρώ τα χρονικά, λέγουν δι’ ανδρειωμένους (Θρ. πατρ. 93).
    • 3) Προαναφέρω:
      • Για τούτο, ως είπα, δεν παινώ του βασιλιού τα πλούτη (Ερωφ. Ά 577).
    • 4) Συζητώ:
      • δεν εντρέπεστε … διά τα μαλλιά να λέετε; (Συναξ. γυν. 591).
    • 5)
      • α) Γνωμοδοτώ:
        • Τσ’ άρχοντες … έκραξε για να πούσι (Τζάνε, Κρ. πόλ. 335²¹)·
      • β) συγκατατίθεμαι, συμφωνώ:
        • άραντες ουν αυτόν και μη θέλοντα ειπείν εποιήσαντο … πατριάρχην (Ιστ. πολιτ. 10⁹).
    • 6) Θρηνολογώ:
      • εθάμπυναν τα μάτια μου από το πε και κλάψε (Γεωργηλ., Θαν. 84).
    • 7) (Προκ. για μουσικό όργανο) ηχώ:
      • όρισεν, ελαλήσασιν και είπαν τα σαλπίγγια (Χρον. Μορ. Η 1136).
    • 8) (Παρενθετικά) επαναλαμβάνω:
      • Ο τόπος όπου επέζευσα, λέγω, εκεί όπου εστάθην (Απόκοπ. 23).
    • 9) (Μεταβατικά) λοιπόν:
      • «Όταν την απήρα, λέγω, εκ το χέριν, όπερ οίδας …» (Πτωχολ. α 630).
• II. Μέσ.
  • 1) Διαδίδομαι:
    • τα λόγια όπου ειπήθησαν ενταύτα εις τα φουσσάτα μη τα πιστέψει γαρ κανείς (Χρον. Μορ. Η 3896).
  • 2) Είμαι:
    • του Λαρδοφάγου του ρηγός λέγεται θυγατέρα (Ζήνου, Βατραχ. 49).
  • 3) (Με ενεργ. σημασ.)
    • α) διηγούμαι, εξιστορώ, περιγράφω:
      • ή γλώσσα να ελέξεται και χείρα να συγγράψει … τά γέγονεν εις Τροίαν (Βυζ. Ιλιάδ. 12)·
    • β) συζητώ:
      • ο βασιλεύς … τον δέχθη και εις το σπίτι μετ’ αυτού πολλήν ώραν ελέχθη (Κορων., Μπούας 86).

• Φρ.
• 1) Είπα, ειπέτε = είδος παιδικού παιχνιδιού:
  • (Προδρ. IV 369).
• 2) Λέγει ο λογισμός (μου) =
• (α) έχω τη διαίσθηση:
  • (Ερωτόκρ. Ά 661)·
• (β) σκέφτομαι, συλλογίζομαι:
  • (Θρ. πατρ. Ο 90).
• 3) Λέγει ο νους μου, η όρεξή μου = προαισθάνομαι:
  • (Ερωφ. Β́ 86), (Ερωτόκρ. Ά 1361).
• 4) Λέγεται κ. βεβαίως = αποδεικνύεται, είναι βέβαιο:
  • (Διγ. Esc. 1675).
• 5) Λέγεται κ. εν τοις ωσί μου = πληροφορούμαι, μαθαίνω:
  • (Ψευδο-Σφρ. 386²⁰).
• 6) Λέγεται λόγος παλαιός = αναφέρεται από την παράδοση:
  • (Χειλά, Χρον. 353).
• 7) Λέγουν με ονόματι, το όνομά μου = έχω το όνομα, ονομάζομαι:
  • (Φυσιολ. 371³⁷), (Ερωτόκρ. Β́ 221).
• 8) Λέγω (από) μέσα μου, εις νουν, εις την ψυχήν μου, μέσα στο νου μου, μόνος μου, τον εαυτόν μου = σκέφτομαι, συλλογίζομαι:
  • (Ερωτόκρ. Γ́ 1301, Ά 494), (Καλλίμ. 1042), (Διγ. Esc. 1420), (Παλαμήδ., Βοηβ. 655), (Βέλθ. 733, 725).
• 9) Λέγω βουλήν = αποφασίζω:
  • (Καλλίμ. 1032).
• 10) Λέγω (εις) πληροφορίαν = πληροφορώ, γνωστοποιώ, θέτω υπόψη κάπ.:
  • (Χρον. Μορ. H 4225), (Χρον. Μορ. Ρ 715).
• 11) Λέγω κ. εκ στόματος = διηγούμαι λεπτομερώς:
  • (Χρον. Μορ. Η 3125).
• 12) Λέγω κακό, βλ. κακόν Φρ. 1.
• 13) Λέγω καλλιά = προτιμώ:
  • (Ερωφ. Β́ 212).
• 14) Λέγω καλόν, καλά, βλ. καλόν (I) Φρ. 3.
• 15) Λέγω κατά της διαθήκης = προσβάλλω τη διαθήκη:
  • (Ελλην. νόμ. 579¹³).
• 16) Λέγω (την) λειτουργίαν = λειτουργώ:
  • (Διήγ. ωραιότ. 363, 862).
• 17) Λέγω κ. μεγάλως = μεγαλοποιώ:
  • (Προδρ. IV 280).
• 18) Λέγω το ναι = συγκατατίθεμαι:
  • (Ερωτόκρ. Β́ 464).
• 19) Λέγω την ομιλίαν = συζητώ, συνομιλώ:
  • (Σαχλ., Αφήγ. 224).
• 20) Λέγω όρκους κάπ. =
• (α) δίνω ένορκες διαβεβαιώσεις:
  • (Απόκοπ. 253)·
• (β) εξορκίζω:
  • (Λίβ. Ν 1557).
• 21) Λέγω (το) όχι σε κάπ. = αρνούμαι, αποκρούω (ερωτική συν.) πρόταση:
  • (Ερωτόκρ. Έ 1420), (Ερωφ. Β́ 300), (Κυπρ. ερωτ. 74³).
• 22) Λέγω σε κάπ. τα παστικά του = βρίζω κάπ.:
  • (Φορτουν. Δ́ 362).
• 23) Λέγω την προσευχή μου = προσεύχομαι:
  • (Γαδ. διήγ. 297).
• 24) Λέγω τα συγχαρίκια = ανακοινώνω ένα χαρμόσυνο γεγονός:
  • (Διγ. Gr. 919).
• 25) Υπάγω ή (υ)παγαίνω λέγοντας = συνεχίζω, συνεχίζω να λέω:
  • (Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 267^v, φ. 85^v, φ. 136^r).

[αρχ. λέγω. Το γ́ πληθ. λέσι στο Du Cange (λ. λέσειν) και σήμ. κυπρ. Η μτχ. λεγάμενος στο Somav. και σήμ. Η λ. και ο τ. λέω και σήμ.]