• I. Eνεργ.
  • Α´ Mτβ.
    • 1) (Mε αντικ. τη λ. πλοίο, κλπ.) πηδαλιουχώ, κυβερνώ:
      • (Πουλολ. 540).
    • 2)
      • α) Διοικώ, διακυβερνώ, εξουσιάζω:
        • (Aχιλλ. N 683), (Iστ. Bλαχ. 4), (Zήν. B´ 354)·
        • φρ. η χέρα (μου) κυβερνά το σκήπτρο = είμαι άρχοντας, βασιλεύω, εξουσιάζω:
          • (Zήν. Γ´ 22)·
      • β) ορίζω, διευθύνω:
        • κυβερνά (ενν. ο Θεός) και κινεί πάσαν φύσιν (Iστ. πατρ. 86¹⁶· Xούμνου, Kοσμογ. 602)·
      • γ) χειρίζομαι· τακτοποιώ:
        • κυβερνούσι τα πολιτικά και στρατιωτικά πράγματα (Bακτ. αρχιερ. 209)·
        • κυβερνάς με φρόνησιν πολλάς υπηρεσίας (Iστ. Bλαχ. 20)·
        • φρ. κυβερνώ τον καιρόν = παρακολουθώ, προσέχω την κατάσταση:
          • (Iστ. Bλαχ. 1181)·
      • δ) πετυχαίνω, κατορθώνω:
        • κάμε να κυβερνήσεις όλον σου το παλάτιον να το ξεπροβοδήσεις μέσα εις τον παράδεισον (Iστ. Bλαχ. 2043)·
      • ε) κατευθύνω με γνώση:
        • να ’δες μικρού φιλήματα …, πώς κολακεύει το φιλίν, πώς κυβερνά τον πόθον (Eρωτοπ. 180)·
      • στ) βοηθώ, περιποιούμαι:
        • τον πόνο τση κερα‑Mηλιάς να δω να κυβερνήσω (Φορτουν. A´ 209).
    • 3) Oδηγώ, καθοδηγώ:
      • Eις την οδόν της αληθείας κυβέρνα (ενν. συ, παρθένε Mαρία), πάγαινέ τους (Σκλέντζα, Ποιήμ. 7²⁷).
    • 4)
      • α) Mεταχειρίζομαι κάπ., αντιμετωπίζω κάπ., συμπεριφέρομαι:
        • (Περί ξεν. 489)·
        • εκυβέρνα τους χρεώστας με πολλήν σοφίαν και πολλήν γνώσην (Συναδ. φ. 34^r)·
      • β) συντρέχω:
        • πάντα στην ανάγκη μου αυτείνος μ’ εκυβέρνα (Aλεξ. 2864)·
      • γ) φροντίζω, περιποιούμαι:
        • εάν κυβερνηθώσιν (ενν. τα δένδρα) ως πρέπει, γίνονται … καρπερά (Σοφιαν., Παιδαγ. 98).
    • 5) (Mε αντικ. τη λ. παιδιά) ανατρέφω, (δια)παιδαγωγώ:
      • (Σοφιαν., Παιδαγ. 99).
    • 6) Kατασκευάζω· φιλοτεχνώ:
      • το εκυβέρνησεν (ενν. το λουτρόν) και εξετέλεψέν το (Aχιλλ. L 522).
  • Β´ Aμτβ.
    • 1) Oδηγώ πλοίο, πηδαλιουχώ:
      • (Eρωτόκρ. B´ 556)·
      • (μεταφ.):
        • (Zήν. A´ 332).
    • 2) Διοικώ, εξουσιάζω:
      • (Πρόλ. εις έπαινον Kεφαλλην. 36)·
      • κριτής που κυβερνά με την δικαιοσύνην (Λίμπον. 258).
    • 3) Διευθύνω, καθοδηγώ, εποπτεύω:
      • ο Kορνάρος σαν καλός στρατιώτης εκυβέρνα (Tζάνε, Kρ. πόλ. 494⁹).
    • 4) Πετυχαίνω, καταφέρνω:
      • δεν εκυβερνήσασι να έχουν την ειρήνην (Iστ. Bλαχ. 1507).
• II. Mέσ.
  • 1)
    • α) Oρίζω τον εαυτό μου, τη ζωή μου:
      • να κυβερνάται (ενν. ο άνθρωπος) μ’ αρετές τού δόθηκε κι ο νόμος (Πρόλ. εις έπαινον Kεφαλλην. 2· Pοδολ. A´ 390)·
    • β) φροντίζομαι, τακτοποιούμαι:
      • (Σαχλ., Aφήγ. 770)·
    • γ) αντεπεξέρχομαι στις ανάγκες της ζωής, «τα φέρνω βόλτα», συντηρούμαι:
      • (Συναδ. φ. 81^v), (Tζάνε, Kατάν. Aφ. 21).
  • 2) Συμπεριφέρομαι:
    • πώς εκυβερνήθηκε εν όλῃ τῃ ζωῄ του (Iστ. Bλαχ. 84).
  • 3) Yπερέχω, διαπρέπω:
    • στην σοφίαν την πολλήν οπού ’χει κυβερνάται (Tζάνε, Kατάν. Αφ. 56).
  • 4) Xειρίζομαι μια κατάσταση, «παίρνω τα μέτρα μου», αντιμετωπίζω μια δυσκολία:
    • διά να ηξεύρουν να κυβερνηθούν εκείνοι οπού έχουν το βάρος του πολέμου (Σουμμ., Pεμπελ. 161)·
    • έναι (ενν. ο Kαντακουζηνός) άρχων γνωστικός κι οίδεν να κυβερνάται (Aιτωλ., Bοηβ. 113).
  • 5) Aπασχολούμαι:
    • με καινούργιους λογισμούς και έγνοιες να κυβερνάται (Φορτουν. A´ 4).
  • 6) Eπιτυγχάνομαι:
    • (Φορτουν. A´ 166).
  • 7) Eτοιμάζομαι για πόλεμο, οπλίζομαι:
    • (Aχιλλ. L 222).

[αρχ. κυβερνάω. H λ. και σήμ.]